SKKN Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh – KNTT

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới PPDH theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học vào thực tiễn; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, phát triển năng lực. Đổi mới PPDH nói chung và đổi mới PPDH Địa lí ở trường phổ thông nói riêng là một quá trình thực hiện thường xuyên và kiên trì trong đó nhiều yếu tố quan hệ chặt chẽ với nhau. Dạy và học như thế nào để GV cảm thấy hứng khởi với tiết dạy của mình, HS không cảm thấy nhàm chán, nặng nề, áp lực trong mỗi tiết học mà thay vào đó là sự mong chờ, hứng thú, tích cực, tự giác trong mỗi giờ học…là mong muốn của tất cả GV, HS và cả phụ huynh hiện nay. 

Địa lí là một môn khoa học vừa mang yếu tố khoa học tự nhiên vừa chứa đựng yếu tố khoa học xã hội. Nội dung môn Địa lí gắn liền với các hiện tượng tự nhiên, các vấn đề kinh tế xã hội mang tính thực tiễn. Những tri thức, kĩ năng HS lĩnh hội được rất quan trọng, giúp các em có nhận thức khoa học về thế giới vật chất, góp phần phát triển năng lực nhận thức và năng lực hành động, hình thành nhân cách, phẩm chất của người lao động mới năng động, sáng tạo. Vì vậy, việc đổi mới PPDH Địa lí là một việc làm cấp bách và cần có sự quan tâm đúng mức đối với mỗi GV dạy bộ môn này. Tuy nhiên, tình trạng sử dụng phương pháp, KTDH tích cực trong dạy học Địa lí hiện nay còn một số hạn chế. Một số trường phổ thông hiện nay vẫn đang áp dụng dạy và học theo phương pháp truyền thống, thầy giảng trò nghe và ghi chép. HS cũng có tham gia vào các hoạt động học tập nhưng cũng chỉ dừng lại ở việc trả lời các câu hỏi của GV trong tiết học, nặng về học để thi chứ chưa thật sự chú trọng đến mục đích gắn cái học được vào thực tế, phát triển đa dạng các năng lực để giải quyết vấn đề trong cuộc sống. Do đó, HS không phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo, tự học và yêu thích môn học, hạn chế trong sự phát triển các năng lực cần thiết của người lao động trong thời đại mới…Trong thực tế dạy học, mỗi HS lại có một phong cách học khác nhau (Học thông qua quan sát, học qua lắng nghe, học qua đọc, viết, học qua hành động, trải nghiệm…), không phải HS nào cũng học tốt bằng cách ngồi nghe giảng và ghi chép. Điều đó, làm cho nhiều em cảm thấy mệt mỏi, kém hứng thú trong các giờ học, tình trạng thầy giảng, trò ngủ vẫn diễn ra nhất là ở các lớp mà năng lực nhận thức của HS còn thấp. 

Trong chương trình giáo dục THPT 2018 môn Địa lí, đã định hướng phương pháp giáo dục mới là phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS; tránh áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc; tập trung bồi dưỡng năng lực tự chủ và tự học để HS có thể tiếp tục tìm hiểu, mở rộng vốn tri thức, tiếp tục phát triển các phẩm chất, năng lực cần thiết sau khi tốt nghiệp THPT. Rèn luyện năng lực vận dụng kiến thức Địa lí để phát hiện và giải quyết các vấn đề trong thực tiễn; khuyến khích và tạo điều kiện cho HS được trải nghiệm, sáng tạo trên cơ sở tổ chức cho HS tham gia các hoạt động học tập, tìm tòi, khám phá, vận dụng. Tăng cường sử dụng các phương pháp, KTDH tích cực đề cao vai trò chủ thể học tập của HS. Các hình thức tổ chức dạy học được thực hiện đa dạng và linh hoạt; kết hợp các hình thức học cá nhân, học nhóm, học ở lớp, học theo dự án học tập, các hoạt động trải nghiệm… 

Để thực hiện được việc đổi mới PPDH theo định hướng trên thì việc sử dụng linh hoạt các KTDH tích cực kết hợp với tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học rất quan trọng, là công cụ giúp các GV và HS thực hiện tốt nhất nhiệm vụ giáo dục, góp phần hoàn thành mục tiêu “Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định mình”. 

Xuất phát từ những lí do trên tôi quyết định chọn đề tài: “Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh” 

1. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 
2. Mục đích

• Tiếp cận nghiên cứu các KTDH tích cực trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn áp dụng, đặc biệt là áp dụng vào môn Địa lí để nâng cao hiệu quả dạy và học, thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy tạo điều kiện cho HS phát triển các phẩm chất và năng lực cần thiết. 
• Tổ chức một số hoạt động trải nghiệm sáng tạo gắn với thực tiễn nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy, phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát huy hoạt động trải nghiệm sáng tạo của HS trên cơ sở sự hướng dẫn của GV. 
• Đề xuất nội dung và quy trình dạy học phần tự nhiên Địa lí 10 bằng cách sử dụng linh hoạt các KTDH tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm. Đề tài góp một phần nhỏ vào việc phát triển phẩm chất, năng lực cho HS và đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá theo hướng hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học Địa lí ở trường THPT. 

2. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu và xây dựng cơ sở lí luận của một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm trong dạy học. 

