SKKN Tạo hứng thú học tập cho học sinh qua phương pháp đóng vai trong dạy học tiết 2 môn Đạo đức ở lớp 5

1. MỞ ĐẦU
1.1 . Lí do chọn đề tài
Như chúng ta đã biết: Môn Đạo đức ở Tiểu học có một vị trí vô cùng quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách của học sinh, đồng thời cung cấp cho các em những tri thức ban đầu về các chuẩn mực đạo đức. Tuy nhiên, muốn cho các tri thức đạo đức ấy  được củng cố, khắc sâu và trở thành thói quen đạo đức cần phải cho học sinh được thực hành, luyện tập một cách thường xuyên, liên tục, có hệ thống bằng việc sử dụng các hình thức, các phương pháp dạy học mới sinh động, linh hoạt. Trong đó đóng vai là một phương pháp dạy học được sử dụng trong giờ thực hành, đặc biệt thu hút và lôi cuốn đông đảo học sinh tham gia bởi sự hấp dẫn của nó. Do đó, đóng vai trò quan trọng và có tác dụng rất thiết thực, làm cho không khí lớp học sôi nổi, hào hứng, lôi cuốn được sự chú ý của tất cả học sinh vào giờ học, từ đó chất lượng và hiệu quả giờ học được nâng cao.Tuy nhiên, thực tế cho thấy các giáo viên không coi trọng tiết thực hành, hầu hết chỉ dạy tiết 1. Có một số giáo viên  dạy tiết 2 nhưng dạy qua loa, chiếu lệ, mang hình thức đối phó. Họ cho rằng tiết thực hành không quan trọng, nên không đầu tư vào tiết dạy mà chỉ sử dụng một vài hình thức, một vài phương pháp dạy truyền thống như nhận xét đánh giá đạo đức bằng hệ thống câu hỏi, hoặc cho học sinh làm trên phiếu học tập. Việc thiết kế bài dạy theo phương pháp đóng vai rất ít giáo viên sử dụng, đôi khi có một số giáo viên sử dụng phương pháp đóng vai nhưng chưa biết thiết kế bài dạy, chưa biết vận dụng linh hoạt, hợp lí, chưa đào sâu, chưa chuẩn bị kĩ lưỡng. Điều này dẫn đến chất lượng, kết quả học tập của học sinh không đạt được những mong muốn. Trước tình hình thực tế như vậy, mỗi chúng ta cần phải có thái độ và trách nhiệm như thế nào để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Đạo đức ở lớp 5 bậc Tiểu học ?
Vấn đề phương pháp dạy học  môn Đạo đức ở Tiểu học đã được nhiều người nghiên cứu. Nhưng tôi nhận thấy rằng việc sử dụng phương pháp đóng vai vào dạy tiết 2 môn Đạo đức ở Tiểu học là rất cần thiết và vô cùng quan trọng.
Chính vì vậy tôi đã chọn nội dung : “Tạo hứng thú học tập cho học sinh qua phương pháp đóng vai trong dạy học tiết 2 môn Đạo đức ở lớp 5 bậc Tiểu học” làm đề tài nghiên cứu của mình.
1.2.Mục đích nghiên cứu:
– Nghiên cứu này nhằm hướng tới những mục tiêu sau:
-Làm cho giờ học đạo đức trở nên thú vị và hữu ích hơn.
-Giúp học sinh rèn luyện khả năng tư duy, giao tiếp tự nhiên và kĩ năng giải quyết các tình huống trong cuộc sống.
– Nâng cao kiến thức cho học sinh về nhiều lĩnh vực khác nhau.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
– Đề tài này nghiên cứu việc tổ chức các hoạt động dạy và học tiết 2 môn  Đạo đức  lớp 5 thông qua phương pháp đóng vai của thầy và trò trường Tiểu học Thống Nhất và biện pháp nâng cao hiệu quả giờ học Đạo đức bằng việc tổ chức cho học sinh đóng vai để xử lí tình huống.
– Đề tài này được thực hiện ở các giờ học Đạo Đức tiết 2 ở lớp 5A do tôi chủ nhiệm gồm 25 học sinh.
1.4. Phương pháp nghiên cứu :
-Phỏng vấn giáo viên và học sinh để thu thập thông tin.
-Thực nghiệm các hoạt động.
-Rút ra kết luận sau khi thực nghiệm.Từ đó tìm cho mình phương pháp giảng dạy có hiệu quả nhất trong việc giáo dục đạo đức cho các em học sinh nhằm nâng cao chất lượng các giờ học đạo đức cho học sinh, cũng từ đó rút ra cho mình những bài học quý báu trong việc hình thành nhân cách học sinh Tiểu học.
