SKKN Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1.1. Lý do chọn đề tài. 

Dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp “Tổ chức hoạt động dạy viết dựa trên các bước của quá trình tạo lập văn bản và các hoạt động tư duy xảy ra trong tiến trình đó”. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình không tập trung vào sản phẩm cuối cùng là bài viết hoàn chỉnh của học sinh, mà chú trọng vào các hoạt động của học sinh trong từng bước của quy trình viết. Theo đó, học sinh được trải nghiệm toàn bộ quá trình hoàn thành một văn bản, học hỏi, rút kinh nghiệm để hình thành các kĩ năng cần thiết ở từng bước. 

Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp được nhiều nhà giáo dục trên thế giới nghiên cứu, ứng dụng vào thực tiễn dạy học và thu được những hiệu quả khả quan từ những năm 70 của thế kỉ XX. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, việc dạy viết vẫn theo hướng tiếp cận sản phẩm. Thực tế cho thấy dạy học Tập làm văn trong nhà trường phổ thông luôn là thử thách với cả giáo viên, học sinh và năng lực viết của học sinh cũng còn nhiều hạn chế. Bắt kịp với xu thế quốc tế trong phát triển chương trình, chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn (dự thảo ngày 24 tháng 10 năm 2018) đã đưa ra mục tiêu cần đạt về kĩ năng viết với học sinh trung học phổ thông là biết viết “đúng quy trình”, “theo đúng các bước”. Rõ ràng, việc dạy học viết trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn sau năm 2018 đã thay đổi cách tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Vì thế, để đáp ứng được yêu cầu đổi mới của chương trình, việc nghiên cứu lí thuyết dạy viết dựa trên tiến trình và vận dụng nó vào dạy viết ở Việt Nam là một vấn đề vô cùng cấp thiết. 

Hiện nay, kiểu bài văn tự sự chiếm một vị trí quan trọng trong chương trình Ngữ văn trung học phổ thông. Văn tự sự có ba dạng cơ bản: Kể lại câu chuyện đã học, đã đọc bằng lời văn của mình; Kể chuyện đời thường; Kể chuyện tưởng tưởng. Cả ba dạng đều có “đất” để người viết tự do sáng tạo. Tuy nhiên, năng lực tạo lập văn bản tự sự của học sinh vẫn còn nhiều khiếm khuyết: câu chuyện còn đơn điệu, sự việc được chọn một cách giản đơn, kiểu thấy gì kể nấy, tường thuật nguyên xi trình tự diễn biến sự việc, tái hiện cuộc sống như vốn có. Những bài văn như thế có thể vẫn hoàn chỉnh về mặt lí thuyết, có ý nghĩa nào đó. Nhưng khi đọc xong, người đọc sẽ quên ngay, không để lại chút vấn vương gì trong tâm trí. Bài văn tự sự hay không chỉ ở việc kể sao cho có ý nghĩa mà còn phải kể sao cho ấn tượng và sâu sắc nhất. Muốn vậy, học sinh cần phải có năng lực viết văn tự sự, năng lực tư duy, năng lực sáng tạo, năng lực ngôn ngữ. 

Như vậy, thông qua việc sử dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình, Giáo viên tổ chức hoạt động để học sinh chủ động tham gia vào từng bước trong quy trình viết. Từ đó, phát triển được năng lực Viết văn bản tự sự, năng lực tư duy, năng lực sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, phù hợp với đặc trưng riêng của môn Ngữ văn và yêu cầu đổi mới của dạy học văn trong bối cảnh hiện nay. 

  Từ những vấn đề được trình bày ở trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông” 

1.2. Mục tiêu, đóng góp, tính mới của đề tài. 

  Mục tiêu của đề tài: Đề tài này của tôi nhằm trả lời ba câu hỏi: Việc dạy viết dựa trên tiến trình có tác động như thế nào với việc phát triển năng lực viết văn tự sự của học sinh lớp 10 trung học phổ thông? Việc dạy viết dựa trên tiến trình có góp phần nâng cao năng lực tư duy, năng lực ngôn ngữ, năng lực sáng tạo của học sinh hay không? Có thể vận dụng phương pháp này vào dạy Làm văn ở trường phổ thông?   

  Đóng góp mới của đề tài: Vận dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình trong viết văn tự sự giúp cho người dạy và người học văn thay đổi cách dạy, cách học của mình; đối với người học, nâng cao được kĩ năng viết văn tự sự, biết chọn các chi tiết tiêu biểu, phát triển năng lực tư duy, ngôn ngữ và sáng tạo; làm cho giờ dạy học văn trở nên hứng thú, sinh động, giáo viên có thể phát huy được các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực . 

  Tính mới của đề tài: Đây là một đề tài mới, đề xuất những hướng đi mới phù hợp với bộ môn và bắt kịp xu hướng phát triển giáo dục hiện nay. Thay đổi cách tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Để học sinh chủ động tham gia hoạt động học, phát triển năng lực tạo lập văn bản, năng lực ngôn ngữ, sáng tạo ngôn ngữ thì việc vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là hoạt động quan trọng, cần thực hiện nghiêm túc.  

1.3. Phương pháp nghiên cứu. 

  Phân tích, so sánh, thống kê, thực nghiệm khoa học.  

1.4. Phạm vi nghiên cứu đề tài. 

• Văn tự sự 10 THPT. 

• Nghiên cứu áp dụng cho học sinh khối 10 tại Trường THPT Diễn Châu 3 trong năm học 2020-2021, 2021-2022. 

• Nghiên cứu văn bản “ Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”. 

PHẦN II. NỘI DUNG 2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn  

2.1.1. Cơ sở lý luận  

2.1.1.1. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là gì? 

Theo nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Hồng Nam và Trần Nguyên Hương Thảo (2017), có ba khái niệm về dạy viết dựa trên tiến trình. Cụ thể như sau: 

 Thứ nhất, “Nunan David (1991) cho rằng dạy viết dựa trên tiến trình tập trung vào từng bước tạo lập từng đoạn văn bản (VB) và tiến trình viết cho phép sai sót và không có VB nào hoàn hảo nhưng người viết sẽ tiến tới sự hoàn hảo bằng cách viết, suy ngẫm về cái đã viết, thảo luận và viết lại nhiều lần các bản nháp của VB”.  

Thứ hai, “Theo Graham Stanley (1993), dạy viết trên tiến trình xem viết là hành động sáng tạo, đòi hỏi phải có thời gian và những phản hồi tích cực (của GV và bạn học) để tạo ra bài viết tốt hơn”. 

Thứ ba, “Murray giải thích về dạy viết dựa trên tiến trình như sau: Thay vì dạy tạo ra sản phẩm cuối cùng chúng ta nên dạy cho HS hiểu tạo lập VB là một tiến trình không có điểm dừng. Chúng ta làm việc với từng từ ngữ. Chúng ta chia sẻ với người học sự hứng khởi của việc lựa chọn từ này thay vì từ khác, của việc tìm kiếm những từ ngữ thật sự, thể hiện được suy nghĩ, cảm xúc của chúng ta”. 

Dạy viết dựa trên tiến trình là PP “tổ chức hoạt động dạy viết dựa trên các bước của quá trình tạo lập VB và các hoạt động tư duy xảy ra trong tiến trình đó”. 

Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình không tập trung vào sản phẩm cuối cùng là bài viết hoàn chỉnh của học sinh (HS), mà chú trọng vào các hoạt động của HS trong từng bước của quy trình viết. Theo đó, HS được trải nghiệm toàn bộ quá trình hoàn thành một văn bản, học hỏi, rút kinh nghiệm để hình thành các kĩ năng cần thiết ở từng bước. 

2.1.1.2. Tại sao nên quan tâm đến phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học 

phổ trong bối cảnh hiện nay?  

Trong ba phân môn Đọc hiểu, Tiếng Việt và Làm văn trong trường phổ thông hiện nay, dạy Làm văn hay dạy tạo lập văn bản được coi là một nhiệm vụ mang tính thử thách nhất đối với giáo viên. Vì để có thể dạy học sinh tạo lập văn bản, giáo viên cần phải có kiến thức, kĩ năng về nhiều lĩnh vực. Đó là kiến thức về thể loại văn bản được tạo lập, đặc điểm của tiến trình tạo lập văn bản, kĩ năng tạo lập văn bản, các phương pháp  dạy học sinh cách tạo lập văn bản… Tuy nhiên, ở Việt Nam, cho đến nay, ngoài một số công trình viết về thể loại văn bản, các vấn đề còn lại hầu như bị bỏ ngỏ, giáo viên cũng không được đào tạo kĩ về những vấn đề trên. Kết quả là học sinh hầu như không có kĩ năng tạo lập văn bản, vì không có kĩ