• Đánh giá thực trạng việc nhận thức của HS cũng như GV trong việc vận dụng linh hoạt các KTDH tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học.   

• Đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp vận dụng linh hoạt một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10. – Hiệu quả khả thi của việc sử dụng linh hoạt một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT đối với một số bài cụ thể trong phần tự nhiên, Địa lí 10. 

III. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 

• Đối tượng nghiên cứu  

Tôi tiến hành thực nghiệm và khảo sát trên đối tượng là HS khối 10 THPT. 

• Thời gian nghiên cứu. Từ năm học 2021- 2022 đến năm học 2022-2023. 

• Phương pháp nghiên cứu 

Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, tôi đã sử dụng phối hợp các phương pháp: 

3.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận 

Đây là phương pháp truyền thống được sử dụng trong các nghiên cứu khoa học. Việc thu thập những thông tin phong phú sẽ giúp cho việc nhận định vấn đề toàn diện, khái quát về nội dung nghiên cứu. Các nguồn tài liệu được sử dụng trong đề tài tương đối đa dạng, phong phú từ tài liệu KTDH Địa lí ở trường phổ thông; Một số KTDH tích cực; Các trang internet; Sách giáo khoa, chương trình Địa lí 

THPT 2018… 

3.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh Trên cơ sở dữ liệu đã thu thập được, tác giả tiến hành phân tích, đánh giá, tổng hợp, so sánh, nhằm làm nổi bật nội dung nghiên cứu. 3.3. Nhóm các phương pháp thực nghiệm sư phạm – Quan sát dự giờ và trực tiếp giảng dạy. – Lấy ý kiến của GV và HS. 

• Phương pháp điều tra tổng hợp toán học 
• Một số phương pháp, KTDH tích cực trong thực tế giảng dạy 

• PHẠM VI NGHIÊN CỨU 

Vận dụng kết hợp, logic, linh hoạt một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 (bộ sách kết nối tri thức và cuộc sống) nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS tại một số trường THPT trên địa bàn huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. 

• ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI 

Đề tài “Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh” là giải pháp mới giải quyết một số vấn đề sau: 

• Giúp các GV có cái nhìn rõ ràng, cụ thể hơn về đổi mới PPDH theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực, đổi mới kiểm tra đánh giá.  
• Rèn luyện cho HS khả năng tự chủ tự học, khả năng sáng tạo và yêu thích môn học. Bên cạnh đó giúp các em hình thành một số năng lực cơ bản của người lao động trong thời đại mới (khả năng lập kế hoạch làm việc,khả năng hợp tác, khả năng thuyết trình, khả năng tự khẳng định mình….) 
• Đề tài hướng tới giải quyết vấn đề: Tri thức là vô hạn, GV chỉ là người dẫn lối chỉ đường, tạo động lực để HS tự tìm kiếm tri thức bằng sự say mê và niềm vui trong học tập… đó là yếu tố cốt lõi để dạy và học đạt hiệu quả tốt nhất 

PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 
2. Lí luận về KTDH tích cực 

1.1. Khái niệm KTDH tích cực 

KTDH là những biện pháp, cách thức hành động của GV và HS trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. 

Một số KTDH tích cực sử dụng trong dạy học: Kĩ thuật mảnh ghép; Kĩ thuật khăn trải bàn; KTDH theo trạm; Kĩ thuật sơ đồ tư duy; Kĩ thuật động não; Kĩ thuật ổ bi; Kĩ thuật bể cá; Kĩ thuật tia chớp; Kĩ thuật XYZ; Kĩ thuật chia sẻ nhóm đôi; Kĩ thuật kipling; Kĩ thuật KWL … 

 Như vậy có rất nhiều KTDH tích cực mà những nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra nhằm dạy HS không chỉ tiếp thu kiến thức tốt mà còn phát triển năng lực. 

Điều quan trọng là GV linh hoạt tùy theo nội dung bài học để chọn KTDH phù hợp. 

1.2. Một số KTDH tích cực được vận dụng kết hợp trong dạy học Địa lí tự nhiên lớp 10. 

1.2.1. Kĩ thuật mảnh ghép  

 Kĩ thuật các mảnh ghép là KTDH mang tính hợp tác, kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ phức hợp, kích thích sự tham gia tích cực cũng như nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác (không chỉ hoàn thành nhiệm vụ ở vòng 1 mà còn phải truyền đạt lại kết quả vòng 1 và hoàn thành nhiệm vụ ở vòng 2). 

Các bước thực hiện 

Vòng 1: Nhóm chuyên gia 

Bước 1: Hình thành nhóm GV chia lớp thành các nhóm (tốt nhất 6 đến 8 người/nhóm) [số nhóm được chia = số chủ đề x n (n = 1,2…)] 

Bước 2: Giao nhiệm vụ cho các nhóm 

Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ [Ví dụ: nhóm 1: nhiệm vụ A; nhóm 2: 

nhiệm vụ B, nhóm 3: nhiệm vụ C, … (có thể có nhóm cùng nhiệm vụ)] 

Bước 3: Thành viên trong nhóm làm việc độc lập 

Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, suy nghĩ về câu hỏi, chủ đề và ghi lại những ý kiến của mình.