SKKN Tổ chức dạy học lịch sử địa phương Lớp 7 – Tiết 63: Bằng hình thức tham quan, thực địa tại quần thể khu di tích lịch sử Lăng Miếu Triệu Tường

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

Trong giáo dục phổ thông, các môn xã hội nói chung, môn Lịch sử nói riêng có vai trò quan trọng trong việc khơi nguồn, bồi dưỡng tâm hồn nhân cách, bản lĩnh và tư duy của con người. Như Bác Hồ kính yêu đã từng dạy “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” do vậy dạy lịch sử không chỉ giúp học sinh nắm được lịch sử hình thành của một quốc gia, dân tộc mà còn hình thành ở các em lòng tự hào để từ đó các em thêm yêu quê hương, đất nước mình hơn.

Trong chương trình lịch sử ở trường phổ thông hiện nay gồm lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc, một phần về lịch sử địa phương. Lịch sử địa phương là lịch sử làng, xã, huyện, tỉnh hay khu vực, vùng miền. Lịch sử địa phương là một bộ phận hữu cơ của lịch sử dân tộc và có quan hệ với lịch sử dân tộc, lịch sử thế giới như mối quan hệ giữa cái riêng và cái chung, cái đặc thù và cái phổ biến. Dạy học lịch sử địa phương có tác dụng bổ sung kiến thức cho phần lịch sử dân tộc, góp phần giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, bồi dưỡng tình cảm, ý thức trách nhiệm với quê hương, tổ quốc, rèn luyện kỹ năng tư duy, bồi dưỡng niềm say mê học tập, nghiên cứu, kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào cuộc sống. Cho nên, trước hết cần giáo dục cho các em lòng yêu quê hương, làng xóm trên cơ sở đó giáo dục lòng yêu Tổ quốc và hướng suy nghĩ của các em về đất nước, về XHCN ngay trên mảnh đất quê hương mà các em sinh ra, lớn lên như nhà văn Ê-ren-bua từng nói “Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu quê hương tạo nên lòng yêu Tổ quốc”.

 Tuy nhiên trên thực tế việc dạy học Lịch sử địa phương ở trường THCS hiện nay vẫn chưa được coi trọng. Số tiết trong chương trình quá ít chỉ từ 1-3 tiết/ năm học/ khối lớp. Các tiết LSĐP thường được bố trí vào cuối năm học. Chính vì vậy nhiều giáo viên đã dạy tiết lịch sử địa phương một cách chiếu lệ, hoặc biến tiết này thành tiết làm bài tập hoặc ôn tập chung cho học sinh.

Trường THCS Hà Long nơi tôi đang giảng dạy thuộc xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Đây chính là quê hương gốc rễ cội nguồn của Hoàng tộc họ Nguyễn ở Thanh Hóa. Ở đây có các di tích lịch sử được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, cấp tỉnh – Quần thể khu di tích Lăng Miếu Triệu Tường gồm 4 địa điểm nổi tiếng: Lăng Triệu Tường, Nhà thờ Nguyễn Hữu, Đình Gia Miêu, Đền Quan Hoàng Triệu Tường. Tuy nhiên khi giảng dạy lịch sử dân tộc giai đoạn Vua Lê – Chúa Trịnh, Nguyễn, Vương triều Nguyễn tôi lồng ghép hỏi học sinh về quê hương của nhân vật lịch sử Nguyễn Kim, Nguyễn Hoàng hay trên quê em có các di tích lịch sử nào? thờ ai? Đa số các em đều không trả lời chính xác. 

Xuất phát từ vai trò của lịch sử địa phương đối với việc giáo dục học sinh, trước những hạn chế và khó khăn trong việc giảng dạy lịch sử địa phương tại các trường THCS hiện nay, bản thân tôi đã tiến hành thực nghiệm tại trường THCS Hà Long một số năm gần đây về biện pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương. Một trong những biện pháp và hình thức tôi áp dụng là Tổ chức dạy học lịch sử địa phương Lớp 7 – Tiết 63 bằng hình thức tham quan, thực địa tại quần thể khu di tích lịch sử Lăng Miếu Triệu Tường thuộc xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Với hình thức này đã đem lại hiệu quả rất lớn: học sinh hứng thú với bài học, say mê tìm hiểu về lịch sử quê hương, áp dụng viết bài về lịch sử quê hương, sưu tầm các câu chuyện, tiểu sử, sự nghiệp các nhân vật lịch sử của quê hương, các bài hát ca ngợi về các nhân vật lịch sử, các em còn biết vẽ tranh về các di tích lịch sử… Từ hiệu quả trên tôi muốn đem một chút kinh nghiệm nhỏ của mình để các bạn đồng nghiệp tham khảo nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử nói chung và các tiết LSĐP nói riêng.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài: “Tổ chức dạy học lịch sử địa phương Lớp 7 – Tiết 63 bằng hình thức tham quan, thực địa tại quần thể khu di tích lịch sử Lăng Miếu Triệu Tường thuộc xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa” với mục đích góp phần giúp giáo viên THCS có một giờ dạy học có hiệu quả tốt hơn bằng hình thức dạy học tham quan, thực địa tại các di tích lịch sử. Thông qua bài học giáo viên biết lồng ghép các phương pháp, kĩ thuật dạy học mới giúp học sinh lĩnh hội kiến thức tự giác, chủ động, ngày càng yêu thích tiết LSĐP nói riêng và bộ môn Lịch sử nói chung.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Đối tượng nghiên cứu của đề tài là học sinh lớp 7 Trường THCS Hà Long của hai năm học ………; ……….

