SKKN Thiết kế bài tập hoạt động nhóm bằng cách kết hợp các kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học chủ đề “cấu trúc tế bào nhân thực” sinh học lớp 10.

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực của chương trình giáo dục phổ thông 2018. 

Việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học đến cách thức đánh giá kết quả dạy học, trong đó khâu đột phá là đổi mới phương pháp dạy học. Phương pháp dạy học cần hướng vào việc tổ chức cho người học học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo. Định hướng này có thể gọi tắt là học tập trong hoạt động hóa người học.  

Đổi mới phương pháp dạy học môn Sinh học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh nhằm khơi dậy và phát triển các phẩm chất và năng lực cốt lõi, hình thành cho học sinh năng lực tự học, tư duy tích cực độc lập sáng tạo; tăng cường sự hợp tác và giao tiếp trong quá trình học tập; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. 

Xuất phát từ mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018 về phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác – một trong những năng lực cốt lõi cho học sinh THPT. 

Việc đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy để đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học của chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 đã và đang là động lực thúc đẩy quá trình dạy học tương tác – một hướng dạy học tiếp cận tổng hợp, tập trung vào người học trong mối quan hệ tương tác giữa người dạy, người học và môi trường nhằm phát huy hết các năng lực của học sinh trong đó có năng lực hợp tác. Năng lực hợp tác là một năng lực quan trọng, đó là biết lắng nghe, học hỏi, chia sẻ, biết chủ động đề xuất mục đích hợp tác để giải quyết các vấn đề do bản thân hoặc người khác đề xuất; biết lựa chọn hình thức làm việc nhóm với quy mô phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ. Năng lực giao tiếp hợp tác là một trong những năng lực cốt lõi của nội dung đổi mới chương trình hiện nay. Sự hợp tác giữa người dạy với người học, người học với người học, là yếu tố quyết định nên chất lượng, hiệu quả của dạy học. 

Xuất phát từ thực trạng dạy học bộ môn Sinh học THPT đáp ứng mục tiêu phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THPT thông qua các kĩ thuật dạy học theo nhóm. 

Nhìn chung tư tưởng chủ đạo của đổi mới phương pháp là tập trung vào các hoạt động của trò; trò tự nghiên cứu, tìm tòi, khám phá; tăng cường giao lưu trao đổi giữa trò và trò. Tuy nhiên trên thực tế, việc đổi mới phương pháp dạy học còn rất chậm. Giáo viên chưa chủ động trong việc vận dụng linh hoạt các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Việc vận dụng sáng tạo, linh hoạt các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực là yếu tố quan trọng để bồi dưỡng và phát triển phẩm chất, năng lực cốt lõi cho học sinh. Trong đó, việc tổ chức dạy học theo nhóm là một hình thức tổ chức dạy học đóng vai trò quan trọng thúc đẩy sự phát triển các năng lực cốt lõi nói chung, đặc biệt là sự phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh. 

Trên thực tế qua các phiếu điều tra thăm dò từ đồng nghiệp, hiện nay đa số giáo viên đang thực hiện thiết kế các hoạt động dạy học theo nhóm dựa trên các kĩ thuật dạy học tích cực độc lập. Các kĩ thuật dạy học tích cực luôn có những điểm mạnh và những hạn chế nhất định. Nếu chúng ta thiết kế bài tập để tổ chức các hoạt động nhóm trong dạy học có sự kết hợp các kĩ thuật dạy học phù hợp sẽ phát huy tối đa các điểm mạnh và tận dụng những điểm mạnh của mỗi kĩ thuật dạy học để bổ trợ cho những hạn chế của từng kĩ thuật dạy học độ lập. 

Xuất phát từ vai trò của các kĩ thuật dạy học theo nhóm trong việc bồi dưỡng và phát triển các năng lực cốt lõi nói chung và năng lực giáo tiếp và hợp tác nói riêng cho học sinh THPT thông qua việc thiết kế bài tập và kĩ thuật tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học sinh học lớp 10 . Vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài: “Thiết kế bài tập hoạt động nhóm bằng cách kết hợp các kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học chủ đề “Cấu trúc tế bào nhân thực” – Sinh học lớp 10”. 

2. Mục tiêu, phương pháp nghiên cứu của đề tài. 

• Mục tiêu của đề tài: Thiết kế bài tập giao nhiệm vụ học tập hoạt động nhóm nhằm phát triển năng lực hợp tác trong dạy học chủ đề “Cấu trúc tế bào” – Sinh học lớp 10 bằng sự kết hợp linh hoạt các kĩ thuật dạy học tích cực. 

• Phương pháp nghiên cứu của đê tài: đề tài vận dụng 4 phương pháp nghiên cứu thường quy là. 

+  Nghiên cứu lý thuyết về cơ sở lí luận về phát triển năng lực trong dạy học theo nhóm; các hình thức tổ chức, kĩ thuật dạy học theo nhóm; nội dung kiến thức phù hợp việc thiết kế hệ thống bài tập để vận dụng vào kĩ thuật dạy học theo nhóm. 

+  Phương pháp điều tra về thực trạng sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học môn sinh học trong trường THPT nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực cho học sinh THPT. 

+  Phương pháp chuyên gia thông qua việc tham vấn đồng nghiệp có kinh nghiệm, các giảng viên phương pháp dạy học bộ môn nhằm tranh thủ tiếp thu kiến thức lí luận, kĩ thuật và cách thức tổ chức hoạt động nhóm nhằm bồi dưỡng và phát triển năng lực cho học sinh. 

+  Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá một cách khách quan các nội dung, giải pháp của đề tài đưa ra, thống kê và xử lí số liệu để rút ra kết luận về mục tiêu bồi dưỡng và phát triển năng học sinh thông qua các bài tập và kĩ thuật tổ chức dạy học nhóm. 

• Kế hoạch thực hiện đề tài 

• Tính mới và những đóng góp của đề tài Đề tài thiết kế được các nhiệm vụ học tập để tổ chức dạy học hợp tác thông qua việc sử dụng kết hợp các kĩ thuật dạy học phù hợp với phương pháp dạy học theo nhóm, từ đó lựa chọn được quy trình rèn luyện hiệu quả sẽ giúp cải thiện các kĩ năng cấu thành các năng lực cốt lõi cho học sinh THPT đáp ứng mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018. 

Thông qua việc kết hợp các kĩ thuật dạy học tích cực với nhau, bổ trợ cho phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm áp dụng cho từng loại hình bài tập hoạt động nhóm, để bồi dưỡng và phát triển năng lực cho học sinh THPT.