SKKN Vận dụng phương pháp trạm trong dạy học môn toán 10 – hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp 10 – sinh hoạt chuyên môn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học ở trường trung học phổ thông

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hiện nay toàn bộ nghành giáo dục nói chung và cấp trung học phổ thông nói riêng đang quan tâm nhiều nhất đến vấn đề đổi mới phương pháp giáo dục, cũng như đổi mới trong sinh hoạt chuyên môn để đáp ứng đúng mục tiêu của giáo dục phổ thông 2018. Để đạt được điều đó thì phương pháp dạy học cũng như đổi mới trong sinh hoạt chuyên môn là yếu tố quan trọng và ảnh hưởng lớn đến chất lượng đào tạo. Phương pháp dạy học có hiệu quả thì mới có thể tạo ra sự đam mê, thích thú của cả giáo viên lẫn học sinh. Chính sự hứng thú đó mà giáo viên cũng như người học có thể phát huy tối đa những tương tác cùng khả năng tư duy một cách tối ưu nhất.
Người ta nói: ‘‘Danh sư xuất cao đồ’’ nghĩa là ‘‘Thầy giỏi thì có trò hay’’. Như vậy, đòi hỏi mỗi giáo viên không ngừng học hỏi, bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn của mình. Buổi sinh hoạt chuyên môn có chất lượng sẽ góp phần không nhỏ giúp giáo viên tự học, tự bồi dưỡng, tháo gỡ những khó khăn trong quá trình giảng dạy và thực hiện nhiệm vụ của mình.
Trong năm học 2022 – 2023 bộ giáo dục đã bổ sung thêm một môn học mới vào chương trình lớp 10 đó là “Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp”, đây là bộ môn đòi hỏi các giáo viên dạy phải có sự hiểu biết rộng rãi về mặt kiến thức liên quan tâm sinh lí, đời sống xã hội và đặc biệt phải tìm ra cách thức tổ chức dạy mới, sôi nỗi, phù hợp với từng nội dung của bài để tạo sự thích thú cho các em.
Dạy học theo Trạm là một phương pháp dạy học mở, trong đó học sinh được tự lực, sáng tạo, tích cực hoạt động, tham gia giải quyết các nhiệm vụ học tập, có cơ hội nâng cao năng lực làm việc cá nhân, làm việc theo nhóm, phát triển các năng lực chung và năng lực riêng… Đặc biệt phương pháp này kích thích hứng thú, say mê học tập của người học qua đó phát triển năng lực của học sinh, nâng cao ý thức học tập trọn đời.
Dạy học ‘‘Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp’’ theo phương pháp Trạm giúp các em có khả năng tiếp nhận kiến thức linh hoạt, sự di chuyển giúp các em thay đổi tư thế từ đó tạo nên môi trường học năng động, không gò bó, tạo cho các em yêu thích môn học hơn.
Hoạt động sinh hoạt chuyên môn theo phương pháp Trạm làm thay đổi hình thức sinh hoạt chuyên môn theo kiểu truyền thống, đóng vai trò quan trọng giúp giáo viên có cách nhìn khác về một buổi sinh hoạt không khí vui vẻ, tự chủ, sáng tạo. Đặc biệt, trong buổi sinh hoạt chuyên môn cụm – liên trường việc áp dụng hoạt động theo Trạm rất thiết thực, giúp toàn thể giáo viên trao đổi nhiệm vụ một cách tích cực, các hoạt động ở các nhóm độc lập, từ đó trên mỗi nhóm lấy được nhiều ý kiến khác nhau để đúc rút ra những phương án tối ưu nhất, qua đó buổi sinh hoạt đạt kết quả cao nhất.
Trên cở sở khảo sát giáo viên của các trường trung học phổ thông, đại đa số giáo viên đang tìm kiếm phương pháp dạy học đổi mới sao cho phù hợp với chương trình mới, các tổ trưởng chuyên môn đang muốn tìm ra cách sinh hoạt
5
chuyên môn sao cho buổi sinh hoạt đỡ nhàm chán, hiệu quả và đặc biệt các giáo viên dạy bộ môn ‘‘Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp’’ cũng đang trăn trở để lựa chọn cho mình một phương pháp hay, phù hợp.
Từ những lí do trên nhóm chúng tôi chọn đề tài “Vận dụng phương pháp Trạm trong dạy học môn Toán 10 – Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp 10 – Sinh hoạt chuyên môn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học ở trường THPT’’.
