SKKN Vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy vào dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp – Địa lí 10, chương trình GDPT 2018, để phát triển phẩm chất năng lực học sinh

1. PHẦN MỞ ĐẦU 

• Lí do chọn đề tài  

1.1. Tính cấp thiết của đề tài 

      Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã đưa nền giáo dục nước ta thực hiện  bước đổi mới căn bản toàn diện chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận phát phát triển phẩm chất năng lực của người học; từ chỗ quan tâm tới việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh học được, hình thành được, phát triển được năng lực, phẩm chất gì qua việc học. Cũng vì lẽ đó các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực được sử dụng trong quá trình dạy học ngày càng phổ biến. Với việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới này thay thế chương trình giáo dục phổ thông 2006 thì hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm sáng tạo – từ liên hệ thực tiễn sản xuất kinh doanh ở địa phương nơi học sinh sinh sống là phương pháp gắn liền dạy học với thực tiễn có nhiều ưu thế. Việc trải nghiệm các cơ sở sản xuất kinh doanh ở địa phương về các vấn đề sẽ tìm hiểu trong bài học tạo điều kiện cho việc hình thành kiến thức mới mang tính thực tế hơn, đồng thời với hoạt động này phẩm chất năng lực của các em sẽ được phát triển toàn diện. Bên cạnh đó việc trải nghiệm các cơ sở sản xuất kinh doanh tại địa phương sẽ giúp học sinh phát hiện ra được những thế mạnh, thuận lợi, những khó khăn tại huyện mình sinh sống, từ đó bồi đắp lòng yêu đất nước, ý thức học tập tích cực để góp phần xây dựng quê hương cho học sinh. Đây cũng là yêu cầu mà chương trình GDPT 2018 hướng đến dạy học gắn với thực tiễn, dạy học từ thực tiễn để phát triển toàn diện phẩm chất năng lực học sinh. 

     Mặt khác, theo tinh thần của việc cải cách giáo dục với việc ban hành chương trình Giáo dục phổ thông mới 2018 thì việc kết hợp sử dụng các phương pháp hình thức dạy học tích cực trong cùng một bài một nội dung sẽ tăng hiệu quả dạy học, từ đó phẩm chất và năng lực của học sinh sẽ được hình thành phát triển một cách tốt và đầy đủ nhất. Chính vì vậy việc sử dụng Sơ đồ tư duy kết hợp với các phương pháp dạy học khác để dạy học cũng được quan tâm chỉ đạo và vận dụng khi thực hiện chương trình giáo dục phổ thông lần này. 

     Vấn đề tìm hiểu về các ngành kinh tế, đặc biệt là các ngành công nghiệp trên mọi phạm vi từ đại cương, đến từng khu vực, quốc gia luôn được con người quan tâm. Hiện nay với chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 vấn đề này được đề cập trong phần Địa lí kinh tế xã hội lớp 10 – Bài: Địa lí một số ngành công nghiệp. Đây là nội dung kiến thức mang tính chất đại cương nhưng lại có sự liên hệ với thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh nơi địa phương các em sinh sống khá rõ nét. Nếu dạy học bài này theo phương pháp truyền thống thì nội dung sẽ khô khan không có tính liên kết và không thể hiện được mối quan hệ với nhau, học sinh sẽ nhàm chán, máy móc, khó khăn trong việc lĩnh hội kiến thức, từ đó phẩm chất năng lực cũng khó có thể phát triển. Như vậy vấn đề đặt ra là phải vận dụng các phương pháp dạy học làm sao để không chỉ hướng dẫn để học sinh biết được, hình thành được kiến thức về các ngành công nghiệp mà qua đó còn định hướng phát triển được phẩm chất năng lực cho học sinh. Đồng thời để các em thấy được những ngành công nghiệp này có sự phát triển như thế nào ở địa phương em đang sinh sống, việc phát trển những ngành kinh tế này đã mang lại lợi ích gì cho quê hương, có những vấn đề nào đặt ra cần lên tiếng, cần xử lí. Bên cạnh đó các ngành công nghiệp lại đặt trong tổng hòa cả nền kinh tế nên cần có phương pháp khái quát hóa, sơ đồ tư duy hóa phù hợp để học sinh dễ dàng lĩnh hội kiến thức, phát triển phẩm chất năng lực toàn diện 

