SKKN Vận dụng một số dạng câu hỏi theo các thang bậc tư duy của bloom trong dạy học Ngữ văn 8

1. Mở đầu

        1.1. Lí do chọn đề tài

        “Cái đích của dạy học văn là qua mỗi giờ đọc – học tác phẩm góp phần hình thành ở học sinh những hành vi ứng xử giàu tính nhân văn trong cuộc sống hàng ngày và khả năng diễn đạt mạch lạc, thuyết phục ý tưởng của mình bằng ngôn ngữ nói và viết” ( trích dẫn bài viết của PGS.TS. Hoàng Thị Mai)- (tài liệu tham khảo số 11, trang 318) [11, tr318]. Nói như thế có nghĩa rằng, môn văn là một môn học quan trọng trong nhà trường phổ thông tới việc hình thành kĩ năng, thái độ, tình cảm của học sinh; và để đạt được mục tiêu đó thì công việc dạy văn, đổi mới phương pháp dạy học văn cần đi đúng quỹ đạo cần thiết.

        Trong bối cảnh đất nước và yêu cầu hội nhập quốc tế, phát triển chương trình giáo dục phổ thông và chương trình Ngữ văn trong bối cảnh mới, để có một phương pháp dạy học đúng đắn, khơi gợi niềm đam mê, hứng thú, yêu thích học môn văn từ học sinh, và để môn văn giữ đúng vai trò vị trí của nó trong mỗi người học, trong nhà trường phổ thông là vấn đề đáng quan tâm. Bởi nhiều năm trở lại đây, tình trạng học sinh chán học môn văn đã trở thành thực trạng đáng buồn. Gần đây, theo số liệu thống kê cho thấy số lượng học sinh đăng kí học và thi Ban Xã hội nhân văn ngày càng ít. Không những thế chất lượng ngày càng giảm. Môn Ngữ văn đang bị tuyệt đại đa số học sinh chối bỏ [4, tr273].

        Theo tinh thần Nghị quyết 29-NQ/TW, BGDĐT- GDTrH ra công văn số 5555 về việc hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá qua các bước sau: xây dựng chuyên đề dạy học; biên soạn câu hỏi; thiết kế tiến trình dạy học; tổ chức dạy học và dự giờ; phân tích, rút kinh nghiệm bài dạy. Như vậy việc biên soạn câu hỏi là một trong những khâu quan trọng của quá trình dạy học để có những giờ dạy văn và học văn hiệu quả.

        Vấn đề đặt câu hỏi không đơn giản bởi đặt câu hỏi đã khó nhưng trả lời được câu hỏi còn khó hơn. Người hỏi phải hình dung ra những khả năng trả lời khác nhau và tự mình phải biết thế nào là đúng, sai, là đủ, là thiếu, là mới, là hay cho mình, cho người. Bởi vậy thiết nghĩ giáo viên cũng cần phải hiểu biết cơ bản về câu hỏi để có thể đặt câu hỏi cho hiệu quả trong giảng dạy bộ môn.

        Từ thực tế đó, đòi hỏi người dạy phải tìm hiểu nguyên nhân, tự nghiên cứu và tìm tòi ra một phương pháp dạy học tốt nhằm tạo hứng thú cho học sinh, học sinh tiếp thu bài hiệu quả. Trong phạm vi bài viết này, tôi xin được đề cập đến một khía cạnh nhỏ trong quá trình giảng dạy: “Vận dụng một số dạng câu hỏi theo các thang bậc tư duy của Bloom trong dạy học Ngữ văn 8- Trung học cơ sở”  góp phần vào việc đổi mới phương pháp, kĩ năng dạy học tạo hứng thú cho học sinh sao cho giờ học có hiệu quả hơn.

         1.2. Mục đích nghiên cứu

         Trong dạy học, câu hỏi dùng để giao tiếp thầy – trò, trò – trò, câu hỏi dùng 

để đánh giá kết quả học tập, câu hỏi dùng để khai thác kiến thức, phát triển tư  duy cho người học… Đặt câu hỏi là một trong những kỹ năng hết sức hữu ích mà giáo viên cần phát triển. Ở một chừng mực nhất định, việc đặt câu hỏi là quá đơn giản bởi đó là việc mà tất cả chúng ta làm hàng ngày. Tuy nhiên, người đặt câu hỏi cũng phải có kỹ năng và hiểu biết thì mới có thể diễn đạt câu hỏi một cách rõ ràng, chính xác, tung ra câu hỏi đúng thời điểm để đem lại hiệu quả tối đa, và khai thác câu trả lời để đặt câu hỏi tiếp theo. 

