Tổ chức các hoạt động tích cực trong giờ dạy tập đọc nhằm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2 (theo sách Chân trời sáng tạo)

1. Lý do chọn đề tài 

Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là một trong những nội dung chính do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động trong phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Đó cũng là cơ sở pháp lý để việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh được chú trọng và quan tâm, đặc biệt đối với học sinh bậc Tiểu học.

Theo Tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hoá liên hiệp quốc (UNESCO): “Kỹ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục thế kỷ XXI: Học để biết – Học để làm – Học để chung sống – Học để làm người”. Như vậy trong bốn trụ cột ấy đã có đến ba nội dung hàm chứa yêu cầu về kỹ năng sống. Điều này càng khẳng định tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống cho các em học sinh trong công tác giáo dục của nhà trường.

Và một trong những phương pháp giúp trang bị kỹ năng sống hiệu quả chính là phương pháp tổ chức các hoạt động tích cực trong giờ dạy, đặc biệt là trong giờ dạy phân môn Tập đọc. Thông qua những hoạt động tích cực như vậy sẽ giúp phát triển cho các em học sinh tính tích cực, chủ động, tự giác và sự sáng tạo. Đồng thời những hoạt động tích cực cũng bổ trợ rất tốt cho giờ dạy chính bởi vì nhờ những hoạt động này mà các em học sinh được tự do bày tỏ ý kiến cũng như quan điểm của mình với giáo viên và các bạn trong lớp, qua đó tạo cho các em sự hào hứng khi được học tập trong một môi trường đề cao sự sáng tạo và được tự mình trải nghiệm môi trường đó. Chính vì lý do trên mà tôi đã chọn thực hiện đề tài :“Tổ chức các hoạt động tích cực trong giờ dạy tập đọc nhằm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2” nhằm chia sẻ những kinh nghiệm thực hiện tổ chức những hoạt động tích cực này cho, bạn bè đồng nghiệp dựa trên những hiểu biết thông qua trải nghiệm thực tế của chính bản thân.

2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề tài: 

– Đưa ra một số biện pháp tổ chức các hoạt động tích cực trong giờ tập đọc nhằm giáo dục kỹ năng sống học sinh lớp 2A trường tiểu học …… Từ đó, rút ra kết luận, bài học kinh nghiệm và đưa ra các kiến nghị, đề xuất. 

– Giúp học sinh cải thiện khả năng tập đọc môn tiếng Việt đồng thời rèn các kỹ năng giao tiếp, tính tự chủ và sáng tạo cũng như kỹ năng hợp tác nhóm thông qua các hoạt động thực tiễn trong giờ học, các trò chơi học tập và các hoạt động thảo luận nhóm.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Các hoạt động tích cực trong giờ dạy tập đọc nhằm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 2.

3.2. Phạm vi nghiên cứu 

Học sinh lớp 2A trường tiểu học… năm học…

4. Phương pháp nghiên cứu 

– Phương pháp tổng hợp các kinh nghiệm giáo dục 

– Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động

– Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm 

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận 

Thực hiện Quyết định số 1501/QĐ-TTg ngày 28/8/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng giai đoạn 2015-2020”, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã yêu cầu triển khai kế hoạch số 2368/QĐ-BGDĐT ngày 13/7/2017 về việc phê duyệt bộ tài liệu “Thực hành kỹ năng sống” dành cho cấp tiểu học và trung học cơ sở nhằm mục tiêu tăng cường giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, góp phần triển khai công tác giáo dục toàn diện. Giáo dục kỹ năng sống là quá trình tác động vào sự hình thành năng lực, thái độ và hành động một cách có chủ đích, có kế hoạch để cá nhân có những kiến thức về cuộc sống, có ý thức của bản thân giúp nhân cách của mỗi cá nhân phát triển đúng đắn, thích ứng tốt với môi trường sống cũng như cuộc sống hàng ngày.

Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng và cần thiết trong công tác giáo dục, đặc biệt là đối với học sinh Tiểu học. Các em cần được giáo dục đầy đủ về các kỹ năng cần thiết ngay từ bậc Tiểu học: kỹ năng tự quản, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tự phục vụ, kỹ năng thuyết trình, kỹ năng tổ chức, kỹ năng làm việc nhóm, tư duy sáng tạo,… Đặc biệt, xã hội ngày nay luôn biến động không ngừng, các em cần trang bị cho mình kỹ năng bảo vệ bản thân trước những tình huống bất ngờ như bị xâm phạm, bạo lực học đường, dịch bệnh,… 

Vì tầm quan trọng đó mà việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh rất được Bộ Giáo dục và Đào tạo nước ta quan tâm và tìm cách nhân rộng việc lồng kỹ năng sống vào các môn học, trong đó có môn tập đọc tiếng Việt. Việc lồng ghép việc rèn luyện kỹ năng sống vào môn tập đọc tiếng Việt sẽ giúp học sinh nắm được và vận dụng được kiến thức một cách nhanh chóng hơn, hiệu quả hơn. Tập đọc là một môn học có vị thế rất đặc biệt vì tập đọc là nhóm bài học khởi đầu giúp học sinh có thể chiếm lĩnh được các tri thức sau này. Ví dụ như khi muốn tìm hiểu về một bài văn hay, nếu muốn thấu hiểu về những gì mà tác giả gửi gắm vào bài văn đó để có thể đồng cảm, thấu hiểu, nảy nở được những ước mơ cao đẹp, khơi dậy được tính sáng tạo của người học sinh thì việc đầu tiên cần phải làm trước nhất chính là đọc hiểu được tác phẩm. Ngược lại, nếu không đọc hiểu được tác phẩm thì sẽ không thấu hiểu được hết những ý nghĩa có trong một tác phẩm văn học. Chính vì lý do đó mà khiến cho việc dạy tập đọc trở nên rất quan trọng, đọc chính là học, học nữa, học mãi, đọc để tự học, học cả đời.

2. Cơ sở thực tiễn 

* Thực trạng 

Mặc dù việc giáo dục kỹ năng sống có tầm quan trọng rất lớn, ảnh hưởng đến cách phát triển bản thân lẫn sự nghiệp và cuộc sống sau này của các em học sinh nhưng cho đến hiện nay việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, đặc biệt là học sinh cấp tiểu học vẫn đang có nhiều sự trì trệ hoặc đang chưa thật sự đạt được hiệu quả cao. Đây là một thực tế mà chúng ta cần phải nhìn nhận thẳng thắn. Qua khảo sát có thể nhận thấy được rằng đa số các em học sinh có kỹ năng sống vẫn chưa cao, chưa thật sự chủ động và tích cực tham gia vào các hoạt động ngoại khóa, hội nhóm hay văn nghệ. Trong đó thậm chí có thể nhận thấy vẫn còn có cả tình trạng một số em học sinh vẫn chưa có được cách ứng xử, xưng hô chuẩn mực.

* Thuận lợi:

Về phía ban giám hiệu và các thầy cô trong trường: luôn thường xuyên tích cực trao đổi kinh nghiệm và cả phương pháp giảng dạy với nhau, từ đó mà có thể học hỏi lẫn nhau để cùng nhau xây dựng được những giờ giảng dạy, những hoạt động hiệu quả hơn phục vụ cho việc giáo dục kỹ năng sống cho các em học sinh. 

Về phía học sinh: phần lớn các em học sinh trường ta đều là những em học sinh ngoan ngoãn, lễ phép, đồng thời các em cũng có được một tinh thần ham học hỏi và tiếp thu rất tốt, giúp cho việc dạy kỹ năng sống cho các em nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Về phía phụ huynh: luôn quan tâm, ủng hộ cho việc học hành của các con, rất nhiều phụ huynh cũng đã và đang ủng hộ nhà trường đẩy mạnh hơn nữa việc nâng cao kỹ năng sống cho con em mình. Đây là một điều rất đáng quý vì nó đã giúp ủng hộ và tạo động lực hơn nữa để tôi tiến hành thực hiện những giải pháp này.

* Khó khăn: 

Bên cạnh những thuận lợi còn tồn tại các khó khăn làm ảnh hưởng đến việc áp dụng sáng kiến vào giảng dạy: 

Thứ nhất, chính là việc nội dung bài học vẫn còn nhiều và nặng trong khi đó thời lượng các tiết học thì lại ít dẫn đến việc khó có đủ thời gian để có thể lồng ghép các bài học về giáo dục kỹ năng sống.

Thứ hai, chính là việc một số phụ huynh vẫn chưa thực sự quan tâm đến sự phát triển toàn diện của con em mình mà tỏ ra khó thờ ơ, hời hợt, thậm chí có những phụ huynh còn cho rằng việc giáo dục kỹ năng sống là không cần thiết mà chỉ quan tâm vào điểm số của con. 

Thứ ba, chính là việc các em học sinh chưa tích cực chủ động tham gia vào các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, khó khăn này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân như là các em còn ngại, tự ti hay có thể là quá tập trung vào việc học để lấy điểm số theo ý bố mẹ mà bỏ qua việc phát triển toàn diện như tôi đã đề cập ở trên.

3. Giải pháp thực hiện 

Biện pháp 1. Rèn kỹ năng giao tiếp cho học sinh thông qua việc tạo các tình huống thực tiễn trong giờ học

* Mục đích: 

Biện pháp được thực hiện nhằm giúp cho các em học sinh có thể rèn luyện được kỹ năng giao tiếp thông qua việc tạo ra các tình huống thực tiễn trong giờ học để cho các em phải suy nghĩ, động não, giao tiếp với nhau để tìm cách giải quyết những vấn đề mà các tình huống thực tiễn đã đưa ra.

* Nội dung và cách thực hiện:

Việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 có vai trò rất quan trọng vì đây là giai đoạn mà não bộ đang bước vào giai đoạn được hoàn thiện bởi vậy mà việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh ngay trong độ tuổi này giúp các em hình thành được năng lực tự ý thức. Học sinh có thể tự nhận thức và đánh giá được bản thân trên cơ sở nhận thức đánh giá người khác thông qua việc giao tiếp. Từ đó mà các em có thể tự nâng cao được khả năng tự giáo dục và tự hoàn thiện mình, nỗ lực, phấn đấu để đạt được thành tích tốt trong học tập cũng như xử lý được các vấn đề trong cuộc sống.

 Có thể nói việc thực hiện biện pháp lồng ghép các tình huống thực tiễn vào bài học chính là một trong những phương pháp hữu hiệu nhất để rèn luyện kỹ năng sống cũng như kỹ năng giao tiếp cho các em học sinh. Thông qua việc lồng ghép tình huống thực tiễn vào bài học có thể giúp cho học sinh vận dụng được những kiến thức đã học được trong các bài tập đọc để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống và ngược lại cũng có thể giúp các em vận dụng những điều học trong cuộc sống vào bài tập đọc. Từ đó giúp các em có được sự linh hoạt trong việc học tập, xử lý những vấn đề trong cuộc sống và trong việc giao tiếp.

Để thực hiện biện pháp được biện pháp trên giáo viên cần phải biết cách tạo được các tình huống thực tiễn cụ thể và có liên quan trực tiếp đến bài học để các em có thể dễ dàng liên kết các kiến thức thu được từ những tình huống đó để áp dụng vào bài đọc. Đồng thời tôi cũng cần phải tạo được một môi trường giao tiếp thân thiện, lành mạnh giữa tôi với các học sinh và giữa các em học sinh với nhau. Sau khi đã tạo được cho các em môi trường giao tiếp thì tôi chia lớp thành các nhóm nhỏ và hướng dẫn cho học sinh cách giao tiếp với nhau theo từng nhóm.

* Ví dụ: Sau khi học bài “Mẹ” Tiếng Việt 2 sách Chân trời và sáng tạo tập 1, tôi cho học sinh thảo luận, chia sẻ về chủ đề gia đình. 

Bước 1: Giáo viên tạo tình huống giao tiếp và môi trường giao tiếp

Tôi tạo một tình huống như sau: Qua bài học “Mẹ” các em hãy nêu lên ý nghĩa và vai trò của người thân trong gia đình? Sau đó tôi yêu cầu các em học sinh: “Cả lớp đã học cùng nhau năm lớp 1 và giờ là lớp 2. Các em đã biết tên, biết tính cách của nhau nhưng chúng ta lại chưa biết về gia đình của nhau. Trong giờ học này, các em sẽ được hỏi nhau, mời nhau kể về gia đình của mình. Qua đó, các em sẽ thấy thân thiết, gần gũi nhau hơn đấy”. 

Sau khi đã tạo cho các em học sinh một tình huống giao tiếp, tôi tạo cho các em một môi trường để các em giao tiếp bằng cách tổ chức cho các em ngồi thành vòng tròn. Việc tổ chức ngồi thành vòng tròn giúp các em theo dõi được việc giới thiệu của tất cả các thành viên trong lớp, đồng thời giúp tạo nên một bầu không khí mang lại cảm giác thoải mái và thân thiện.

Bước 2: Hướng dẫn giao tiếp

Tôi phổ biến và hướng dẫn cho mỗi em học sinh kể về gia đình trong khoảng 5 câu nhưng không được quá dài để đảm bảo cả lớp đều có cơ hội được kể về gia đình của mình. Tôi gợi ý cho các em cách giới thiệu về gia đình mình thông qua việc trả lời một số câu hỏi:

+ Nhà em có mấy người? Đó là những ai?

+ Các thành viên trong gia đình em đang làm những công việc gì?

+ Em có yêu gia đình của mình không? Vì sao?

…

Sau khi toàn bộ học sinh đã kể xong về gia đình mình thì tôi hướng dẫn cho các em nhận xét bài kể của các bạn đồng thời tôi cũng đưa ra góp ý, động viên các em. 

Bước 3: Thực hành giao tiếp trong nhóm nhỏ

Tôi cho chia lớp thành 5 nhóm nhỏ, mỗi nhóm gồm có 6 em học sinh. Sau đó tôi hướng dẫn cho các nhóm làm việc như sau: một thành viên trong nhóm sẽ là người xung phong kể trước. Sau khi thành viên đầu tiên kể xong sẽ mời một thành viên bất kỳ trong nhóm kể, thành viên đó kể xong sẽ lại mời tiếp một thành viên khác, cứ lần lượt như vậy cho đến khi tất cả các thành viên trong nhóm kể xong. Tôi cũng nhắc nhở học sinh cả lớp chỉ nói to vừa đủ nghe với các thành viên trong nhóm, không được đùa nghịch,làm ồn, trêu chọc nhau, tránh làm ảnh hưởng đến quá trình kể của các nhóm khác. Khi tất cả các thành viên trong nhóm của mình đã kể xong thì các thành viên trong nhóm đấy bầu ra một bạn kể hay nhất trong nhóm của mình. Trong lúc các nhóm học sinh đang thảo luận, chia sẻ về gia đình của mình, tôi đến từng nhóm theo dõi, uốn nắn, động viên và giúp đỡ những em nói còn kém để các em có thể tự tin hơn, kể được câu chuyện về gia đình mình.

 Việc tạo các tình huống thực tiễn trong giờ học đóng vai trò như công cụ để giúp các em học sinh loại bỏ đi sự tự ti, ngại ngùng của mình trước đám đông, hình thành cho các em sự tự tin khi phải nói hay thuyết trình trước đám đông. Đồng thời cũng giúp các em có cơ hội được tìm hiểu kỹ hơn về bạn bè cùng lớp với mình, qua đó xây dựng được ở các em sự đoàn kết, đùm bọc giữa các thành viên trong lớp với nhau. 

* Điểm mới của biện pháp: 

Điểm mới của biện pháp nằm ở việc tạo cho các em học sinh một tình huống và một môi trường để các em giao tiếp với nhau xung quanh tình huống đấy. Từ đó tạo cơ hội cho các em học sinh giao tiếp với nhau, giúp loại bỏ dần dần đi sự tự ti và ngại ngùng của các em khi phải nói trước đám đông, phải giao tiếp với nhiều người. Bên cạnh đó thì qua việc tạo tình huống thì bản thân là giáo viên cũng có được cơ hội để có thể hiểu thêm về các học sinh của mình.

Biện pháp 2. Rèn tính tự chủ và sáng tạo cho học sinh thông qua việc tổ chức các trò chơi học tập

* Mục đích: 

Thông qua việc tổ chức các trò chơi học tập mới lạ, hoàn toàn không có trong sách vở để khiến các em phải nghĩ cách thoát ra khỏi sự dựa dẫm từ những kiến thức học thuộc trong sách vở để tìm ra những cách làm khác mới mẻ hơn từ đó kích thích sự sáng tạo của học sinh để qua đó hình thành nên tính tự chủ cho các em trong việc học hỏi kiến thức từ mọi thứ xung quanh chứ không chỉ là trong sách vở đơn thuần.

* Nội dung và cách thực hiện:

Bản chất của việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập thì ta có thể hiểu là việc dạy học thông qua việc tổ chức các hoạt động cho học sinh. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh được hoạt động bằng cách chơi trò chơi mà giáo viên đã biên soạn nhằm mục đích là truyền tải nội dung của bài học. Luật chơi thể hiện nội dung và phương pháp học, đặc biệt là phương pháp học tập có sự hợp tác và sự tự đánh giá. Thông qua trò chơi học tập, các em học sinh sẽ được tiếp xúc với nhiều hình thức tiếp thu bài mới, qua đó giúp các em linh hoạt tư duy và tạo tính tự chủ hơn trong việc tiếp cận kiến thức chứ không còn chỉ rập khuôn như kiểu giáo viên viết còn học sinh chép lại, giáo viên đọc còn học sinh nhắc lại. Đồng thời, ở lứa tuổi của một học sinh lớp 2 thì việc vừa học vừa chơi sẽ có sự ảnh hưởng rất tốt đến sự phát triển cả thể chất lẫn tinh thần cho các em. Trò chơi làm cho học sinh được phát triển các năng lực một cách tự nhiên, giúp trẻ trao đổi kinh nghiệm, tương tác lẫn nhau từ đó tiếp thu kiến thức được dễ dàng.