SKKN Một số biện pháp rèn kỹ năng thí nghiệm trong dạy và học Vật lý 6

    PHẦN MỞ ĐẦU

1. Bối cảnh của đề tài :

Hiện nay việc nâng cao chất lượng giáo dục là một trong những vấn đề quan tâm hàng đầu trong xã hội. Trong bối cảnh toàn ngành giáo dục đang nổ lực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng “ tích cực hoá hoạt  động học tập của học sinh nhằm phát huy tính tích cực chủ động của học sinh”, theo đó giáo viên phải coi trọng việc rèn luyện các kĩ năng cho học sinh, phải phối hợp chặt chẽ những nổ lực của mỗi học sinh với việc học tập hợp tác trong nhóm, phải biết tổ chức các hình thức hoạt động học tập kết hợp với việc vận dụng các phương tiện dạy học hiện đại, tổ chức cho học sinh hoạt động để  tự chiếm lĩnh kiến thức theo mục tiêu chuẩn kiến thức và kĩ năng. 

Năm học …………cùng với toàn ngành Giáo dục và Đào tạo, trường THCS An Ngãi Trung tiếp tục xây dựng nhà trường theo mô hình “ Trường học thân thiện, học sinh tích cực” do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động. Cũng như các trường khác, trường THCS An Ngãi Trung không ngừng phấn đấu đổi mới phương pháp giảng dạy hướng tới việc “tích cực hóa các hoạt động học tập của học sinh” nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy học trong nhà trường. Trong những sự nổ lực đổi mới ấy, việc xây dựng cho học sinh một phương pháp học tập đúng với đặc trưng bộ môn là một việc hết sức cần thiết vì nó là điều kiện để nâng cao chất lượng dạy và học.

1. Lí do chọn đề tài : 

Môn vật lý là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức bài học được rút ra từ sự quan sát các hiện tượng và quá trình vật lý, những kết luận phải được rút ra sau khi tiến hành thí nghiệm do đó yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học môn vật lý là phải hướng tới việc tạo điều kiện cho học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức thông qua hoạt động thực nghiệm. 

Ở bậc trung học cơ sở, đối với học sinh lớp 6, mặc dù các em đã được học về khoa học tự nhiên ở bậc tiểu học, những hiểu biết về nội dung khoa học của môn vật lý đã có trong tầm hiểu biết của các em, nhưng phương pháp học môn vật lý đối với các em là hoàn toàn mới lạ. Vì vậy việc rèn cho học sinh lớp đầu cấp trung học cơ sở một số kỹ năng cần thiết để làm phương tiện tiếp nhận kiến thức môn vật lý là việc rất quan trọng, nó có tính quyết định phương pháp học tập bộ môn của các em về sau này, đồng thời cũng góp phần nâng cao chất lượng học bộ môn Vật lý ở bậc trung học cơ sở. 

Vì lý do trên, tôi quyết định chọn đề tài : “Một số biện pháp rèn kĩ năng thí nghiệm trong dạy và học vật lý 6” để nghiên cứu, vận dụng vào giảng dạy.

III. Phạm vi nghiên cứu và áp dụng:

Đề tài được nghiên cứu và áp dụng trong phạm vi các bài học trong chương trình vật lý lớp 6 đối với học sinh ở vùng nông thôn tại trường THCS An Ngãi Trung – Huyện Ba Tri – Tỉnh Bến Tre.

1. Mục  đích và nhiệm vụ của đề tài :

Học sinh có được một số kĩ năng cần thiết để làm thí nghiệm vật lý, từ đó nắm được kiến thức trong chương trình vật lý THCS một cách chủ động.

Phát huy nổ lực cá nhân của mỗi học sinh trong hoạt động học tập hợp tác, có kỹ năng làm việc nhóm, bước đầu biết cách tổ chức hoạt động nhóm

Thông qua các hoạt động học tập học sinh có thể tự chiếm lĩnh kiến thức theo mục tiêu bài học mà giáo viên đã xác định.

Điểm mới trong nội dung nghiên cứu này là  việc “Khai thác kiến thức của học sinh để tạo ra các hoạt động học tập tích cực cho chính các em”.

1. Phương pháp nghiên cứu :
2. a) Về lí luận: 

Nắm vững bản chất, thực hiện đúng qui trình của các phương pháp đặc trưng bộ môn vật lý như: thí nghiệm, thực nghiệm, dạy các hiện tượng, dạy các khái niệm, dạy các đại lượng và dạy các định luật vật lý. Chú trọng các ưu điểm, nhược điểm của mỗi phương pháp để bổ sung lẫn nhau sao cho phù hợp với đặc điểm của đối tượng học sinh.