II. TÍNH MỚI, ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
1.Tính mới của đề tài
Hiện nay, đối với chương trình giáo dục phổ thông 2018 giáo viên trung học phổ thông đã áp dụng rất nhiều phương pháp dạy học tích cực. Tuy nhiên, chưa phương pháp nào thật sự áp dụng được rộng rãi cả trong dạy học bộ môn Toán 10, trong sinh hoạt chuyên môn, trong bộ môn hoạt động trải nghiệm 10 một cách hiệu quả như phương pháp Trạm, vì phương pháp này đòi hỏi người tham gia phải bắt tay vào làm việc cá nhân và nhóm một cách tích cực, tự chủ và sáng tạo… Qua đó giúp người học hình thành được các năng lực và phẩm chất một cách toàn diện góp phần nâng cao chất lượng dạy và học ở trường THPT đáp ứng mục tiêu của chương trình tổng thể 2018.
2. Đóng góp của đề tài
Đề tài đưa ra các giải pháp mới về hướng dẫn giáo viên cách thức sinh hoạt mới trong sinh hoạt chuyên môn nhằm giúp giáo viên hứng thú hơn trong các giờ sinh hoạt đồng thời đề tài còn tạo niềm đam mê, phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho học sinh đối với bộ môn Toán và bộ môn hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp.
Đề tài vận dụng linh hoạt sáng tạo kết hợp các phương pháp dạy học tích cực vào chương trình giáo dục, vận dụng cách học linh hoạt để làm chủ kiến thức.
Đề tài còn có thể triển khai nhiều chủ đề hơn nữa cho nhiều cấp học và môn học khác ngoài Toán học, cho nhiều nghành nghề.
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
A. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI I. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lí luận của phương pháp dạy học theo Trạm 1.1. Khái niệm Trạm
Trạm theo nghĩa Tiếng Việt là một điểm không gian cố định, tại đó con người giải quyết một vấn đề chuyên biệt nào đó, ví dụ: Các Trạm xe buýt, các Trạm không gian vũ trụ, Trạm máy vi tính…
Trong học tập, Trạm được hiểu là đơn vị kiến thức trong bài mà học sinh có thể tổ chức các hoạt động học tập ( làm thí nghiệm, giải bài tập hay giải quyết một số vấn đề nào đó trong học tập) dưới sự định hướng, hỗ trợ của giáo viên.
1.2. Khái niệm dạy học theo Trạm
6

Dạy học theo Trạm là một kiểu tổ chức dạy học lựa chọn trên kiểu làm việc tại các Trạm. Ngoài mục tiêu truyền đạt kiến thức, dạy học theo Trạm còn kích thích hứng thú, say mê nghiên cứu, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề phức hợp, gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, rèn luyện năng lực cộng tác theo nhóm với những nhiệm vụ độc lập khác nhau tại các vị trí xác định trong hoặc ngoài không gian lớp học.
Trong kiểu tổ chức dạy học theo Trạm, hoạt động của học sinh tại các Trạm hoàn toàn tự do. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS làm việc cá nhân, theo cặp hoặc theo nhóm để thực hiện các nhiệm vụ khác nhau ở các Trạm về một nội dung kiến thức xác định. Các nhiệm vụ nhận thức ở các Trạm cần có tính tương đối độc lập nhau, sao cho HS có thể bắt đầu tại một Trạm bất kì. Sau khi hoàn thành Trạm đó HS sẽ chuyển sang Trạm bất kì còn lại. Ta cũng có thể tổ chức các Trạm này theo một vòng tròn để đảm bảo trật tự của tiết học.
1.3. Đặc điểm của dạy học theo Trạm
Học theo Trạm thể hiện được sự đa dạng, đáp ứng được nhiều phong cách học khác nhau. Các hoạt động của HS trong dạy học theo Trạm có sự đa dạng về nội dung và hình thức. Trong mỗi Trạm đều có các nhiệm vụ dễ và khó, do đó HS có sở thích và năng lực khác nhau, nhịp độ học tập và phong cách học khác nhau đều có thể tự tìm cách để thích ứng và thể hiện năng lực của mình. Điều này tạo ra hứng thú và cơ hội để học sinh thể hiện năng lực của bản thân.
Dạy học theo Trạm phải hướng tới việc HS được thực hành, được khám phá và thử nghiệm trong quá trình học. Khi thực hiện nhiệm vụ tại các Trạm, HS không chỉ được thực hành tại các nhiệm vụ học tập mà còn được khám phá các cơ hội mới mẻ: cơ hội “Khám phá”, “Thực hành”; cơ hội mở rộng; cơ hội đọc hiểu các nhiệm vụ và các bảng hướng dẫn của GV; cơ hội cho mỗi HS tự áp dụng, tự khẳng định và tự phát triển năng lực của mình.
Dạy học theo Trạm luôn có sự tương tác giữa GV với HS và giữa HS với nhau.
1.4. Các điều kiện có thể tổ chức dạy học theo Trạm
* Nội dung: Để đạt được kết quả cao trong quá trình dạy học thì người GV phải biết lựa chọn nội dung kiến thức phù hợp với đặc điểm của kiểu dạy học theo Trạm. Trong chương trình Toán THPT, các loại kiến thức có thể tổ chức dạy theo Trạm là: Tiết luyện tập, ôn tập chương, tiết dạy Stem và một số bài kiến thức mới.
7

* Không gian và thời gian: Trong quá trình học tập theo Trạm, HS phải thực hiện các nhiệm vụ học tập khác nhau ở các Trạm khác nhau, sau khi hoàn thành nhiệm vụ ở mỗi Trạm HS lại chuyển qua Trạm mới. Để không gây ra sự khó khăn cho HS trong quá trình di chuyển thì không gian của lớp phải phù hợp với số lượng HS và số lượng các Trạm đã thiết kế. Bên cạnh đó, vì số lượng các Trạm tương đối lớn HS phải mất khá nhiều thời gian cho việc di chuyển sang Trạm khác nên cũng phải có nhiều thời gian cho HS hoàn thành nhiệm vụ.
*Thiết bị, phương tiện dạy học và tư liệu: Dựa vào số lượng các Trạm, mỗi Trạm lại có một nhiệm vụ khác nhau nên dạy học theo Trạm đòi hỏi phải đảm bảo đầy đủ các thiết bị, phương tiện và đồ dùng học tập theo nhiệm vụ của từng Trạm.
* Giáo viên: Khi tổ chức dạy học theo Trạm đòi hỏi GV phải nhiệt tình, tích cực, năng lực tổ chức dạy học tích cực và kĩ năng thiết kế tổ chức dạy học theo Trạm.
* Học sinh: Để tổ chức dạy học theo Trạm có hiệu quả thì yêu cầu số lượng HS phải phù hợp với không gian của lớp học.
1.5. Phân loại hệ thống Trạm học tập a. Vòng tròn học tập đóng
Một vòng tròn học tập được thiết kế đóng kín các Trạm, mỗi nhóm làm việc theo thứ tự đã định trước. Mỗi nội dung học tập sẽ được thiết kế đóng kín các Trạm, mỗi nhóm làm việc theo thứ tự định trước. Mỗi nội dung học tập sẽ được thiết kế một vòng tròn học tập riêng, nội dung các Trạm phụ thuộc vào nhau. Kết quả tìm được ở các Trạm sẽ là kiến thức xuất phát cho Trạm liền kề. Vòng tròn sẽ là hệ thống chuỗi các yêu cầu được thực hiện trên Trạm.
b. Vòng tròn học tập mở
Các Trạm không cần tuân theo một trật tự nhất định nào. HS có thể lựa chọn tùy ý thứ tự thực hiện tại các Trạm. Mỗi nhóm HS có thể lựa chọn một thứ tự thực hiện cho riêng mình, sao cho hoàn thành hết các nội quy quy định tại các Trạm và hoàn thành hết các Trạm trên đường tròn.
8

c. Vòng tròn học tập kép
Bao gồm 2 hệ thống chạy song song, gồm hai phần riêng biệt, vòng tròn ngoài là các Trạm bắt buộc, vòng tròn trong bao gồm các Trạm hỗ trợ tự chọn. HS có thể tự do lựa chọn một số Trạm mà mình thấy hướng thú để thực hiện. Hình thức vòng tròn học tập này có thể thay đổi một cách linh hoạt để phù hợp với mỗi tiết học hoặc một kiến thức cần thiết khác.
d. Vòng tròn học tập với các Trạm tùy chọn
Học sinh có thể lựa chọn các Trạm ở mức độ khó – dễ khác nhau để làm hoặc có thể làm hết tất cả các Trạm tự chọn nếu có đủ thời gian và trình độ, tuy nhiên người dạy cần phải quy định cho người học thực hiện đủ số lượng Trạm theo quy định. Các Trạm này vẫn có tính bắt buộc đối với học sinh, vẫn yêu cầu HS phải thực hiện nhưng có thể theo cấp độ, các hình thức khác nhau. Các Trạm này thường có nội dụng mở, vui để tạo hứng thú cho HS.
Khi thực hiện tại các Trạm này HS có thể thực hiện ở nhiều hình thức khác nhau như: Cá nhân, cặp đôi, hoặc một đội nhóm.
1.6. Phân loại theo vị trí các Trạm a. Trạm chính
Là Trạm mà bắt buộc học sinh phải làm việc để hoàn thành đơn vị kiến thức trong bài. Trên Trạm chính này học sinh có thể làm việc dưới nhiều hình thức khác nhau: làm việc cá nhân; làm việc theo cặp đôi; làm việc theo từng đội nhóm nhỏ hay làm việc cả nhóm.
b. Trạm đệm
Là Trạm hỗ trợ làm việc cho 1 Trạm chính nào đó. Trạm đệm thường được bố trí sát ngay Trạm chính. Mỗi học sinh có thể thực hiện nhiệm vụ ở Trạm đệm trước, sau đó thực hiện nhiệm vụ ở Trạm chính.
9