SKKN Tổ chức dạy học dự án chủ đề : Các định luật Newton- Vật lí 10 GDPT 2018 tích hợp giáo dục an toàn giao thông trong bối cảnh chuyển đổi số

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài:
1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy ở trường phổ thông.
Để đáp ứng và theo kịp xu hướng phát triển toàn cầu, nghành giáo dục đang từng bước thay đổi hình thức tổ chức dạy học tích cực nhằm phát huy các phẩm chất và năng lực học sinh. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 với chủ trương đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, giáo viên cần phải nắm vững kiến thức, kĩ năng môn học, phương pháp dạy học vừa có tính phân hóa, tích hợp, dạy học trải nghiệm và vận dụng từ thực tiễn. Giáo viên cần phải chuyển từ việc truyền thụ kiến thức sang việc tìm cách tổ chức hoạt động cho HS tự chiếm lĩnh tri thức.
Mục tiêu đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “ Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”.
Đặc biệt, năm học 2022 – 2023 là năm đầu tiên thực hiện dạy – học lớp 10 chương trình GDPT 2018, nên còn nhiều khó khăn trong tiếp cận và lựa chọn phương pháp phù hợp. Hơn nữa, môn Vật lí luôn gắn liền thực hành, thực tiễn và đồng thời nó liên quan đến nhiều hoạt động, ứng dụng trong đời sống chúng ta, nhưng thực trạng hiện nay các em theo học vật lí còn thụ động do đó trong giờ vật lí các em tỏ ra không hứng thú, hạn chế sự phát triển năng lực, phẩm chất, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
1.2. Xuất phát từ thực trạng dạy học hiện nay ở trưởng phổ thông.
Thực trạng dạy học hiện nay ở trường phổ thông có hai vấn đề cần quan tâm.
+ Nền giáo dục mang tính “hàn lâm, kinh viện” trong đó người thầy đóng vai trò chính trong việc truyền thụ kiến thức cho học sinh, học sinh tiếp thu tri thức một cách thụ động, ít chú ý đến việc rèn luyện tính tích cực, tự lập, sáng tạo cũng như khả năng vận dụng tri thức đó vào thức tiễn.
+ Nền giáo dục “ứng thi” việc học của học sinh mang nặng tính chất đối phó với các kỳ thi chạy theo thành tích, bằng cấp ít chú ý đến việc phát triển nhân cách toàn diện và năng lực của học sinh.
1.3. Xuất phát từ ưu điểm của dạy học dự án.
Dạy học dự án là phương pháp dạy học tích cực lấy hoạt dộng của người học làm trung tâm trong đó cá nhân hay nhóm người học thiết lập một dự án có nội dung gắn kết với nội dung học tập. Dựa vào tri thức, kinh nghiệm và kỹ năng vốn có, trên cơ sở phân tích thực tiễn thuộc phạm vi học tập, cùng với tài liệu, phương tiện, người học đề xuất ý tưởng, thiết kế dự án, soạn thảo và hoàn chỉnh dự án . Qua đó tạo hứng thú cho người học, rèn cho người học các kỹ năng cần thiết của xã hội hiện nay như kỹ năng thu thập và xử lý thông tin, kỹ năng giao tiếp và cộng tác,…kỹ năng của thế kỷ 21.
1.4. Xuất phát từ nội dung kiến thức chủ đề “ Các định luật Newton”
– “Chương Động lực học” là chương vận dụng kiến thức để thấy ứng dụng của kiến thức vật lý trong kỹ thuật, cuộc sống. Đặc biệt, về mức độ trọng tâm của kiến thức và ứng dụng thực tế thì đa số giáo viên được điều tra đều xếp chủ đề “Các định luật Newton” lên vị trí quan trọng hàng đầu trong việc gắn liền lý thuyết với thực tiễn.
