SKKN Vận dụng trí thông minh đa dang vào dạy học truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam

A. MỞ ĐẦU 

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1. Một trong những vấn đề cốt lõi của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là phải chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học. Từ đó rèn luyện cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức nhằm giải quyết các vấn đề trong học tập và trong thực tiễn. Đổi mới phương pháp dạy học nhằm chú trọng phát triển kỹ năng, năng lực của học sinh là phương hướng phù hợp với nhịp độ phát triển của thời đại đổi mới của đất nước. Nắm được phương pháp trên và đưa nó ứng dụng vào giảng dạy, học tập môn Ngữ văn ở trường THPT đối với các nhà quản lý giáo dục và đặc biệt đối với các giáo viên đứng lớp là điều hết sức quan trọng để có thể góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong thời kì hiện đại. 
2. Trong trường phổ thông, Ngữ văn là một môn học có đặc thù riêng, vừa mang tính khoa học, vừa mang tính nghệ thuật. Do đó dạy học Ngữ văn là phải thể hiện được tài năng sư phạm, kĩ năng sư phạm của người giáo viên để đưa học sinh hòa mình trong tác phẩm, rung động với nó, lắng nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức cái hay, cái đẹp của tác phẩm. Từ đó, học sinh có thể khám phá ý nghĩa từng câu, từng chữ, cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng nhân vật, theo dõi được diễn biến cốt truyện… làm cho một văn bản khô khan trở thành một thế giới sống động đầy sức cuốn hút. Và để làm được điều đó, giáo viên phải là người biết thiết kế, tổ chức các hoạt động để học sinh có thể tự chiếm lĩnh được kiến thức, hình thành cho học sinh những năng lực cần thiết … Làm được như thế thì giờ học tác phẩm văn học, hay còn gọi là giờ Đọc – hiểu văn bản mới đến được cái đích cần đến. 

Như vậy, dạy học Ngữ văn là làm sao để học sinh lĩnh hội được tri thức một cách tốt nhất thông qua “hoạt động tích cực”. Tức là học sinh phải được trực tiếp tiếp xúc, tìm hiểu, khám phá vấn đề. Để lĩnh hội tri thức, học sinh có thể đọc, phân tích văn bản thông qua hoạt động chỉ đạo của giáo viên. Nhưng để mở rộng, khắc sâu kiến thức thì rất cần đến việc sử dụng linh hoạt các phương pháp, phương tiện dạy học, từ đó từng bước nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn nói riêng, chất lượng giáo dục trong mỗi cơ sở giáo dục nói chung. 

1. Việc lựa chọn phương pháp dạy học để phát triển năng lực học sinh (dạng thức thông minh) là một phương pháp cực kì quan trọng trong giai đoạn giáo dục có nhiều đổi mới như hiện nay. Trước đây, trí thông minh con người thường được đo bằng chỉ số IQ, chủ yếu đánh giá năng lực tư duy của con người thông qua những bài trắc nghiệm trên giấy. Tuy nhiên năm 1983, giáo sư tâm lí học người Mĩ – Howard Gardner đã phát hiện ra rằng trí thông minh của con người là rất rộng lớn với nhiều loại hình thông minh khác nhau: Ngôn ngữ, logic/toán học, âm nhạc, không gian, vận động, giao tiếp, nội tâm và tự nhiên… Do đó khi nghiên cứu mang tên “Thuyết đa trí tuệ” của giáo sư Howard Gardner được công bố thì người ta nhận thấy những đóng góp khoa học của ông đã đem đến những nhận thức mới về trí tuệ con người. 

Theo “Thuyết đa trí tuệ” thì trí thông minh trở thành “khả năng giải quyết các vấn đề hoặc tạo ra sản phẩm mà các giải pháp hay sản phẩm này có giá trị trong một hay nhiều môi trường văn hóa và trí thông minh cũng không thể chỉ được đo lường duy nhất qua chỉ số IQ”. Việc tồn tại tất cả các trí thông minh với mức độ cao, thấp khác nhau sẽ ảnh hưởng đến thiên hướng tiếp thu năng lực trí tuệ nào hiệu quả hoặc kém hiệu quả. Thêm nữa, trí thông minh không phải là cái bất biến. Thông qua đào tạo có thể tạo điều kiện phát triển hoặc làm thui chột năng lực trí tuệ của học sinh. Vì thế, có thể xem việc kế thừa những thành tựu trong nghiên cứu của Howard Gardner về trí thông minh đa dạng như một gợi ý để lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp trong tất cả các môn học, trong đó có Ngữ văn. 

Trong quá trình dạy học của bản thân, tôi đã từng trăn trở, tìm tòi và thể nghiệm việc vận dụng trí thông minh đa dạng (hay còn gọi là thuyết đa trí tuệ) của giáo sư Howard Gardner trong dạy học các văn bản văn học và đã có những thành công đáng kể nhằm đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng môn Ngữ văn ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. Vì vậy tôi xin trình bày đề tài: Vận dụng trí thông minh đa dang vào dạy học truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam (Ngữ văn 

11). 

Đề tài này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, chưa được cá nhân, tập thể và công trình khoa học giáo dục nào công bố trên các tài liệu sách báo và diễn đàn giáo dục hiện nay. 

1. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

2.1. Phạm vi nghiên cứu 

• Vận dụng trí thông minh đa dạng (hay còn gọi là thuyết đa trí tuệ) trong dạy học văn bản “Hai đứa trẻ” của nhà văn Thạch Lam trong chương trình Ngữ văn 11. 

2.2. Đối tượng nghiên cứu  

• Truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam Ngữ văn 11, tập 1  
• Học sinh lớp 11C4, trường THPT Nguyễn Sỹ Sách và một số lớp ở các trường cụm huyện Thanh Chương, Nghệ An. 

III. MỤC ĐÍCH, Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI 

1. Đối với giáo viên:  

Tạo được hứng thú say mê học tập, kích thích sự sáng tạo, chủ động của học sinh, đặc biệt là phát huy được những năng lực tiềm ẩn trong học sinh khi vận dụng các phương pháp dạy học hiện đại.  

Thông qua cách dạy học này, giáo viên có thể phát hiện năng lực riêng của từng em, từ đó nuôi dưỡng, giáo dục các em trưởng thành bằng năng lực chính của mình. Phát hiện và đồng hành cùng các em trong việc tìm ra các năng lực sở trường để kết hợp với nhà trường tạo dựng niềm tin, đam mê cũng như sự sáng tạo của học sinh.  

Định hướng nghề nghiệp cho học sinh ngay từ lúc bước vào trường THPT (lớp 10, thậm chí sớm hơn nữa, lớp 6,7,8…). Đồng thời không gây áp lực về bệnh thành tích, học sinh không nhất thiết cứ phải giỏi Toán, Tiếng Việt mới là “học sinh giỏi”.  

Đánh giá năng lực học sinh dựa trên Lí thuyết đa trí tuệ giúp mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh, giữa giáo viên với phụ huynh, giữa phụ huynh và con cái, giữa học sinh với nhau trở nên thân thiện, gần gũi và có ý nghĩa vô cùng mạnh mẽ, tác động tới tâm lí, tinh thần của ở độ tuổi rất nhạy cảm này. 

2. Đối với học sinh: 

• Giúp học sinh có khả năng tự nhận thức đúng về bản thân mình: có khả năng gì nổi trội, không so sánh với người khác, chỉ so với bản thân mình – trong sự tiến bộ của mình. Từ đó, học sinh có niềm tin vào chính bản thân mình đồng thời tin tưởng vào người khác. Học sinh yêu thích đến trường, mạnh dạn, tự tin….  
• Giúp học sinh có cơ hội phát triển tối đa năng lực của bản thân ngay từ lúc còn nhỏ: Việc đánh giá học sinh dựa trên lí thuyết đa trí tuệ sẽ có nhiều tác dụng: phát triển tư duy, trí thông minh, phát triển cảm xúc… của học sinh; giúp cho kết quả học tập có tính bền vững; khai thác và làm phong phú được vốn sống và kinh nghiệm của học sinh; giúp học sinh giải quyết được các tình huống khác nhau của cuộc sống, nâng cao chất lượng cuộc sống của mình; làm cho việc học tập trở nên tự giác, thú vị hơn, thích thú hơn, hấp dẫn hơn. 

1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

• Phương pháp phân tích, so sánh, quy nạp, đối chiếu. 
• Phương pháp thu thập, khảo sát, so sánh số liệu. 
• Phương pháp giảng dạy thực nghiệm. 

1. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI 

Ngoài Mở đầu và Kết luận, nội dung đề tài tập trung vào một số vấn đề chính như sau: 

1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 
2. Vận dụng trí thông minh đa dạng vào dạy học truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam (Ngữ văn 11). 
3. Triển khai thực hiện 
4. Thẩm định của Hội đồng khoa học cấp trường 

B. NỘI DUNG 

1. CƠ SỞ CỦA ĐỀ TÀI

• Cơ sở lý luận 

• Định hướng phát triển năng lực là quan điểm chủ đạo trong việc thiết kế Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.  

Nội dung dạy học chuyển từ việc học sinh học được gì sang việc học sinh làm được gì (Bộ GD-ĐT, 2018) là nội dung quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. Do đó, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn là năng lực quan trọng cần được rèn luyện, giúp học sinh có khả năng giải quyết các vấn đề một cách linh hoạt trên cơ sở vận dụng những kiến thức, kĩ năng và kinh nghiệm đã biết vào các vấn đề cụ thể. Bên cạnh đó, khi đề cập vấn đề năng lực thì năng lực được hiểu chính là khả năng của mỗi cá nhân. Mỗi học sinh có một đặc điểm riêng biệt về nhận thức, về năng lực… nên không thể hình thành năng lực ở cá nhân những người học khác nhau từ một con đường chung nhất. Lí thuyết đa trí tuệ của Gardner đã xác định mỗi người đều có cả 8 dạng trí tuệ, nhưng trong số đó, sẽ có một vài dạng nổi trội hơn những dạng khác; những dạng trí tuệ này không tồn tại độc lập, riêng rẽ mà đan xen lẫn nhau, có thể thay đổi tuỳ theo yếu tố tác động lên nó (Gardner, 2011). Đây là cơ sở để có thể vận dụng lý thuyết đa trí tuệ vào quá trình dạy học nói chung và quá trình bồi dưỡng giải quyết vấn đề thực tiễn nói riêng. 

Quan điểm giáo dục của Việt Nam là hướng đến sự toàn diện, không chỉ cung cấp tri thức mà quan trọng hơn cả là góp phần hoàn thiện nhân cách của con người – những Con Người thực thụ, để từ đó mỗi người có thể biết cách làm việc, biết cách chung sống, biết cách khẳng định mình, môn Ngữ văn trong nhà trường