2. NỘI DUNG
2.1.CƠ SỞ LÍ LUẬN
Chương trình Đạo đức được cấu trúc theo 5 mối quan hệ của học sinh với bản thân, gia đình, nhà trường, cộng đồng, môi trường tự nhiên. Nội dung môn Đạo đức kết hợp giữa giáo dục quyền trẻ em với giáo dục bổn phận của học sinh. Chương trình không chỉ nhằm giáo dục bổn phận, trách nhiệm của học sinh đối với gia đình, nhà trường, cộng đồng, môi trường tự nhiên mà còn giáo dục trách nhiệm của các em đối với chính bản thân như: biết tự trọng, tự tin, hài lòng về những điểm tốt của bản thân, biết quan tâm giữ gìn vệ sinh và hình thức bên ngoài của bản thân, biết giữ gìn đồ dùng, sách vở cá nhân, biết bảo vệ an toàn cho bản thân,…Thông qua các bài đạo đức, chương trình  đạo đức còn nhằm giáo dục  cho học sinh một số kĩ năng sống cơ bản như: kĩ năng giao tiếp, tự nhận thức, ra quyết định, giải quyết vấn đề, xác định mục tiêu hành động,…
Chương trình đạo đức lớp 5 gồm 14 chuẩn mực, hành vi đạo đức phù hợp với lứa tuổi học sinh trong các mối quan hệ của các em với bản thân, gia đình, nhà trường, cộng đồng và môi trường tự nhiên.
Các chuẩn mực hành vi đạo đức trong chương trình thể hiện sự thống nhất giữa tính dân tộc với tính nhân loại, tính truyền thống với tính hiện đại, có tác dụng giáo dục cho học sinh ý thức tự trọng, tự tin, có ý chí vươn lên, yêu thương , tôn trọng con người, yêu quê hương, đất nước, giữ gìn bản sắc dân tộc, tôn trọng các dân tộc khác cùng chung sống hòa bình và phát triển.
Nội dung chương trình môn Đạo đức lớp 5 kết hợp giữa giáo dục quyền với giáo dục bổn phận của trẻ em
Phương pháp đóng vai là cách thức tổ chức, hướng dẫn học sinh thực hành (làm thử) một cách ứng xử nào đó trong một tình huống đạo đức giả định.
Xuất phát từ đặc điểm nhận thức của học sinh Tiểu học diễn ra theo quy luật “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn”, “Trăm nghe không bằng một thấy, trăm thấy không bằng một làm” cho nên tổ chức dạy học theo phương pháp đóng vai trong tiết 2 môn Đạo đức ở lớp 5 bậc Tiểu học là rất cần thiết và vô cùng quan trọng. Đây là hình thức tổ chức dạy học mang tính tích cực, phát huy tối đa hoạt động nhận thức của học sinh dưới sự hướng dẫn, điều khiển, tổ chức của giáo viên.
Khi thực hành đóng vai, học sinh được phân công sắm vai những nhân vật trong tình huống và học sinh phải vận dụng những tri thức đạo đức đã  thể hiện các cách ứng xử trong tình huống. Từ đó các tri thức đạo đức được củng cố, khắc sâu một cách nhẹ nhàng, sinh động và lôi cuốn sự chú ý của học sinh.
Phương pháp đóng vai nhằm giúp HS suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách tập trung vào một sự việc cụ thể mà các em vừa thực hiện hoặc quan sát được. Việc “diễn” không phải là phần chính của phương pháp này mà điều quan trọng là sự thảo luận sau phần diễn ấy. Sử dụng phương pháp đóng vai trong  dạy học tiết 2 môn Đạo đức ở lớp 5 bậc Tiểu học có ý nghĩa vô cùng quan trọng, đó là:
* Học sinh được thực hành những kĩ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong tình huống cụ thể.
* Gây hứng thú và chú ý đối với học sinh.
* Tạo điều kiện phát huy tính sáng tạo của học sinh.\
* Khích lệ sự thay đổi thái độ hành vi của học sinh theo chuẩn mực đạo đức xã hội.
* Có thể thấy ngay tác động và hiệu quả của lời nói hoặc việc làm của các vai diễn.
* Tập cho học sinh mạnh dạn, tự tin trước những nơi đông người.
2.2. THỰC TRẠNG :
2.2.1. Thực trạng dạy học tiết 2 môn Đạo đức ở lớp 5 trường Tiểu học Thống Nhất
Nhìn chung, ở trường Tiểu học Thống Nhất tôi đang dạy có rất nhiều giáo viên hiện nay xem nhẹ việc dạy học tiết 2 môn  Đạo đức ở Tiểu học. Họ cho rằng tiết 2 không quan trọng nên không chú trọng dạy, mà thay vào đó là dạy các môn học chính. Có một số đồng chí có dạy tiết 2 nhưng chỉ dạy qua loa, hình thức mang tính chiếu lệ, chưa có giáo viên nào lựa chọn bài dạy tiết 2 môn đạo đức làm tiết thao giảng cho mình. Số giáo viên có dạy tiết 2 thì cũng chưa đầu tư vào tiết dạy, đa số họ chưa biết vận dụng linh hoạt các phương pháp và hình thức dạy học mới vào quá trình giảng dạy, vì vậy chất lượng dạy học chưa được nâng cao.
Mặt khác, trong các giờ thực hành có sử dụng phương pháp đóng vai thường phải chuẩn bị công phu từ khâu chuẩn bị nội dung đến chuẩn bị trang phục, dàn dựng kịch bản nên đa số giáo viên họ ngại, chưa có sự đầu tư, chưa vận dụng linh hoạt được các phương pháp mới mang tính tích cực hoạt động học tập của học sinh, tạo không khí ở lớp học luôn nặng nề, học sinh cảm thấy luôn mệt mỏi và nhàm chán, không hứng thú học tập, các em không được tự mình hoạt động, tự mình rèn luyện và bộc lộ hết khả năng của mình để chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện thói quen hành vi. Vì vậy chất lượng giờ học cũng như hứng thú học tập của học sinh chưa được nâng cao. Đây là điều đáng lo ngại.
2.2.2.Thực trạng của học sinh:
Học sinh đa số các em chưa có kĩ năng phối hợp, hợp tác với nhau để học thuộc lời thoại hay thể hiện cử chỉ, điệu bộ trong quá trình thể hiện vai diễn. Nhiều em còn tỏ ra e ngại khi phải đóng vai. Một số em nhất quyết chối từ khi nhận nhiệm vụ chuẩn bị trang phục, đạo cụ hay dàn dựng kịch bản.
Mặt khác học sinh cũng chưa hứng thú với bài học. Chẳng hạn, với việc sử dụng hình thức nhận xét, đánh giá hành vi đạo đức, học sinh chỉ mới biết được hành vi đó đúng hay sai, nhưng chưa biết vì sao lại đúng, vì sao lại sai ? và sai như thế nào?
2.2.3. Nguyên nhân thực trạng
Sở dĩ có thực trạng như vậy là do nhiều nguyên nhân:
2.2.3.1. Do trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên
Đây là nguyên nhân do cơ chế đào tạo giáo viên hiện nay còn khập khễnh ở nhiều hệ đào tạo khác nhau. Vì vậy mà việc áp dụng phương pháp dạy học mới một cách linh hoạt, nhuần nhuyễn, sinh động cũng như khả năng giảng dạy còn hạn chế.
Nhiều giáo viên hiện nay chưa nắm vững về lý luận và cách tiếp cận các phương pháp dạy học mới mang tính tích cực.Vì vậy mà việc áp dụng vào quá trình dạy học Đạo đức ở Tiểu học còn nhiều hạn chế.
Việc sử dụng các phương pháp, hình thức dạy học mới như đóng vai đòi  hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị công phu, kĩ lưỡng và sáng tạo; có sự đầu tư nhiều về thời gian, công sức. Điều này phần đa nhiều giáo viên Tiểu học chưa làm được.
2.2.3.2. Do cơ sở vật chất phục vụ cho việc đóng vai còn hạn chế
Hầu hết trang thiết bị dạy học hiện nay còn thiếu thốn, cơ sở vật chất  đạt theo tiêu chuẩn để phục vụ cho việc áp dụng các phương pháp dạy học mới, đặc biệt là đồ dùng dạy học môn Đạo đức như âm thanh, trang phục…
Những nguyên nhân trên phần  nào làm hạn chế chất lượng của giờ học thực hành Đạo đức ở Tiểu học. Song thiết nghĩ, nếu mỗi giáo viên đều có ý thức tốt, tâm huyết với nghề nghiệp, có tinh thần trách nhiệm cao, yêu nghề, mến trẻ, thì những khó khăn trên có thể khắc phục được và đem lại chất lượng cao cho giờ học thực hành Đạo đức lớp 5 nói riêng và quá trình dạy học Đạo đức ở Tiểu học nói chung.

2.3. Các giải pháp thực hiện :
2.3.1.Nắm vững quy trình dạy tiết đạo đức lớp 4+5
(TIẾT 1)
I. Ổn định.
II. Kiểm tra.
–  Kiểm tra kiến thức cũ.
– Kiểm tra kiến thức có liên quan đến bài học.
III. Bài mới.
1. Giới thiệu bài.
2. Nội dung
2.1. Hoạt động 1: Thảo luận truyện hoặc thông tin, tình huống
– Tình huống:( lời đối thoại trong tranh, quan sát tranh, đọc câu truyện, bảng số liệu…)
– GV đặt câu hỏi ( gợi mở, sgk)

– GV kết luận tình huống.
– Liên hệ (Nếu có)
– Kết hợp giáo dục môi trường ( Nếu có)
– Tiểu kết:
2.2. Hoạt động 2: Ghi nhớ sgk
2.3. Hoạt động 3: Thực hành
– Gv hướng dẫn hs làm các bài tập theo yêu cầu chuẩn KTKN
* Bài tập 1:
– Đọc nội dung bài tập.
– Nêu yêu cầu bài tập ( Điền dấu x, điền Đ hoặc S, giơ thẻ bày tỏ ý kiến…)
– GV định hướng cho hs xác định trọng tâm của bài tập để làm.
– Hướng dẫn hs làm bài tập.
– GV nhận xét.
– GV chốt kiến thức bài tập 1.
– Liên hệ (thực tế, bản thân…)
* Bài tập khác hướng dẫn tương tự.
* Lưu ý: Hình thức tổ chức của các bài tập thay đổi phù hợp với yêu cầu của bài ( Nhóm, đóng vai,….)
IV. Hoạt động nối tiếp
– Sưu tầm tranh ảnh, tài liệu( thơ, truyện, tư liệu ngắn…) củng cố cho bài học nhằm khắc sâu kiến thức cho hs.
–  Chuẩn bị tiết sau.

– HS đọc và nêu tình huống- Thảo luận nhóm(Cá nhân) để đưa ra các cách xử lý.
– Đại diện trình bày, lớp nhận xét, bổ sung.

– Nhiều hs nhắc .

– HS đọc nội dung bài.
– HS nêu yêu cầu.

– Suy nghĩ.

– HS thực hiện.

(TIẾT 2)
I. ổn định.
II. Kiểm tra.
– Kiến thức cũ
– GV nhận xét kết hợp nhắc lại kiến thức của tiết học trước.
III. Bài mới.
1. Giới thiệu bài.
– Trực tiếp hoặc gián tiếp.
2. Nội dung.
2.1. Hoạt động 1:  Bài tập 3
– Đọc nội dung bài tập.
– Nêu yêu cầu bài tập ( Điền dấu x, điền Đ hoặc S, giơ thẻ bày tỏ ý kiến…)
– GV định hướng cho hs xác định trọng tâm của bài tập để làm .
– GV hướng dẫn hs làm
– GV nhận xét.
– GV chốt kiến thức bài tập 1.
– Liên hệ (thực tế, bản thân…)
– Lồng giáo dục môi trường nếu có.
2.2. Hoạt động 2: Bày tỏ ý kiến hoặc đóng vai
* Lưu ý: Hình thức tổ chức của các bài tập thay đổi để tránh nhàm chán cho hs.
2.3. Hoạt động 3: Trình bày kết quả điều tra thực tiễn
– GV yêu cầu học sinh trình bày kết quả điều tra thực tiễn
– GV và lớp nhận xét, bổ sung
IV. Hoạt động nối tiếp
– Tổ chức trò chơi học tập phù hợp với nội dung.
– Sưu tầm tranh ảnh, tài liệu( thơ, truyện, tư liệu ngắn…) củng cố cho bài học nhằm khắc sâu kiến thức cho hs.

– HS đọc nội dung bài tập.

– Thảo luận nhóm(Cá nhân) để thực hiện yêu cầu của bài tập
– Đại diện trình bày, lớp nhận xét, bổ xung.

– HS nêu ý kiến về các nội dung bài tập hoặc  thảo luận, đóng vai xử lí tình huống

– HS trình bày
– Lớp nhận xét, bổ sung

– HS tiến hành trò chơi

– Về nhà sưu tầm tranh, ảnh, tài liệu ….

