SKKN Xây dựng và sử dụng câu hỏi theo tiếp cận pisa để đánh giá năng lực khoa học của học sinh trong dạy học phần tế bào

PHẦN I :     ĐẶT VẤN ĐỀ 

• Lý do chọn đề tài 

• Sự bùng nổ của thông tin và khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão đã tác động mạnh mẽ đến các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đứng trước bối cảnh đó, đổi mới giáo dục là việc làm cấp bách. Quá trình đổi mới phải đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học, trong đó đổi mới kiểm tra đánh giá là khâu đột phá đồng thời cũng là bước quyết định đến việc nâng cao chất lượng đào tạo. Giáo dục Việt Nam hiện đang có sự chuyển đổi căn bản, toàn diện theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học, giúp người học vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.  

Với mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Nghị quyết 29NQ/TW ngày 04/11/2013 của Đảng đã chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực” [4]. Nội dung trọng tâm của việc đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông là sự phát triển năng lực của người học, từ đó nâng cao chất lượng của nguồn nhân lực trong chiến lược phát triển đất nước. Điều này đòi hỏi giáo dục nói chung, giáo dục phổ thông nói riêng, phải đổi mới trên nhiều phương diện, đặc biệt là trong phương pháp dạy học của người giáo viên. 

• Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá vẫn còn nhiều bất cập. Dạy học vẫn còn nặng về truyền thụ kiến thức lý thuyết. Hoạt động kiểm tra đánh giá chưa đảm bảo được yêu cầu khách quan, chính xác công bằng; việc kiểm tra chủ yếu chú ý đến yêu cầu tái hiện kiến thức và đánh giá qua điểm số đã dẫn đến tình trạng giáo viên và học sinh duy trì dạy học theo lối “đọc – chép” thuần túy, học sinh học tập thiên về ghi nhớ ít quan tâm vận dụng kiến thức [7]. Thực trạng trên đã dẫn đến hệ quả là nhiều học sinh không trung thực trong thi cử, khả năng tư duy sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức đã học để giải quyết các tình huống thực tiễn còn hạn chế.  

• Chương trình Sinh học THPT, phần Sinh học tế bào là phần giới thiệu về các thành phần hóa học của tế bào, cấu trúc của tế bào và quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào và phân bào. Các kiến thức này mang tính liên hệ thực tế có tính giáo dục cao và được ứng dụng rộng rãi trong nhiều khía cạnh của cuộc sống. Học sinh cần trang bị những kiến thức cơ bản, phổ thông về sinh học tế bào. Có nhận thức đúng đắn về nguồn gốc và khái quát của tế bào. Để có thể đánh giá được quá trình học tập phần sinh học tế bào của học sinh thì việc xây dựng hệ thống câu hỏi là rất cần thiết.  

Thực tiễn giáo dục phổ thông cho thấy, công tác dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực còn nhiều bất cập. Giáo viên còn lúng túng trong việt thiết kế các bộ công cụ dùng để dạy học và kiểm tra đánh giá. Bài tập theo tiếp cận PISA là một trong những công cụ có hiệu quả trong việc đánh giá năng lực HS.  

Xuất phát từ những lý do trên, tôi quyết định chọn và thực hiện đề tài: “Xây dựng và sử dụng câu hỏi theo tiếp cận PISA để đánh giá năng lực khoa học của học sinh trong dạy học phần tế bào, Sinh học 10”. 

• Mục đích nghiên cứu 

Xây dựng được các câu hỏi theo tiếp cận PISA để đánh giá năng lực khoa học của học sinh trong dạy học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10. 

• Giả thuyết khoa học 

Nếu xây dựng và sử dụng câu hỏi PISA một cách hợp lí sẽ góp phần đánh giá được năng lực khoa học của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng dạy – học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Hệ thống hóa cơ sở lý luận về năng lực khoa học và cơ sở lý luận về xây dựng và sử dụng câu hỏi theo tiếp cận PISA 
• Phân tích mục tiêu nội dung phần “Sinh học tế bào”, Sinh học 10. 
• Khảo sát việc vận dụng câu hỏi theo tiếp cận PISA để đánh giá năng lực khoa học của học sinh THPT. 
• Thiết kế các câu hỏi PISA dùng trong quá trình kiểm tra – đánh giá năng lực khoa học. 
• Tiến hành khảo nghiệm sư phạm đánh giá năng lực khoa học của học sinh bằng hệ thống câu hỏi PISA. 

• Phương pháp nghiên cứu 

5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết 

• Nghiên cứu những tài liệu có liên quan để làm cơ sở lý luận cho đề tài như: 

các tài liệu về chủ trương, nghị quyết của Đảng và Nhà nước trong công tác giáo dục và đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá; các tài liệu về lí luận dạy học; các tài liệu về sinh học; các bài báo, công trình nghiên cứu, các tài liệu về dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực. 

• Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến PISA. 
• Nghiên cứu nội dung kiến thức liên quan đến phần “Sinh học tế bào” – Sinh học 10 – THPT.  

5.2. Phương pháp nghiên cứu chuyên gia 

• Xin ý kiến chuyên gia về cơ sở khoa học, phương pháp nghiên cứu, cách thức xây dựng và sử dụng câu hỏi PISA trong kiểm tra đánh giá năng lực khoa học của học sinh. 
• Trao đổi kinh nghiệm với các giáo viên đã nghiên cứu và sử dụng câu hỏi PISA trong kiểm tra đánh giá. 
• Trao đổi trực tiếp với GV tại trường khảo nghiệm để xin ý kiến trong việc điều chỉnh và hoàn thiện các câu hỏi PISA dùng trong kiểm tra đánh giá năng lực cho HS tại trường. 

• Phương pháp điều tra cơ bản 

Sử dụng bảng hỏi, phiếu điều tra để: Khảo sát tình hình kiểm tra đánh giá năng lực cho HS tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Ngoài ra còn tìm hiểu được quan điểm và thái độ của giáo viên về việc sử dụng câu hỏi PISA trong kiểm tra đánh giá. 

• Phương pháp khảo nghiệm sư phạm 

• Mục đích khảo nghiệm sư phạm 

Tiến hành khảo nghiệm để kiểm tra tính khả thi, hiệu quả của việc sử dụng câu hỏi PISA trong kiểm tra đánh giá năng lực khoa học của HS phần Sinh học tế bào, Sinh học 10, THPT. Từ đó đưa ra biện pháp điều chỉnh phù hợp trong việc kiểm tra đánh giá năng lực của HS. 

• Khảo nghiệm sư phạm 

Tiến hành khảo nghiệm tại các trường THPT trên địa bàn huyện Thanh 

Chương, Đô Lương, Nam Đàn. 

5.5. Phương pháp xử lý số liệu 

• Xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê toán học dùng trong khoa học giáo dục (Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2010). 
• Phân tích kết quả khảo sát và khảo nghiệm (định tính, định lượng) để có cơ sở đánh giá tính hiệu quả của đề tài. 

+ Về mặt định lượng: Xử lí số liệu thực nghiệm bằng thống kê toán học: sử dụng một số công thức toán học để xử lí các kết quả điều tra và khảo nghiệm sư phạm. 

+ Định tính: Đánh giá, phân tích chất lượng câu trả lời để thấy rõ hiệu quả của việc sử dụng các câu hỏi PISA trong kiểm tra đánh giá năng lực khoa học của HS. 

5.6. Phương pháp thống kê toán học 

Các bài kiểm tra ở cả nhóm lớp TN và ĐC đều chấm cùng biểu điểm theo thang điểm 10. Các kết quả của đề tài được xử lí bằng thống kê toán học phần mềm 

Microsoft office và Excel 2013 như sau: 

• Lập bảng phân phối TN và bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra. 

-Biểu diễn kết quả TN theo phân phối tần suất bằng đồ thị. 

6. Đóng góp mới của đề tài

• Đề xuất qui trình xây dựng câu hỏi PISA trong kiểm tra đánh giá năng lực khoa học. 
• Thiết kế được các câu hỏi PISA dùng trong kiểm tra đánh giá năng lực khoa học, phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 – THPT. 

PHẦN II      NỘI DUNG ĐỀ TÀI 

Chương 1    CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 

1.1 Tổng quan vấn đề nghiên cứu  

        1.1. Một số nghiên cứu về đánh giá PISA 

       1.1.1. Một số nghiên cứu ngoài nước 

Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (Programe for International Student Assessment – PISA) do Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (Organization for Economic Cooperation and Development – OECD) khởi xướng, triển khai từ năm 

1997. Mục tiêu của chương trình PISA nhằm kiểm tra xem, khi đến độ tuổi kết thúc phần giáo dục bắt buộc (hầu hết ở các nước OECD là 15 tuổi), học sinh đã được chuẩn bị để đáp ứng các thách thức của cuộc sống sau này ở mức độ nào. 

Nội dung đánh giá của PISA hoàn toàn được xác định dựa trên các kiến thức, kĩ năng cần thiết cho cuộc sống tương lai. Các lĩnh vực năng lực phổ thông được đánh giá trong PISA: Năng lực làm toán phổ thông; Năng lực đọc hiểu phổ thông; Năng lực khoa học phổ thông; Kĩ năng giải quyết vấn đề. Mỗi kì khảo sát chuyên sâu một năng lực cụ thể (trọng tâm ở năng lực nào thì 2/3 số câu hỏi sẽ tập trung vào năng lực đó).  

Dữ liệu PISA được định mức theo lý thuyết ứng đáp câu hỏi (item response theory – IRT, cụ thể là theo mô hình Rasch). Chính điều này đã cho phép nhiều dạng câu hỏi được áp dụng trong bài khảo sát PISA, và so sánh giữa các nước thành viên tham gia và báo cáo về xu hướng phát triển của dữ liệu (so sánh các kết quả của khảo sát). Trong quá trình tiến hành cuộc khảo sát, các dữ liệu phải qua quá trình kiểm tra và hợp thức hóa nghiêm ngặt. Các trung tâm quốc gia đều phải tham gia phê duyệt và kết hợp với Liên doanh nhà thầu quốc tế để xử lí dữ liệu.  

        1.1.2. Một số nghiên cứu trong nước