– Vì vậy, việc thay đổi phương pháp dạy học theo hướng tích cực làm sao để giúp các em vừa nắm vững kiến thức, vừa hiểu được ý nghĩa trong thực tiễn để phát huy các năng lực từ bản thân học sinh. Và mỗi giáo viên chúng ta cũng phần nào cố gắng tìm phương pháp dạy học để phát huy đặc thù, thế mạnh của bộ môn vật lí để tạo niềm đam mê cho các em.
Do đó, để học sinh chủ động tìm hiểu, vận dụng kiến thức và sáng tạo vào thực tiễn đồng thời giúp các em sẽ thấy được tầm quan trọng, ý nghĩa của bộ môn vật lí đối với đời sống quanh ta và tạo được những giờ học thú vị và ý nghĩa hơn, và phần nào đáp ứng được các vấn đề nêu trên, chúng tôi mạnh dạn đưa ra phương pháp DẠY HỌC DỰ ÁN trong vật lí với đề tài : “ Tổ chức dạy học dự án chủ đề : Các định luật Newton- Vật lí 10 GDPT 2018 tích hợp giáo dục an toàn giao thông trong bối cảnh chuyển đổi số ”
2. Mục tiêu, ý nghĩa, tính mới của đề tài:
2.1. Mục tiêu của đề tài.
– Phân tích, xây dựng và thiết kế kế hoạch dạy học chủ đề “Các định luật Newton” (Vật lí 10- THPT ) bằng phương pháp dạy học theo dự án nhằm phát triển các năng lực cho học sinh tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới đồng thời tích hợp giáo dục an toàn giao thông cho học sinh trong bối cảnh hiện nay.
– Thiết kế giáo án theo định hướng chương trình phổ thông 2018, cung cấp thêm cho đồng nghiệp tài liệu và ví dụ tham khảo về phương pháp dạy học dự án để có thể áp dụng rộng rãi trong quá trình dạy học.
2.2. Ý nghĩa của đề tài.
Tổ chức dạy học dự án cho học sinh khi dạy học nội dung các kiến thức “ Định luật Newton” Vật lí lớp 10 nhằm rèn luyện cho học sinh tính tích cực, tự lực, sáng tạo trong nhận thức các kiến thức vật lý và tạo niềm tin, hứng thú, say mê trong việc vận dụng kiến thức vật lí vào giải quyết các tình huống cụ thể trong thực tiễn đời sống. Mà trước hết là giáo dục, nâng cao được ý thức học sinh khi tham gia giao thông.

2.3. Tính mới của đề tài.
– Phân tích, xác định được các năng lực cần hình thành cho học sinh thông qua dạy học chủ đề Các định luật Newton.
– Nghiên cứu, phân tích chủ đề Các định luật Newton, thiết kế giáo án dạy học và thử nghiệm của phương pháp dạy học dự án theo hướng phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho học sinh.
– Cung cấp thêm tư liệu và một số vấn đề cơ bản để giúp giáo viên tiếp cận nhiều hơn nữa về phương pháp dạy học dự án để áp dụng vào giảng dạy bộ môn Vật lí.
– Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động dạy học việc học ở nhà, ở thực tiễn thông qua dạy học dự án.
– Đặc biệt nâng cao được chất lượng dạy học, tạo hứng thú học tập, bồi dưỡng năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề thực tiễn và tạo cơ hội phát huy tính sáng tạo cho học sinh trong học tập, góp phần đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực người học. Kích thích học sinh chủ động tìm hiểu, vận dụng kiến thức và sáng tạo vào thực tiễn đồng thời giúp các em sẽ thấy được tầm quan trọng, ý nghĩa của bộ môn vật lí đối với đời sống quanh ta và tạo được những giờ học thú vị và ý nghĩa hơn.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu.
3.1. Đối tượng nghiên cứu.
Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo dự án trong dạy học chủ đề “ Các định luật Newton” (Vật lí 10 – CTGDPT 2018).