     Qua thực tế dạy học Địa lí nhiều năm ở bậc THPT, đã dự giờ rất nhiều đồng nghiệp khi dạy bài Địa lí một số ngành công nghiệp – Địa lí 10 THPT, tôi thấy phần lớn các giáo viên chỉ mới dạy theo phương pháp truyền thống như vấn đáp, thuyết trình là chủ yếu, việc hướng dẫn tổ chức để học sinh đưa tư liệu tìm hiểu trải nghiệm từ thực tế sản xuất  kinh doanh ở địa phương vào bài học để lĩnh hội được kiến thức, phát triển phẩm chất và năng lực chưa nhiều; có rất ít đề tài sáng kiến kinh nghiệm hướng dẫn một cách khoa học, chi tiết các hoạt động trải nghiệm sáng tạo và sử dụng sơ đồ tư duy cho bài học này. Do đó kiến thức các em nắm được sau khi học bài này còn mang tính sách vở thiếu tính liên hệ thực tế, các ngành công nghiệp khi trình bày vào vở, lên bảng còn rời rạc thiếu tính lên kết và chưa thể hiện được sự liên hệ với thực tiễn sản xuất kinh doanh ở địa phương, phẩm chất năng lực của học sinh vì vậy cũng chưa phát triển toàn diện. Với những lí do trên tôi thực hiện đề tài: “Vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy vào dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp – Địa lí 10, chương trình GDPT 2018, để phát triển phẩm chất năng lực học sinh” với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy học của bản thân, tạo điều kiện để phẩm chất năng lực học sinh được phát triển toàn diện. Từ đó đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện của ngành giáo dục nước nhà. 

1.2. Tính mới của đề tài 

      Đề tài đã đề xuất được cách thức chuẩn bị, soạn giảng, tổ chức trải nghiệm sáng tạo bằng cách cho HS đóng vai, trải nghiệm thực tế một số cơ sở sản xuất kinh doanh ở địa bàn huyện Quỳnh  Lưu để đưa vào bài học; đề xuất cách thức tổ chức các bước dạy học trên lớp có kết hợp Hoạt động trải nghiệm sáng tạo với Sơ đồ tư duy trong việc dạy – học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp. Cách thức tổ chức dạy học này với bài: Địa lí một số ngành công nghiệp là hoàn toàn mới và sáng tạo chưa có giáo viên nào vận dụng, vừa đáp ứng chuẩn kiến thức, vừa phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh, lại vừa khắc phục được một số hạn chế khi chỉ tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo đơn thuần hoặc sử dụng Sơ đồ tư duy đơn thuần như các hình thức dạy học truyền thống trước kia.  

     Vì vậy các kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo để giáo viên Địa lí triển khai nội dung dạy học theo hướng Vận dụng Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết hợp Sơ đồ tư duy khi dạy về các nội dung có tính liên hệ thực tiễn cao, bài học gồm nhiều nội dung có mối liên hệ với nhau để phát triển toàn diện phẩm chất năng lực học sinh, đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 2018. 

     Sáng kiến chưa được công bố ở bất cứ cuộc thi, tạp chí nào. 

1.3. Đóng góp của đề tài 

     Qua quá trình nghiên cứu, điều tra và thực nghiệm sư phạm tôi thấy đề tài mình đã có những đóng góp sau: 

• Phong cách, chất lượng học tập của học sinh được nâng lên rõ rệt.  
• Thông qua các hoạt động trải nghiệm, tìm hiểu thực tế các cơ sở sản xuất kinh doanh công nghiệp tại địa bàn huyện Quỳnh Lưu, tiến hành làm việc nhóm, lập sơ đồ tư duy cho bài học và báo cáo trên lớp thì các phẩm chất (yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm) và năng lực của học sinh như: năng lực tự chủ, tự học; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực chuyên biệt về Địa lý như: năng lực tư duy tổng hợp theo lãnh thổ, năng lực học tập ngoài thực địa, năng lực sử dụng hình ảnh, vi deo năng lực tổng hợp trình bày thông tin…. được hình thành và phát triển rõ rệt. 
• Việc trải nghiệm tìm hiểu, thu thập, tổng hợp kiến thức cho bài học từ thực tế được đề cập đối với bài học có tính liên hệ thực tiễn cao như bài học này nên đã tạo cho học sinh tâm thế quan tâm đến những vấn đề của thế giới, của nước ta, của địa phương các em sinh sống về Vấn đề phát triển các ngành công nghiệp; ảnh hưởng của sự phát triển các ngành công nghiệp đối với đời sống kinh tế xã hội của địa phương.  
• Xây dựng, vận dụng câu hỏi và bài tập để dạy bài Địa lí một số ngành công nghiệp, Địa lí 10, chương trình GDPT 2018 theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực. 
• Xây dựng ma trận đề kiểm tra cho KTĐG thường xuyên, giữa kì, cuối kì II Địa lí 10 – THPT về chuyên đề địa lí công nghiệp. 
• Đề tài được sử dụng để dạy bài: Địa lý một số ngành công nghiệp, Địa lí 10 chương trình GDPT 2018 với cả 3 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, Cánh Diều, Chân trời sáng tạo. 

• Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu. 

• Mục tiêu  

    Vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo và Sơ đồ tư duy để tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh dạy học bài: Địa lí một số ngành công nghiệp (Địa lí 10 – GDPT 2018) nhằm góp phần đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng dạy học bộ môn ở nhà trường phổ thông; đảm bảo phát triển phẩm chất năng lực HS.