SKKN Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam ở lớp 9

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

1.1. Lí do chọn đề tài

 “Lịch sử là những gì diễn ra trong quá khứ; Lịch sử loài người mà chúng ta học là toàn bộ những hoạt động của con người từ khi xuất hiện đến nay”  [11].

Trong nhà trường phổ thông, bộ môn Lịch sử có tầm quan trọng và có tính giáo dục rất lớn, nó cung cấp cho học sinh một bức tranh sinh động về lịch sử loài người  trên thế giới và lịch sử dân tộc Việt Nam. Bộ môn lịch sử cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ sở của khoa học lịch sử, nên đòi hỏi học sinh không chỉ nhớ mà còn phải hiểu và vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. Cho nên, cùng với các môn học khác, việc học tập lịch sử đòi hỏi phát triển tư duy, thông minh, sáng tạo.

Đã có quan niệm sai lầm cho rằng học lịch sử chỉ cần học thuộc lòng sách giáo khoa, ghi nhớ các sự kiện – hiện tượng lịch sử là đạt, không cần phải tư duy – động não, không có bài tập thực hành… Đây là một trong những nguyên nhân làm suy giảm chất lượng môn học. Người giáo viên trong dạy học lịch sử đa số chỉ làm nhiệm vụ nói lại nội dung sách giáo khoa, lại càng khó khăn hơn trong việc phát triển bài giảng được soạn trên cở sở sách giáo khoa. Như vậy, bài giảng không thể gây hứng thú cho học sinh học tập, gây nhàm chán trong tâm lý dạy – học của cả giáo viên lẫn học sinh.

Đa số học sinh coi bộ môn lịch sử là “môn phụ”, dễ học. Vì vậy, các em ít chú ý nghe giảng. Các em ghi chép một cách máy móc những gì giáo viên ghi trên bảng và chỉ học thuộc lòng những gì đã được ghi trong vở – không biết kết hợp với sách giáo khoa và lại càng không biết tìm hiểu tại sao các môn học Văn – Sử – Địa lại liên quan với nhau… Các em lười suy nghĩ, không biết phân tích vấn đề, hay nhớ nhầm lẫn giữa nội dung này với nội dung khác, càng không biết nêu vấn đề để bàn bạc – thảo luận và tìm hiểu.

Nhằm thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực chủ động của học sinh; những năm gần đây các trường phổ thông đã chú ý đến việc đổi mới soạn – giảng ở giáo viên và tổ chức học tập ở học sinh, trong đó coi trọng vị trí, vai trò của người học – vừa là đối tượng – vừa là chủ thể. Thông qua quá trình học tập, dưới sự chỉ đạo của giáo viên, học sinh phải tích cực, chủ động cải biến chính mình. Phương pháp dạy học liên môn, gây hứng thú cho học sinh trong từng tiết học là một trong những nguyên tắc quan trọng của dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng. Dạy học liên môn Văn học, Địa lí trong dạy học Lịch sử làm cho học sinh nhận thức được sự phát triển xã hội một cách liên tục thống nhất, khắc phục tình trạng nắm kiến thức lịch sử một cách rời rạc. 
Bản thân là một giáo viên dạy Lịch sử nhiều năm, cũng đi dạy nhiều nơi và được dự nhiều tiết dạy của các thầy cô có nhiều kinh nghiệm, tôi nhận ra những khó khăn cũng như những cái hay mà thầy cô áp dụng trong từng tiết dạy. Từ đó, tôi mạnh dạn đưa ra đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM Ở  LỚP 9 TRƯỜNG TH VÀ THCS ĐÔNG PHÚ”

1.2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của đề tài này là nghiên cứu, tìm tòi những cách thức, biện pháp sử dụng tài liệu văn học vào dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở lớp 9 nhằm tạo cho học sinh sự hứng thú, chủ động học tập bộ môn lịch sử đạt kết quả cao. 

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phương pháp, cách thức, biện pháp sử dụng tài liệu văn học vào dạy học phần Lịch sử Việt Nam ở lớp 9B trường TH&THCS Đông Phú. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Thao giảng, dự giờ, trao đổi rút kinh nghiệm qua từng tiết dạy.

– Nghiên cứu các tài liệu về phương pháp dạy học lịch sử.

– Sách giáo khoa, sách bài tập, sách giáo viên lịch sử lớp 9

– Các tác phẩm văn học có liên quan

– Sử dụng các câu hỏi điều tra có thể đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của việc đánh giá khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh trong việc giảng dạy môn lịch sử lớp 9, để khắc phục nhược điểm trong phương pháp kiểm tra đánh giá cần phối hợp các phương pháp hiện đại, trong đó có phương pháp kiểm tra bằng câu hỏi trắc nghiệm khách quan.

– Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh học và làm bài để từ đó có điều chỉnh và bổ  sung hợp lí.

1. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

2.1. Cơ sở lí luận

2.1.1. Đặc trưng của bộ môn Lịch sử và yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử. 

   Đặc trưng của bộ môn lịch sử là nghiên cứu, nhận thức hiện thực lịch sử qua những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra và không lặp lại, nếu có lặp lại cũng không hoàn toàn như cũ. Như vậy, xét trên phương diện những nguyên tắc của phương pháp luận sử học, lịch sử được “lặp lại trên cơ sở không lặp lại”. Chính vì vậy, trong học tập lịch sử, do học sinh không thể trực tiếp quan sát, tri giác các sự kiện, hiện tượng đã xảy ra nên việc lĩnh hội tri thức gặp nhiều khó khăn, nhất là với những tri thức lịch sử cách xa với đời sống hiện nay(“Chế độ chiếm hữu nô lệ”,”Chế độ chuyên chế”,v.v…).Vì lẽ đó, việc hình thành tri thức lịch sử cho học sinh cần chú ý phương pháp thông tin- tái hiện nhằm khôi phục bức tranh lịch sử một cách sâu sắc [8]. 

Đổi mới phương pháp dạy học thực chất là tạo ra sự chuyển biến trong phong cách dạy và học của thầy và trò. Muốn học sinh yêu thích bộ môn Lịch sử và học tập một cách tích cực, trước hết người thầy phải yêu nghề, có sự đầu tư thích đáng cho từng tiết dạy. Dạy học vừa là khoa học vừa là nghệ thuật. Giáo viên xác định rõ đâu là chuẩn kỹ năng, kiến thức cơ bản rồi áp dụng phương pháp dạy học phù hợp theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất người học.

2.1.2. Mối quan hệ giữa Lịch sử và Văn học

Với chức năng phản ánh cuộc sống, tài liệu văn học đã góp phần dựng lại bức tranh quá khứ lịch sử, trình bày các đặc trưng của các hiện tượng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, những quy luật của đời sống ở từng thời đại một cách sinh động, hấp dẫn bằng ngôn ngữ và hình tượng nghệ thuật. 

Giữa văn học và sử học có mối quan hệ khăng khít. Khoa học lịch sử dựa vào những nhân vật, sự kiện, hiện tượng lịch sử có thật  chính xác, khách quan, còn văn học dựa trên chất liệu cuộc sống để xây dựng hình tượng, cốt truyện, mỗi tác phẩm văn học đều mang trong mình dấu ấn của thời đại. 

2.1.3. Những tác dụng của việc tích hợp tài liệu Văn học vào dạy học Lịch sử

Qua phân tích trên, chúng ta thấy rằng, việc học Lịch sử có đặc trưng riêng có cái khó riêng. Đó là người học không thể tri giác trực tiếp, không thể nhìn thấy,” sờ” thấy hay làm thí nghiệm trong phòng thí nghiệm… mà buộc phải tư duy, phải trừu tượng hóa, khái quát hóa để dựng lại những gì diễn ra trong quá khứ thông qua các sự kiện, niên đại, nhân vật…Để làm được điều đó thì ngoài việc sử dụng các nguồn tư liệu lịch sử như hiện vật, văn tự cổ… thì việc sử dụng các tác phẩm văn học cũng có tác dụng rất lớn trong dạy học lịch sử. Việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử sẽ giúp học sinh tránh được tình trạng “hiện đại hóa” lịch sử. Sử dụng tài liệu văn học còn giúp học sinh củng cố và phát triển kiến thức lịch sử, phát huy tính tích cực, năng động của học sinh và gây hứng thú học tập. Do đó, chất lượng dạy học lịch sử được nâng lên.

2.2. Cơ sở thực tiễn

2.2.1. Thuận lợi: