SKKN Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA đáp ứng thi đánh giá năng lực trong dạy học Sinh thái học – Sinh học 12

PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. LÝ DO CHỌN ĐỂ TÀI 

Thực hiện các chủ trương của Đảng – Nhà nước về định hướng chiến lược phát triển giáo dục đào tạo, trong những năm gần đây, giáo dục nước ta đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, chất lượng và hiệu quả giáo dục từng bước được nâng cao. Tuy nhiên vẫn chưa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chưa bắt kịp xu thế giáo dục quốc tế. Vì vậy, Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI đã thông qua Nghị quyết số 29-NQ/TW với nội dung “ Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” đã xác định mục tiêu “đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Để thực hiện mục tiêu đó, cần thiết phải đổi mới đồng bộ nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng phát triển năng lực người học.  

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được xây dựng trên cơ sở quan điểm đổi mới có kế thừa và phát triển những ưu điểm của chương trình giáo dục phổ thông đã có của Việt Nam. Đồng thời tiếp thu thành tựu về khoa học giáo dục và kinh nghiệm xây dựng chương trình theo mô hình phát triển phẩm chất và năng lực của những nền giáo dục tiên tiến trên thế giới; gắn với nhu cầu phát triển của đất nước, những tiến  bộ của thời đại về khoa học – công nghệ và xã hội; phù hợp với đặc điểm con người, văn hoá Việt Nam. Đặc biệt, đổi mới kiểm tra, đánh giá được xác định là “khâu đột phá trong đổi mới giáo dục”, chuyển từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực người học. 

Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (Programme for International Student Assessment – PISA) là một khảo sát quốc tế do tổ chức OECD (Organisation for 

Economic Co-operation and Development) đề xuất, để đánh giá khả năng của học sinh của các nước và vùng lãnh thổ trong và ngoài OECD, về toán, khoa học và đọc hiểu. Các câu hỏi của PISA đều dựa trên các tình huống của đời sống thực tiễn hướng đến phát triển năng lực vận dụng kiến thức, khả năng lập luận giải quyết vấn đề liên quan đến khoa học. Do đó để tìm phương án trả lời hoặc giải quyết nhiệm vụ đòi hỏi học sinh phải thực hiện các thao tác như: Phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa, đánh giá, vận dụng kiến thức. Dạng câu hỏi PISA rất phong phú, các dữ kiện được sử dụng để xây dựng câu hỏi đa dạng như: Biểu đồ, tranh ảnh, văn bản, bài báo, các nghiên cứu chuyên sâu, các vấn đề có tính thời sự…Khi sử dụng các dạng bài tập này trong dạy học, HS vừa được phát triển năng lực vừa tăng hứng thú và đam mê trong học tập. Việt Nam đã tham gia 3 kỳ PISA với mục đích đưa giáo dục tích cực hội nhập quốc tế. Sử dụng kết quả phân tích và đánh giá chất lượng của PISA để xem xét lại cách dạy và học của Việt Nam đã  thực sự đáp ứng được yêu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế về giáo dục hay chưa. Từ đó, đề xuất những thay đổi về chính sách giáo dục quốc gia.   

Hiện nay, bài tập đánh giá tư duy, đánh giá năng lực ngày càng được sử dụng rộng rãi. Trường đại học quốc gia Hà Nội và trường đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức thi đánh giá năng lực, trường  đại học Bách khoa Hà Nội đã tổ chức thi đánh giá tư duy làm căn cứ xét tuyển đầu vào. Theo đó ngày càng nhiều trường đại học thay đổi phương thức xét tuyển, từ hình thức dựa vào kết quả thi THPT là chủ yếu sang hình thức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy. Có thể thấy, đổi mới trong dạy học và kiểm tra, đánh  giá theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của  học sinh là rất cần thiết. Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy, bài tập theo định hướng tiếp cận PISA có những ưu điểm hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu về đánh giá năng lực của HS. Nó đặc biệt phù hợp trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang chuyển từ dạy học theo hướng tiếp cận nội dung sang dạy học tiếp cận năng lực. 

Chương trình giáo dục phổ thông 2018, môn Sinh học thực hiện mục tiêu giúp học sinh tìm hiểu về thế giới sống, hình thành và phát triển tốt năng lực và phẩm chất, từ đó có thái độ đúng đắn với thiên nhiên và cộng đồng. Hệ thống bài tập định hướng PISA môn Sinh học là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành NL, công cụ để giáo viên (GV) và các cán bộ quản lí giáo dục (GD) kiểm tra, đánh giá hiệu quả, chất lượng của quá trình dạy học. Qua nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy, sử dụng bài tập PISA trong quá trình dạy học để hình thành, phát triển và đánh giá NL phẩm chất của HS là xu hướng phù hợp với sự thế phát triển GD Việt Nam và quốc tế hiện nay. 

Sinh học là bộ môn khoa học mang tính thực nghiệm cao. Trong đó Sinh thái học là một phân môn của Sinh học nghiên cứu về mối quan hệ giữa sinh vật với sinh vật, sinh vật với môi trường. Các nguyên lí sinh thái học là cơ sở khoa học giải thích vấn đề biến đổi môi trường và đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường. Những nghiên cứu trong Sinh thái học như: Các thí nghiệm thực địa, sử dụng các nguyên lí sinh thái học vào giải quyết những vấn đề môi trường là tư liệu thực tiễn bổ ích để thiết kế hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA đáp ứng thi đánh giá năng lực trong dạy học. 

Với mong muốn hướng tới phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh, giúp đỡ học sinh về phương pháp học tập; tạo hứng thú để các em say mê, sáng tạo, động viên các em cố gắng nỗ lực vươn lên trong cuộc sống… Đồng thời, đáp ứng kì thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy để chọn đầu vào của các trường đại học, chúng tôi đã lựa chọn đề tài:  “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA đáp ứng thi đánh giá năng lực trong dạy học Sinh thái học – Sinh học 12”.  

1. TÍNH MỚI VÀ NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI  

• Sử dụng phần mềm Google Form để tiến hành khảo sát, đánh giá mức độ cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp thực hiện trong đề tài. Kết quả khảo sát được xử lí bằng phần mềm R  (đường link  https://cran.rproject.org/bin/windows/base/).  Từ đó thu thập được thông tin phản hồi khách quan và khoa học về vấn đề cần khảo sát. Đây là nguồn thông tin đáng tin cậy để chúng tôi thực hiện đề tài. 
• Xây dựng quy trình thiết kế hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA đáp ứng nhu cầu dạy học và luyện thi ĐG NL trong dạy học môn Sinh học nói chung và phần Sinh thái học nói riêng. 
• Thiết kế được hệ thống gồm 21 phần Sinh thái học bài tập theo hướng tiếp cận PISA từ các nguồn tư liệu tin cậy. Hệ thống bài tập này được sử dụng trong quá trình dạy học, ôn tập và kiểm tra đánh giá NL học sinh. 
• Xây dựng các ví dụ minh họa cho quá trình sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA phần Sinh thái học trong các khâu dạy học và kiểm tra đánh giá. 
• Trong quá trình thiết kế bài tập theo hướng tiếp cận PISA phần Sinh thái học chúng tôi đã sử dụng các dữ kiện là kết quả của các công trình nghiên cứu, các tình huống thực tiễn về Sinh thái học có ý nghĩa với môi trường tự nhiên, đời sống sản xuất và bảo vệ sức khoẻ của con người. Khi nghiên cứu và giải quyết các vấn đề được nêu trong bài tập sẽ giúp học sinh phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực; phát triển khả năng tư duy môn Sinh học cho học sinh về các mặt: lí thuyết, thực hành và ứng dụng.  
• Các bài tập đánh giá năng lực tiếp cận PISA mà chúng tôi đã thiết kế trong đề tài sẽ là nguồn tư liệu để GV sử dụng trong các hoạt động dạy học như hình thành kiến thức mới, luyện tập – vận dụng, giao nhiệm vụ về nhà cho HS. Học sinh có thể sử dụng làm tài liệu ôn luyện trong kì thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy, 

TNTHPT. 

• Hệ thống bài tập trong đề tài có thể sử dụng để kiểm tra, đánh giá năng lực của HS đặc biệt nhấn mạnh về năng lực Sinh học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, rèn luyện các kỹ năng khai thác, phân tích, xử lý thông tin liên quan đến vấn đề học tập một cách có hiệu quả, năng lực tự nghiên cứu…