         Sử dụng câu hỏi có hiệu quả đem lại sự hiểu biết lẫn nhau giữa học sinh với giáo viên. Kĩ năng đặt câu hỏi càng tốt thì mức độ tham gia của học sinh càng nhiều; học sinh sẽ học tập tích cực hơn.

         Để đánh giá đúng kết quả của một môn học, một quá trình dạy học, cần xây dựng càng chi tiết càng tốt các tiêu chí dùng cho đo lường, kiểm định. Tuy nhiên trong thực tế, vì lý do này lý do khác mà một số khâu trong quy trình dạy học chỉ được quan tâm một cách định tính, dẫn đến những bài giảng có mục tiêu chung chung, những bài thi với những yêu cầu na ná giống nhau không thể phân biệt; hệ lụy là cho dù kết quả đánh giá được rất thấp hoặc rất cao người ta vẫn không cảm thấy an tâm với nó.

         Bài viết này giới thiệu việc sử dụng thang đo cấp độ tư duy của Bloom trong dạy học môn Ngữ văn ở cấp trung học cơ sở dùng để khám phá ra giá trị nội dung, nghệ thuật trong tác phẩm và phát triển tư duy theo nhiều cấp độ cho học sinh; giúp có được cái nhìn định lượng và khách quan hơn đối với kết quả dạy học.

         1.3. Đối tượng nghiên cứu

         Học sinh lớp 8, trường Trung học cơ sở Thị trấn Triệu Sơn.

         1.4. Phương pháp nghiên cứu 

         Trực tiếp đọc tài liệu tham khảo, tham khảo ý kiến đồng nghiệp, khảo sát đối tượng học sinh qua trực tiếp giảng dạy. Từ đó áp dụng viết sáng kiến kinh nghiệm.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

         2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

        Thang đo BLOOM về các cấp độ tư duy được Benjamin Bloom, một giáo sư của trường Đại học Chicago đưa ra vào năm 1956. Trong đó Bloom có nêu ra sáu cấp độ nhận thức (gọi là thang đo Bloom). Thang đo này đã khẳng định ưu điểm của phương pháp dạy học nhằm khuyến khích và phát triển các kỹ năng tư duy của học sinh ở mức độ cao. Trong lĩnh vực giáo dục, thang cấp độ tư duy có thể được xem là một công cụ nền tảng để từ đó xây dựng và sắp xếp các mục tiêu giáo dục, xây dựng các chương trình, qui trình giáo dục và đào tạo, xây dựng và hệ thống hóa các câu hỏi, bài tập dùng để kiểm tra, đánh giá quá trình học tập. Thang cấp độ tư duy đầu tiên được xây dựng bởi Benjamin S.Bloom (1956), thường được gọi tắt là Thang Bloom hay Bảng phân loại Bloom (Bloom’s Taxonomy) bao gồm 6 cấp độ sau: 

1. Biết (Knowledge) 
2. Hiểu (Comprehension) 
3. Vận dụng (Application) 
4. Phân tích (Analysis) 
5. Tổng hợp (Synthesis) 
6. Đánh giá (Evaluation) 

         Nhận thấy thang trên chưa thật sự hoàn chỉnh, vào giữa thập niên 1990 Lorin Anderson, một học trò của Benjamin Bloom, đã cùng một số cộng sự đề xuất sự điều chỉnh như sau (Pohl, 2000):  

1. Nhớ (Remembering)
2. Hiểu (Understanding)
3. Vận dụng (Applying)
4. Phân tích (Analyzing)
5. Đánh giá (Evaluating)
6. Sáng tạo (Creating).

         Thang đo này đã được sử dụng trong hơn năm thập kỷ qua đã khẳng định ưu điểm của phương pháp dạy học nhằm khuyến khích và phát triển các kỹ năng tư duy của học sinh ở mức độ cao [3, tr16,18].

        Thực tiễn việc dạy và học văn trong nhà trường đã được nhiều thầy cô hết sức coi trọng và vận dụng rất tốt việc kĩ năng đặt câu hỏi tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình giảng dạy. Đó là khâu quan trọng để học sinh có thể nhớ được bài văn này lâu, hiểu được bài văn kia kĩ, thích được học văn, và giúp người đọc cảm nhận được cái hay của tác phẩm văn chương. 

        Theo quan điểm nhìn nhận của cá nhân tôi, kĩ năng đặt câu hỏi theo các thang bậc tư duy của Bloom cần phù hợp theo văn bản, phù hợp theo đối tượng học sinh là điều rất quan trọng giáo viên cần lưu tâm để có một giờ dạy văn, học văn có chất lượng.