Số lượng: 147 em.

Số lớp thực hiện: 4.

– Thực hiện bài học là một tiết Lịch sử địa phương Lớp 7 – Tiết 63.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Tổ chức dạy học tiết lịch sử địa phương Lớp 7 bằng hình thức tham quan, thực địa quần thể khu di tích Lăng Miếu Triệu Tường thuộc xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa.

– Nghiên cứu tài liệu lịch sử về quần thể khu di tích Lăng Miếu Triệu Tường.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Lịch sử địa phương (LSĐP) là một bộ phận hữu cơ của Lịch sử dân tộc bất cứ một sự kiện nào của lịch sử dân tộc đều diễn ra ở một địa phương cụ thể với thời gian, không gian nhất định. Tùy quy mô, tính chất phản ánh mà có sự kiện LSĐP ảnh hưởng đến phạm vi của từng địa phương, cả nước và thậm chí mang tầm thế giới (ví dụ như khởi nghĩa Lam Sơn ở Thanh Hóa thế kỉ XV, khởi nghĩa Ba Đình ở Nga Sơn – Thanh Hóa trong phong trào Cần Vương có sức ảnh hưởng lan rộng trong cả nước, chiến thắng Điện Biên Phủ 1954 với sự đóng góp to lớn của nhân dân Thanh Hóa làm chấn động địa cầu…). Do đó, việc dạy học LSDT và LSĐP có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.

Con người luôn có nhu cầu hiểu biết về cội nguồn, gốc tích, quê hương, xứ sở, nơi chôn rau cắt rốn của mình. Chính vì vậy, việc làm cho học sinh hứng thú và yêu thích học tập LSĐP là một vấn đề có ý nghĩa rất lớn đối với công tác dạy học lịch sử hiện nay. Việc làm này không những đề cao ở những tiết dạy LSĐP mà giáo viên còn phải biết lồng ghép trong chương trình lịch sử chính thống.

2.2. Thực trạng vấn đề dạy học LSĐP trong chương trình THCS trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

1. Thực trạng:

a.1. Thực trạng chung:

Thực tế chung cho thấy trong nhiều năm qua những tiết học về địa phương chưa được chú trọng. Thứ nhất số tiết trong PPCT quá ít. Lớp 6 có 01 tiết; Lớp 7 có 03 tiết; Lớp 8 có 01 tiết; Lớp 9 có 02 tiết. Thứ hai chương trình lịch sử địa phương không được đưa vào nội dung kiến thức kiểm tra định kỳ, kiểm tra thường xuyên. Thứ ba tài liệu dạy chương trình địa phương không phong phú, đôi khi nhiều xã huyện không có tài liệu cho giáo viên nghiên cứu, bản thân giáo viên phải tự mày mò xây dựng bài giảng… Chính vì vậy nhiều giáo viên đã dạy tiết lịch sử địa phương một cách chiếu lệ, hoặc biến tiết này thành tiết ôn tập chung cho học sinh. Do vậy, chưa nâng cao chất lượng giáo dục bộ môn lịch sử, chưa tạo ra mối gắn kết tình cảm, xác định trách nhiệm của HS đối với quê hương.

a.2. Thực trạng về phía giáo viên:

Trong thực tế giảng dạy, nhiều giáo viên nhận thức chưa đúng đắn về mục tiêu của tiết học LSĐP nên còn xem nhẹ, chưa chú trọng, đầu tư vào các tiết dạy LSĐP hoặc có khi còn bỏ qua, có GV sử dụng các giờ học LSĐP để dạy bù, ôn tập… Nguyên nhân, do GV chưa xem việc giảng dạy LSĐP trong dạy học là cần thiết, lúng túng trong xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, thời lượng và mức độ vận dụng vào việc dạy học từng bài cụ thể. 

Ngoài ra, một phần do nhiều giáo viên không phải là người địa phương nên thiếu hiểu biết về LSĐP. Do đó, không tránh khỏi những khó khăn cho giáo viên trong việc sưu tầm và lựa chọn nội dung, tổ chức cho học sinh học tập những nội dung mang tính địa phương. Đây là những nguyên nhân chủ yếu khiến chất lượng, hiệu quả dạy – học LSĐP còn thấp. Để các tiết học về LSĐP