SKKN Xây dựng kế hoạch bài dạy chủ đề kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 12 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

  Tùy bút “Người lái đò sông Đà” của  Nguyễn Tuân và bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là kết quả của những chuyến đi thực tế của các nhà văn đến với thiên nhiên và con người ở các vùng miền của Tổ quốc. Đây là những tác phẩm không chỉ tiêu biểu cho sự nghiệp sáng tác của các nhà văn mà còn là những áng văn xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại. 

Xã hội ngày càng phát triển, chúng ta ngày càng được đi nhiều, được giao lưu tiếp xúc nhiều. Với sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ, đi đến đâu, làm gì…chúng ta cũng đều ghi lại được kỉ niệm của mình. Vì thế, trên mạng xã hội thường xuyên đăng tải những hình ảnh đẹp về thiên nhiên, đất nước và con người, nhất là vào các mùa du lịch và dịp lễ hội. Những hình ảnh ấy nhanh chóng nhận được sự phản hồi của mọi người qua các bình luận nhưng rồi nó nhanh chóng bị chôn vùi trước sự hối hả và xô bồ của cuộc sống. Vậy tại sao chúng ta không ghi chép những cảm xúc đẹp ấy thành những trang văn, trang thơ vì biết đâu đó lại là những tác phẩm “để đời” như “Người lái đò sông Đà”của Nguyễn Tuân và “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của  Hoàng Phủ Ngọc Tường? Đây là một câu hỏi lớn, đặt ra vấn đề phát triển phẩm chất, năng lực của con người. 

Con người, đặc biệt là giới trẻ hiện nay đã hình thành và phát triển nhiều phẩm chất, năng lực mới. Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai nhiều hoạt động đổi mới giáo dục chú trọng vào dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Đặc biệt chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã, đang và sẽ tiếp tục được triển khai thực hiện là minh chứng cho sự đổi mới một cách mạnh mẽ, toàn diện nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Sự đổi mới kịp thời, đúng đắn, phù hợp và tất yếu này sẽ đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Trong xu thế chung, đổi mới dạy học môn Ngữ văn càng được quan tâm chú trọng nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Dạy học theo chủ đề đã, đang và sẽ là một mô hình dạy học hiệu quả trong việc phát huy phẩm chất, năng lực học sinh. Bằng việc chú trọng những nội dung học tập có tính tổng quát với những vấn đề gắn liền thực tiễn, việc học của học sinh thực sự có giá trị vì nó kết nối với thực tế và rèn luyện được nhiêu kĩ năng hoạt động và kĩ năng sống. Đó là việc “thổi hơi thở” của cuộc sống vào những kiến thức cổ điển, nâng cao chất lượng “cuộc sống thật” trong các bài học. 

Trong quá trình dạy học, bản thân tôi có nhiều băn khoăn, trăn trở và nghiên cứu về kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 12. Đây là một chủ đề quan trọng trong chương trình nhưng cũng là một chủ đề khó với cả giáo viên và học sinh. Trong khi đó các tài liệu hướng dẫn, tài liêu tham tham khảo chủ yếu hướng vào nội dung, kiến thức còn chưa có định hướng một cách thỏa đáng để phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Vì vậy, tôi luôn tìm tòi, học hỏi, nghiên cứu, và thể nghiệm để xây dựng kế hoạch bài dạy theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Đó là làm thế nào qua bài học khơi dậy được những rung cảm của các em về thiên nhiên, đất nước và con người để từ đó mỗi học sinh có khả năng thể hiện những cảm xúc, tình cảm của mình một cách dễ dàng và hiệu quả nhất.  

Từ những lí do trên tôi đã đúc rút đề tài sáng kiến: Xây dựng kế hoạch bài dạy chủ đề kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 12 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.  

2. Mục đích nghiên cứu 

• Xác lập kế hoạch dạy học chủ đề kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 12 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.  
• Giúp học sinh biết cách đọc- hiểu một tác phẩm hoặc một đoạn trích kí hiện đại theo đặc trưng thể loại. 
• Để học sinh biết vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt và các thao tác lập luận để làm bài văn nghị luận về kí và viết được những bài kí có chất lượng 
• Bồi dưỡng cho học sinh tình yêu và niềm tự hào về thiên nhiên, quê hương đất nước, con người. 

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 

3.1. Khách thể nghiên cứu Học sinh lớp 12 trường THPT Phan Thúc Trực và một số trường THPT trên địa bàn huyện Yên Thành. 

3.2. Đối tượng nghiên cứu 

Chủ đề kí hiện đại Việt Nam. 

4. Giả thuyết khoa học 

 Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi thì đề tài “Xây dựng kế hoạch bài dạy chủ đề kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 12 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh” sẽ tạo ra một hiệu ứng tốt trong dạy học. Đó là vừa phát huy được phẩm chất, năng lực của học sinh vừa làm phong phú đời sống tinh thần của con người.  

5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 

5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 

Nghiên cứu lí luận 

Khảo sát, đánh giá thực trạng 

Đề xuất các giải pháp 

5.2. Phạm vi nghiên cứu 

• Về nội dung: Đề tài tập trung tập trung nghiên cứu, đề xuất các giải pháp tạo hứng thú viết kí cho học sinh căn cứ trên những cơ sở sau: 

+ Đề tài được xây dựng căn cứ theo năng lực của học sinh lớp 12 ở trường THPT Phan Thúc Trực nói riêng và học sinh lớp 12 trên địa bàn huyện Yên Thành nói chung. 

+ Đề tài được xây dựng căn cứ theo các tài liệu định hướng và hướng dẫn xây dựng kế hoạch bài dạy của chủ đề kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 12. 

+ Đề tài được xây dựng căn cứ theo sự phát triển của công nghệ thông tin nói riêng và xã hội nói chung. 