2.3.2. Cách thức tiến hành cho học sinh đóng vai trong các hoạt động học tập  tiết 2 môn Đạo đức ở lớp 5 bậc Tiểu học
Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh nhập vai vào nhân vật trong những tình huống đạo đức giả định để các em bộc lộ thái độ, hành vi ứng xử. Để vận dụng phương pháp đóng vai một cách có hiệu quả và dễ dàng, tôi đề xuất cách thức tiến hành cho học sinh đóng vai trong các hoạt động học tập của tiết 2 môn Đạo đức theo các bước sau:
Bước 1: Giáo viên nêu yêu cầu đóng vai
Đây là bước đầu tiên, rất quan trọng trong khi sử dụng phương pháp đóng vai. Có thể xem đây là bước giao nhiệm vụ học tập cho học sinh, ở đây giáo viên chỉ cần nêu yêu cầu xây dựng tình huống để đóng vai với tình huống cụ thể nào đó trong bài học đạo đức. Nghĩa là giáo viên chỉ đưa ra tình huống, chia nhóm và giao tình huống, yêu cầu đóng vai cho từng nhóm; quy định rõ thời gian chuẩn bị, thời gian đóng vai của mỗi nhóm còn học sinh xây dựng tình huống.
Bước 2: Học sinh thảo luận nhóm, hoàn chỉnh “kịch bản” và phân công đóng vai.
Đây là bước học sinh làm việc theo nhóm của mình. Sau khi có nhiệm vụ học tập, các nhóm thảo luận, hoàn chỉnh “kịch bản” và phân công đóng vai. Thảo luận nhóm, hoàn chỉnh kịch bản. Ở đây đơn giản chỉ là các công việc như: Hoặc đọc thuộc lòng lời thoại và phân công vai diễn (nhớ tình huống đã dược giáo viên dàn dựng); hoặc liệt kê các cách ứng xử, đặt lời thoại, các cách ứng xử đó và phân công vai diễn (nêu tình huống cần đóng vai chưa được dàn dựng); hoặc xây dựng tình huống theo chủ đề, liệt kê các ứng xử, đặt lời thoại cho cách ứng xử đó và phân vai diễn (nêu tình huống chưa được xây dựng ).
Bước 3: Các nhóm lên đóng vai
Đây là bước diễn xuất, bước biễu diễn của các vai diễn thể hiện các cách ứng xử trong tình huống. Đây là bước trọng tâm, cơ bản trong các bước khi sử dụng các phương pháp đóng vai. Ở bước này, học sinh sẽ thể hiện các vai diễn, thể hiện các cách ứng xử trong tình huống. Bằng các hành động, cử chỉ, lời nói, điệu bộ, nét mặt bằng khả năng diễn xuất truyền cảm, các em được luyện tập, thực hành trực tiếp hoặc được theo dõi trực tiếp các hành vi đạo đức. Qua đó có tác dụng củng cố, khắc sâu những tri thức Đạo đức mà các em đã học ở tiết 1. Một điều kiện rất quan trọng trong các bước này, các em được hành động, được luyện tập, thực hành các thao tác hành vi, từ đó sẽ dần trở thành các kĩ năng, kỹ xảo và thói quen đạo đức tốt. Mặt khác, những cách ứng xử, những hành vi đạo đức xấu được loại bỏ.
Bước 4 : Thảo luận, nhận xét, đánh giá, bổ sung.
Trong bước này, các em được nhận xét, đánh giá các cách ứng xử của các vai diễn trong tình huống phù hợp hay chưa phù hợp? Và vì sao lại phù hợp? Chưa phù hợp ở chổ nào ?
Một điều quan trọng trong bước này là học sinh được nhận xét. Đánh giá và nói lên cảm xúc của mình khi thực hiện đúng, hay cách ứng xử cũng như cảm xúc khi nhận được cách ứng xử sai, không hay trong tình huống.
Mặt khác, đây là bước để học sinh nhận xét, đánh giá và bổ sung cho nhau về cách diễn và rút ra những kinh nghiệm từ những lần diễn xuất trước, phát huy những ưu điểm, hạn chế những những nhược điểm của bạn trong quá trình thực hiện đóng vai.
Bước 5: Giáo viên chốt lại cách ứng xử cần thiết trong tình huống.
Đây là bước tổng kết và kết luận cuối cùng của giáo viên với mục đích chốt lại cách ứng xử đúng nhất, hay nhất trong tình huống.