Thực hiện khẩu hiệu “Trăm nghe không bằng một thấy, Trăm thấy không bằng một làm. Ta làm – Ta sẽ học được”

Phương châm đổi mới chung là tạo điều kiện để học sinh được: 

“Suy nghĩ nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn, làm việc nhiều hơn” 

1. b) Về thực tiễn: 

Khai thác vốn kiến thức của học sinh, tổ chức tốt các hoạt động học tập cho các em nhằm phát huy mạnh mẽ những nỗ lực cá nhân của mỗi học sinh trong hình thức học tập hợp tác tổ, nhóm. 

Sử dụng, khai thác tốt các phương tiện, thiết bị dạy học sẵn có trong nhà trường đồng thời hướng dẫn, khuyến khích học sinh cùng tham gia tự làm những đồ dùng học tập hoặc sưu tầm những thiết bị đơn giản dễ tìm nhưng có giá trị về khoa học giáo dục. 

Coi trọng việc sử dụng các thiết bị dạy học tiên tiến hỗ trợ cho việc đổi mới phương pháp dạy học, khai thác các phương tiện công nghệ thông tin để làm sinh động, nhẹ nhàng quá trình tiếp nhận kiến thức mới của học sinh.

PHẦN NỘI DUNG

1. Tổng quan các cơ sở lý luận  liên quan đến đề tài:
2. a) Về kiến thức giảng dạy của chương trình.

Chương trình Vật lý lớp 6 học sinh được học 2 phần lớn là cơ học và nhiệt học. 

a.1- Chương cơ học: 

– Về kiến thức: Học sinh chủ yếu chỉ học khái niệm về các đại lượng vật lý, cách đo đạc chúng, một số máy cơ đơn giản và cách vận dụng chúng vào thực tiễn đời sống.

– Về kĩ năng: Học sinh được hình thành và rèn luyện các kĩ năng chủ yếu là: sử dụng các dụng cụ đo lường để đo được một số đại lượng vật lý phổ biến, kĩ năng quan sát, kĩ năng thu thập và xử lí thông tin, kĩ năng làm thí nghiệm vật lý, kĩ năng vận dụng kiến thức để giải thích một số hiện tượng vật lý trong đời sống hàng ngày có liên quan.

a.2 – Chương nhiệt học:

– Về kiến thức: Học sinh được học các hiện tượng về nhiệt cơ bản thường  gặp trong đời sống.

– Về kĩ năng: Học sinh biết quan sát hiện tượng, đề xuất phương án thí nghiệm và làm thí nghiệm, vận dụng kiến thức giải thích hiện tượng.

1. b) Về phương pháp và hình thức dạy dạy học:

Sử dụng các phương pháp đặc trưng bô môn vật lý như: thí nghiệm, thực nghiệm, phương pháp dạy các hiện tượng, dạy các khái niệm, dạy các đại lượng và dạy các định luật vật lý, dạy cách sử dụng các dụng cụ do lường các đại lượng vật lý thường gặp.

Hình thức dạy học chủ yếu đối với học sinh lớp 6 trong chương trình vật lý là hình thức học tập theo nhóm, đặc biệt đối với các phương pháp thí nghiệm, thực nghiệm.

Vai trò chủ yếu của người giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn, chỉ đạo và phán xét.

1. Thực trạng của đề tài :

Thực trạng của việc dạy và học chương trình vật lý lớp 6 được nhìn nhận và đánh giá ở 3 thành phần cơ bản liên kết trong qui trình dạy học đó là: Giáo viên – Học sinh – Kiến thức cần dạy.

1. Đối với giáo viên

Cơ sở để xây dựng bài dạy chính là sách giáo khoa, sách hướng dẫn giáo viên và chuẩn kiến thức, kĩ năng bộ môn được qui định trong chương trình.

Sách giáo khoa vật lý tuy không phải là pháp lệnh, nhưng hầu hết giáo viên đều luôn bám sát trong suốt quá trình giảng dạy, dù có những ví dụ ở sách giáo khoa không phù hợp với thực tế nơi học sinh sinh sống và học tập. 

Hầu hết giáo viên đều có nhận thức và quyết tâm đổi mới phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh. Đối với giáo viên dạy vật lý thì việc đổi mới phương pháp dạy học vật lý không thể tách rời với việc tổ chức cho học sinh tiến hành thí nghiệm bằng hình thức hoạt động nhóm trong các giờ học vật lý. 

Tuy nhiên thời gian qua việc tổ chức cho học sinh đạt được các kĩ năng đặc trưng bộ môn chưa được giáo viên coi trọng. Việc sử dụng các dụng cụ đo đạc đúng cách, việc quan sát hiện tượng, quan sát thí nghiệm, tìm phương án thí nghiệm, tổ chức thí nghiệm, cách thu thập và xử lý thông tin . . . chưa được xem là kiến thức cần học tập.