• Về thời gian: Đây là đề tài mà bản thân tôi đã có trăn trở cả một quá trình từ hình thành ý tưởng đến khảo sát, áp dụng và hoàn thiện: 

+ Năm học 2018 – 2019 hình thành ý tưởng. 

+ Năm học 2019 – 2020 tiến hành khảo sát thực tế ở một số trường THPT trên địa bàn huyện Yên Thành. 

+ Năm học 2020 -2021 đúc rút kinh nghiệm, tìm kiếm giải pháp và hoàn thành  kế hoạch bài dạy. 

+ Từ năm học 2021-2022 và năm học 2022 -2023 triển khai áp dụng ở Trường THPT Phan Thúc Trực và một số trường THPT ở huyện Yên Thành. 

6. Phương pháp nghiên cứu 

1. Nghiên cứu lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. 
2. Khảo sát thực tế dạy học chủ đề kí hiện đại Việt Nam tại trường THPT Phan Thúc Trực và một số trường THPT khác ở Nghệ An. 

7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài 

• 1.Tạo hứng thú viết kí cho học sinh bằng sức hấp dẫn của thể loại: Dạy học theo đặc trưng thể loại là yêu cầu quan trọng của môn Ngữ văn nói chung và đối với thể loại kí nói riêng. Với những thể loại như thơ, truyện ngắn…học sinh đã quen thuộc, đã được biết nhiều, học nhiều còn kí là thể loại xuất hiện rất ít ỏi trong chương trình THPT (Chương trình Ngữ văn 11 có văn bản kí trung đại “Vào phủ chúa Trịnh”- trích “Thượng kinh kí sự” của Lê Hữu Trác”, phân phối chương trình 1 tiết). Vì vậy, khi dạy học chủ đề kí Việt Nam hiện đại trong chương trình Ngữ văn 12, giáo viên cần chú trọng vào đặc trưng thể loại để giúp học sinh nắm vững và hiểu rõ hơn về kí. Không chỉ thế, giáo viên còn là người truyền đến cho học sinh vẻ đẹp và sức hấp dẫn của kí để các em có tình yêu và khát vọng được phóng bút thể nghiệm. Từ hiểu được đặc trưng của thể loại thì các em sẽ dễ dàng hơn trong việc cảm nhận và khám phá tác phẩm. Và quan trọng hơn, học sinh sẽ viết được những bài kí có chất lượng. 

7.2. Tạo hứng thú viết kí cho học sinh bằng niềm vui của hoạt động trải nghiệm: Hoạt động trải nghiệm sẽ tạo cơ hội cho học sinh huy động, tổng hợp kiến thức, kỹ năng của các môn học, các lĩnh vực giáo dục khác nhau để có thể trải nghiệm thực tiễn trong nhà trường, gia đình và xã hội. Đồng thời giúp các em có cơ hội để tham gia các hoạt động phục vụ cộng đồng và hoạt động hướng nghiệp. Đây là hoạt động mang lại nhiều niềm vui và sự háo hức cho học sinh. Đối với dạy học về chủ đề kí,  hoạt động trải nghiệm càng cần thiết để phát triển phảm chất, năng lực học sinh. Tuy nhiên, tất cả các hoạt động này phải sự hướng dẫn, tổ chức của nhà giáo dục.  

• 3.Tạo hứng thú viết kí cho học sinh bằng sự kì diệu của công nghệ thông tin: Xã hội ngày càng phát, đời sống con người ngày càng cao. Phương tiện hiện đại phục vụ và hỗ trợ chúng ta hầu như mọi lúc mọi nơi. Trong hoạt dạy học nói chung và dạy học môn Ngữ văn nói riêng, ứng dụng công nghệ thông tin đã góp phần to lớn trong việc phát huy phẩm chất, năng lực học sinh và nâng cao chất lượng dạy học. Khi dạy học chủ đề kí Việt Nam hiện đại, công nghệ thông tin sẽ hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc khám phá tác phẩm cũng như sáng tạo tác phẩm. Bởi vì, sông Đà và sông Hương là những nơi khá xa xôi, chúng ta rất ít người (kể cả giáo viên) có cơ hội trải nghiệm thực tế. Trong điều kiện, hoàn cảnh ấy thì chính công nghệ thông tin sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sinh động hơn về đối tượng phản ánh của các bài kí. Hay trong những trải nghiệm thực tế, chính những phương tiện hiện đại của công nghệ thông tin sẽ giúp ghi lại những hình ảnh, những khoảnh khắc đẹp của thiên nhiên, đất nước, con người để khi cần thiết sử dụng trong viết kí chúng ta có thể chiêm ngưỡng lại. 

7.4. Tạo hứng thú viết kí cho học sinh bằng giá trị của dạy học dự án: Do thời lượng chương trình hạn hẹp nên không thể đủ thời gian để giáo viên và học sinh tổ chức một cách thoải mái các hoạt động dạy học trên lớp được. Vì vậy dạy học dự án là phương pháp tối ưu nhất. Dự án mà giáo viên thiết kế cho học sinh ở chủ đề kí hiện đại Việt Nam là: 

+ Thuyết trình về nội dung và nghệ thuật của một bài kí hiện đại Việt Nam  

+ Viết bài kí về một danh thắng ở địa phương em 

Những dự án này sẽ khá khó khăn vất vả nhưng với những năng lực sẵn có kết hợp với những hoạt động trải nghiệm thú vị và sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ thông tin thì chắc chắn học sinh lớp 12 sẽ thực hiện tốt. Đây là cơ hội cho các em tự tìm hiểu, tự khám phá để giải quyết vấn đề và sáng tạo nên những tác phẩm của chính mình.  Như vậy, giá trị to lớn mà dạy học dự án mang lại chính là phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.