3.2. Khách thể nghiên cứu.
Học sinh khối 10- trường THPT…
4. Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
4.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận:
Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận của dạy học dự án để làm cơ sở định hướng cho việc thực hiện mục tiêu nghiên cứu.
Nghiên cứu chương trình Vật lí 10, trong đó đặc biệt quan tâm đến chủ đề “ Các định luật Newton ” trong sách học sinh, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo khác để xác định được mục tiêu dạy học của chủ đề.
4.2. Phương pháp thực tiễn :
– Phân tích cấu trúc chương trình sách giáo khoa, nội dung kiến thức Vật lí 10, chủ đề Các định luật Newton và các tài liệu khoa học liên quan.
– Điều tra thực trạng dạy học dự án ở trường phổ thông như trao đổi thông tin với giáo viên và việc học thông qua các hoạt động thu tập thông tin của học sinh .
4.3. Phương pháp thực nghiệm :
Tiến hành thực nghiệm sư phạm với tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài.
4.4. Phương pháp tham vấn chuyên gia.
Phỏng vấn giáo viên, cán bộ lãnh đạo nhà trường, và một số cán bộ giáo viên khác.
4.5. Phương pháp thống kê toán học.
Xử lý số liệu thu được và kiểm định giả thuyết.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo dự án trong quá trình dạy học vật lí theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức học sinh.
– Nghiên cứu nội dung chủ đề “ Các định luật Newton” Vật lí 10 THPT 2018.
– Chuẩn bị nội dung dạy dự án chủ đề “ Các định luật Newton”.
– Thiết kế tiến trình dạy học dự án chủ đề “ Các định luật Newton” tích hợp giáo dục an toàn giao thông cho học sinh.
– Thực nghiệm sư phạm.

PHẦN II. NỘI DUNG
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1. Cơ sở lý luận của dạy học dự án:
1.1. Khái niệm dạy học dự án
Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học mà người dạy và người học cùng nhau giải quyết không chỉ về mặt lý thuyết mà còn về thực tiễn một nhiệm vụ học tập có tính chất tổng hợp, tạo điều kiện cho người học cùng nhau và tự quyết trong tất cả các giai đoạn học tập, kết quả là tạo ra được một sản phẩm hoạt động nhất định; là phương pháp dạy học mà người dạy đóng vai trò là người định hướng các nhiệm vụ học tập, định hướng quá trình thực hiện cũng như quá trình tạo ra sản phẩm, người học trực tiếp thực hiện các giai đoạn của dự án học tập; là phương pháp dạy học mà người học không thụ động tiếp nhận kiến thức từ người dạy mà chủ động tìm tòi, khám phá các kiến thức cần thiết thông qua các nhiệm vụ thực tế liên quan đến bài học.
Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Sản phẩm này có thể là các báo cáo khoa học, mô hình, mẫu vật, tư liệu sưu tầm… Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Trong dạy học dự án, người học thường giải quyết các vấn đề khá lớn, qua nhiều công đoạn. Vì vậy, làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. Người học thực hiện nhiệm vụ học tập thông qua quá trình hợp tác với người dạy và bạn bè trong nhóm cũng như thu thập thông tin từ thực tế và nhiều nguồn khác nhau.
Dạy học dự án là chiến lược giáo dục mà người học được cung cấp các tài nguyên, các chỉ dẫn để áp dụng trên các tình huống cụ thể, qua đó người học tích lũy được kiến thức và khả năng giai quyết vấn đề. Thông qua các dự án học tập mà nhiều mục tiêu giáo dục được thực hiện và đem lại các hiệu quả trong thời gian dài.
Dạy học dự án là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Theo đó, các nhóm học sinh, dưới sự hướng dẫn của giáo viên mà thực hiện các nhiệm vụ học tập một cách tự lực, độc lập qua những giai đoạn nhất định: Đề xuất ý tưởng, lập kế hoạch, thực hiện ý tưởng, tạo sản phẩm, công bố sản phẩm. Qua đó, giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, thực hiện hóa những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Chương trình dạy học theo dự án được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế.
Tóm lại, dạy học theo dự án vừa là phương pháp dạy học vừa là hình thức, vừa là mô hình dạy học tích cực khác với các phương pháp dạy học truyền thống, trong đó các nhiệm vụ học tập, các bài học được thể hiện dưới dạng các dự án, dưới sự hướng dẫn của người dạy, các dự án được thực hiện bởi sự cộng tác làm việc tích cực của các thành viên trong nhóm, được hoàn thành dưới dạng các sản phẩm. Kiến thức tự lĩnh hội được bổ sung từ nhiều nguồn khác nhau, làm phong phú tri thức cho người học, đáp ứng các mục tiêu gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của người học.
1.2. Đặc điểm của dạy học dự án:
Đặc điểm của dạy học dự án có thể xây dựng theo sơ đồ sau. Định hướng vào học sinh: Học sinh được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thu cá nhân, được tham gia thực hiện nhiệm vụ cũng như tạo ra các sản phẩm, do đó thúc đẩy mong muốn học tập của người học, tăng cường năng lực hoàn thành những công việc quan trọng và mong muốn được đánh giá. Khi người học có cơ hội kiểm soát được việc học của chính mình, giá trị việc học cũng tăng lên. Học sinh được cộng tác làm việc, lựa chọn, phân chia nhiệm vụ phù hợp với các bạn trong nhóm, trong lớp hay tự mình giải quyết các vấn đề được giao cũng là cơ hội làm , rèn kĩ năng cộng tác làm việc, tăng hứng thú học tập của người học.
Định hướng vào thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập trong trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Thông qua đó, có thể kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học; dự án còn kết hợp tri thức của nhiều môn học hay lĩnh vực khác nhau để giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp ( liên môn). Do đó, có thể nói dạy học dự án có đặc điểm: gắn liền với hoàn cảnh, có ý nghĩa thực tiễn xã hội, kết hợp giữa lý thuyết với thực hành và mang nội dung tích hợp.
Định hướng vào sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, người học đã tạo ra được các sản phẩm. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể công bố, giới thiệu, sử dụng. Chính những sản phẩm này có vai trò tác động rất lớn đến quá trình học tập và hứng thú của người học.
Định hướng hoạt động: Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào hoạt động thực tiễn cuộc sống. Những kiến thức lý thuyết được thấy, được thực hiện, được thể hiện qua thực tế và các nghiên cứu thực tế của chính người học. Qua các nghiên cứu rút ra được các kiến thức lý thuyết. Vì vậy, thông qua các dự án học tập có thể hình thành, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hoạt động, kinh nghiệm thực tiễn của người học.
Tính phức hợp: Nội dung các dự án học tập có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. Trong quá trình thực hiện dự án, người học phải tìm kiếm thông tin, vận dụng kiến thức của nhiều nguồn khác nhau. Nguồn thông tin càng phong phú, sự hiểu biết của người học càng rộng sâu, kỹ năng vận dụng kiến thức liên môn càng thành thạo thì kết quả dự án đạt được cao.
Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. Dạy học theo dự án đòi hỏi rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ thuật cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia , giữa người học và người dạy cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội.
Tính tự lực cao của người học: Trong dạy học theo dự án, người học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học: Xác định mục đích, đề xuất dự án, lập kế hoạch, thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện, trình bày kết quả dự án. Mỗi giai đoạn đều đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. Người dạy chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Vì vậy, dạy học dự án vừa đòi hỏi, vừa rèn luyện tính tự lực cao của người học.
Có ý nghĩa xã hội: Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong nhiều trường hợp, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực.
1.3. Phân loại dự án:
Dạy học theo dự án có thể phân loại theo nhiều phương diện khác nhau. Tùy theo tiêu chí phân loại, có thể là thời gian, số lượng người tham gia, quy mô của dự án, v.v…Sau đây là một số cách phân loại dạy học theo dự án: