SKKN Xây dựng kế hoạch bài dạy và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh một số chủ đề trong phần Quang học Vật lý 11

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Đổi mới giáo dục đang được toàn xã hội quan tâm. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực là nhiệm vụ bức thiết của giáo viên.
Vật lý nói chung, phần “Quang học” nói riêng rất gần gũi và có nhiều ứng dụng đối với cuộc sống nên việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh phần này rất thuận lợi và việc học sinh tự tìm kiếm kiến thức dựa trên sự định hướng hoạt động của giáo viên sẽ mang lại rất nhiều ý nghĩa trong việc phát triển nhận thức và năng lực cần thiết cho các em
Quy trình xây dựng câu hỏi và bài tập đánh giá năng lực học sinh–công cụ gắn liền với dạy học theo định hướng phát triển năng lực cũng đang là vấn đề được nhiều giáo viên quan tâm nhưng vẫn chưa có nhiều những tài liệu hướng dẫn, cách làm, ví dụ cụ thể để giáo viên tìm hiểu và tham khảo
Hiện nay rất nhiều giáo viên còn lúng túng, ngại ngần khi tổ chức dạy học và đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh do tư duy lối mòn và còn mơ hồ, chưa có cái nhìn rõ ràng, sáng sủa về cách thức tổ chức giờ dạy như thế nào ? Công cụ để đánh giá cải tiến giáo án như thế nào để phù hợp với yêu cầu về dạy học phát triển năng lực học sinh.
Dạy học Vật Lý theo định hướng phát triển năng lực là một trong số những nhiệm vụ quan trọng của người giáo viên Vật lý-Đó là chìa khóa tối ưu để mở ra niềm yêu thích môn học đối với học sinh, là yếu tố cốt lõi quyết định sự thành công của việc dạy và học. Điều này đòi hỏi sự chăm chỉ nghiên cứu tìm tòi, sự sáng tạo và không ngại khó của người giáo viên
Đề tài của chúng tôi nhằm góp một phần nhỏ giải quyết những vấn đề tồn tại nêu trên, góp những viên gạch nhỏ của mình vào công cuộc xây dựng, đổi mới giáo dục phổ thông nước ta hiện nay. Chúng tôi xin đề xuất đề tài SKKN: Xây dựng kế hoạch bài dạy và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh một số chủ đề trong phần “Quang học” Vật lý 11
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đề xuất nội dung và quy trình dạy học một số chủ đề của phần “Quang học” Vật lý 11 theo định hướng phát triển năng lực của học sinh thông qua việc giao nhiệm vụ tự học cho học sinh có hỗ trợ của giáo viên kết hợp với việc tổ chức hoạt động học tập tích cực mà giáo viên tổ chức.
Đồng thời xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập đánh giá năng lực sau khi thực hiện các chủ đề được xây dựng ở trên
III. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tượng nghiên cứu:
– Đối tượng dạy học là học sinh khối 11
– Bài dạy 2 chủ đề được tiến hành trong 7 tiết học
3.2 Thời gian nghiên cứu:
Năm học: 2020-2021 và năm học 2021-2022
3.3. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thông qua sách, vở, tạp chí, các trang mạng…
– Phương pháp khảo sát: Khảo sát học sinh khối 11 thông qua một số tiết dạy Vật lý
– Khảo sát giáo viên Vật lý trong trường và các trường lân cận
IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Xây dựng kế hoạch bài dạy theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh 2 chủ đề của phần “Quang học” Vật lý 11 với sự hỗ trợ của bộ công cụ LAR Cụ thể:
Chủ đề 1: Mắt
Chủ đề 2: Khúc xạ ánh sáng, phản xạ toàn phần
– Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập kiểm tra đánh giá năng lực sau khi thực hiện 2 chủ đề dựa trên cấu trúc và quy trình đã đề xuất ở trên
– Tổ chức dạy thực nghiệm ở các lớp khác nhau – Sử dụng hệ thống câu hỏi bài tập đánh giá năng lực đã xây dựng để đánh giá hiệu quả của kế hoạch bài dạy các chủ đề đã xây dựng
V. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
– Tìm hiểu tổng quan và cụ thể hệ thống năng lực chung và năng lực đặc thù môn Vật Lý cần hình thành và phát triển cho học sinh THPT thông qua hoạt động dạy-học
– Đánh giá thực trạng hiện nay về vấn đề dạy học phát triển năng lực từ phía giáo viên và học sinh
– Tiếp cận, tìm hiểu về bộ công cụ đánh giá hoạt động học tập phát triển năng lực (LAR) và sử dụng bộ công cụ LAR để đánh giá và cải tiến giáo án
– Xây dựng kế hoạch bài dạy một số chủ đề của phần “Quang học” Vật lý 11 dựa trên việc sử dụng bộ công cụ LAR sau đó thực hành tổ chức giờ dạy
– Tìm hiểu cấu trúc, quy trình xây dựng câu hỏi và bài tập đánh giá năng lực
– Xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập đánh giá năng lực sau mỗi chủ đề dựa trên quy trình đề xuất trên
– Tiến hành kiểm tra đánh giá theo hệ thống câu hỏi và bài tập đánh giá năng lực sau mỗi chủ đề để đánh giá tính khả thi và rút kinh nghiệm
VI. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Có thể nâng cao hiệu quả của việc hình thành và phát triển năng lực của học sinh thông qua việc học tập phần “Quang học ” Vật lý 11 bằng cách xây dựng kế hoạch bài dạy và kiểm tra đánh giá một cách phù hợp
VII. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
Đề tài: Xây dựng kế hoạch bài dạy và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh một số chủ đề trong phần “Quang học” Vật lý 11 là giải pháp mới giải quyết một số vấn đề sau:
+ Giúp các giáo viên có cái nhìn rõ ràng, cụ thể hơn về đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đổi mới kiểm tra đánh giá là nhiệm vụ đã và đang rất quan trọng của ngành giáo dục, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học góp phần giảm áp lực, củng cố và nâng cao lòng yêu nghề, nhiệt huyết với nghề nghiệp của mình
+ Rèn luyện cho học sinh khả năng tự chủ tự học, khả năng sáng tạo và yêu thích môn học. Bên cạnh đó giúp các em hình thành một số năng lực cơ bản của người lao động trong thời đại mới (khả năng lập kế hoạch làm việc, khả năng hợp tác, khả năng thuyết trình, năng lực sủ dụng công nghệ thông tin…. )
+ Đề tài hướng tới giải quyết vấn đề: Tri thức là vô hạn, giáo viên chỉ là người dẫn lối chỉ đường, tạo động lực để học sinh tự tìm kiếm tri thức bằng sự say mê và niềm vui trong học tập… đó là yếu tố cốt lõi để dạy và học đạt hiệu quả tốt nhất
+ Đề tài góp phần chuẩn bị tinh thần cho giáo viên và học sinh đón nhận chương trình phổ thông và sách giáo khoa mới dự kiến sẽ được thực hiện trong thời gian gần

PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Năng lực chung và năng lực đặc thù bộ môn Vật lý:
Khái niệm “Năng lực” được hiểu (Theo chương trình giáo dục phổ thông của Quebec-Canada):
Năng lực là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân….nhằm giải quyết hiệu quả một nhiệm vụ cụ thể trong bối cảnh nhất định
( Như vậy nếu học sinh chỉ đạt được kiến thức, kỹ năng và thái độ => chưa thể hiện năng lực
Học sinh giải quyết các vấn đề cụ thể trong các bối cảnh thật, trong những tình huống mới => thể hiện năng lực )
Năng lực chung:
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 hình thành và phát triển cho học sinh 5 phẩm chất ( Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm) và 10 năng lực bao gồm năng lực chung (Tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo) và năng lực chuyên môn (Ngôn ngữ, tính toán, tin học, thể chất, thẩm mỹ, công nghệ, tìm hiểu tự nhiên và xã hội)
Năng lực đặc thù bộ môn vật lý:
Môn Vật lí hình thành và phát triển ở học sinh năng lực vật lí, với những biểu hiện cụ thể sau đây:
a, Nhận thức vật lí
Nhận thức được kiến thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi về: mô hình hệ vật lí; năng lượng và sóng; lực và trường; nhận biết được một số ngành, nghề liên quan đến vật lí; biểu hiện cụ thể là:
– Nhận biết và nêu được các đối tượng, khái niệm, hiện tượng, quy luật, quá trình vật lí.
– Trình bày được các hiện tượng, quá trình vật lí; đặc điểm, vai trò của các hiện tượng, quá trình vật lí bằng các hình thức biểu đạt: nói, viết, đo, tính, vẽ, lập sơ đồ, biểu đồ.
– Tìm được từ khoá, sử dụng được thuật ngữ khoa học, kết nối được thông tin theo logic có ý nghĩa, lập được dàn ý khi đọc và trình bày các văn bản khoa học.
– So sánh, lựa chọn, phân loại, phân tích được các hiện tượng, quá trình vật lí theo các tiêu chí khác nhau.
– Giải thích được mối quan hệ giữa các sự vật, hiện tượng, quá trình.
– Nhận ra điểm sai và chỉnh sửa được nhận thức hoặc lời giải thích; đưa ra được những nhận định phê phán có liên quan đến chủ đề thảo luận.
– Nhận ra được một số ngành nghề phù hợp với thiên hướng của bản thân.
b, Tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí
Tìm hiểu được một số hiện tượng, quá trình vật lí đơn giản, gần gũi trong đời sống và trong thế giới tự nhiên theo tiến trình; sử dụng được các chứng cứ khoa học để kiểm tra các dự đoán, lí giải các chứng cứ, rút ra các kết luận; biểu hiện cụ thể là:
Đề xuất vấn đề liên quan đến vật lí: Nhận ra và đặt được câu hỏi liên quan đến vấn đề; phân tích được bối cảnh để đề xuất được vấn đề nhờ kết nối tri thức, kinh nghiệm đã có và dùng ngôn ngữ của mình để biểu đạt vấn đề đã đề xuất.
– Đưa ra phán đoán và xây dựng giả thuyết: Phân tích vấn đề để nêu được phán đoán; xây dựng và phát biểu được giả thuyết cần tìm hiểu.
– Lập kế hoạch thực hiện: Xây dựng được khung logic nội dung tìm hiểu; lựa chọn được phương pháp thích hợp (quan sát, thực nghiệm, điều tra, phỏng vấn, tra cứu tư liệu); lập được kế hoạch triển khai tìm hiểu.
Phân biệt kỹ năng và năng lực
– Kỹ năng là hoạt động có tính lặp lại trong một bối cảnh quen thuộc( tính quen thuộc, lặp lại)=>thành thạo dần qua thời gian ( Có thể thay thế bởi máy móc)
– Năng lực là sự chuyển hóa kỹ năng sang giải quyết vấn đề thực tế, trong bối cảnh thực hoặc bối cảnh mới (Tính chuyển hóa, máy móc khó có thể thay thế) Năng lực thường gồm nhiều kỹ năng, liên quan đến một lĩnh vực cụ thể.