SKKN Một số biện pháp nhằm giúp phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh lớp 1 (Bộ sách Cánh diều)

1. Lý do chọn đề tài 

Môn Âm nhạc luôn được coi là một môn học quan trọng mang tính nghệ thuật, làm giàu nhân cách bằng trình độ thẩm mỹ, nhận thức bằng việc cảm thụ âm nhạc. Phát triển đặc trưng tâm lý và nhân cách học sinh như tai nghe, nhạy cảm với nghệ thuật, trí nhớ âm nhạc, tưởng tượng sáng tạo, tư duy độc đáo. Bên cạnh đó âm nhạc còn giáo dục cho học sinh phẩm chất đạo đức, phát triển trí tuệ, và giáo dục thể chất. Chính vì vậy, môn Âm nhạc ở lớp 1 luôn đóng một vai trò quan trọng trng việc phát triển về cả nhận thức và tính thẩm mỹ của các em. Việc chú ý vào các tiết học Âm nhạc cũng được nhiều trường quan tâm, nhất là đối với những lớp học nhỏ ở bậc tiểu học.

Việc phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh lớp 1 có vai trò quan trọng và đóng vai trò tiền đề để các em phát triển tính chủ động trong học tập. Thông qua việc tích cực, chủ động lúc học môn Âm nhạc sẽ giúp các em tập dần và phát triển kỹ năng mềm, giúp các em giảm bớt tình trạng thụ động, khép mình thường gặp ở các em học sinh. Nhưng việc giáo dục những mục tiêu trên thông qua môn học âm nhạc như thế nào? thực trạng dạy học môn âm nhạc hiện nay ở trường tiểu học ra sao? Cần xây dựng những biện pháp nào để giáo dục học sinh hữu hiệu nhất trong môn âm nhạc là một vấn đề cần phải nhìn nhận một cách nghiêm túc. Từ thực tế đó tôi đã chọn nội dung đề tài : “Một số biện pháp nhằm giúp phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh lớp 1” bộ sách Cánh diều để làm căn cứ cho quá trình nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu

Hiện nay, một thực trạng thường thấy ở các em học sinh ở cấp học tiểu học đó là việc cảm thụ âm nhạc thấp. Mục tiêu khi học môn Âm nhạc không phải hằm để các em trở thành những ca sĩ chuyên nghiệp mà chính là để các em phát triển được cả nhận thức cũng như tính thẩm mỹ, có thái độ và hành vi ứng xử phù hợp với lứa tuổi của mình. .

 Với tư cách là một giáo viên dạy học tôi luôn băn khoăn là làm thế nào để phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác của học sinh trong học tập. Qua đổi mới phương pháp dạy học trong môn Âm nhạc sẽ giúp các em học sinh mạnh dạn, tự tin hơn trước đám đông, biết cách ứng xử và có hành vi phù hợp hợp hơn với lứa tuổi của mình. Từ đó các em có tính chủ động hơn tích cực và sáng tạo hơn trong học tập và biết phấn đấu thi đua nhau để việc học có kết quả cao hơn

 Chính vì vậy, xác định được vai trò to lớn thông qua việc học môn Âm nhạc trong việc hình thành nhân cách và thái độ của học sinh mà môn học này là môn học bắt buộc đối với các lớp cấp tiểu học đặc biệt là đối với các em học sinh lớp 1.

3. Phạm vi nghiên cứu

Một số biện pháp nhằm giúp phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh lớp 1.

4. Đối tượng nghiên cứu 

Nghiên cứu về một số biện pháp nhằm giúp phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh lớp 1.

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Như chúng ta đã biết, Âm nhạc là một môn học mang tính nghệ thuật cao, nó khác rất nhiều so với môn học khác, tuy nó không đòi hỏi sự chính xác một cách tuyệt đối như những con số nhưng lại đòi hỏi con người phải có sự yêu thích, sự đam mê thậm chí là một chút cái gọi là “năng khiếu”, Điều này không phải học sinh nào cũng có được. Học Âm nhạc mang đến cho học sinh những phút giây thư giãn, thoải mái, học mà chơi, chơi mà học. Thông qua những câu hát, những lời ca, những cử chỉ, những điệu bộ, Âm nhạc giúp các em nhận thức những hình tượng âm thanh, giai điệu, kích thích cảm xúc của các em, giúp các em cảm thụ những giai điệu qua từng bài hát, từng câu nhạc.

Mục đích giáo dục âm nhạc bao gồm những mục tiêu yêu cầu giáo dục cụ thể, là sự phản ánh kết quả mong muốn sau một quá trình giáo dục – dạy học. Kết quả ấy cũng chính là mô hình hay kiểu nhân cách cần hình thành, kiểu tập thể cần xây dựng ở học sinh thông qua môn học âm nhạc. Giáo dục âm nhạc là một hình thức giáo dục nghệ thuật mang tính đặc thù. Nó có khả năng liên kết, sử dụng cũng như hỗ trợ, xen lồng vào tất cả các hình thức nội dung giáo dục khác làm cho chúng đạt đến hiệu quả cao trong việc thực hiện những yêu cầu mục tiêu giáo dục. Nhưng với nhiệm vụ, chức năng chủ yếu của mình, giáo dục âm nhạc trước hết thể hiện mục tiêu, yêu cầu giáo dục nổi trội của mình là giáo dục thẩm mĩ. Nắm vững mục đích nổi trội này là một yêu cầu hết sức quan trọng. Nhưng để thực hiện trên thực tế có kết quả mục đích yêu cầu giáo dục này lại đòi hỏi phải tìm hiểu, nắm vững bản chất đặc trưng của nghệ thuật âm nhạc.

Nếu ở con người, nhu cầu về thẩm mĩ là nhu cầu tinh tế và cao quý; ý thức về cái đẹp, cái hay là ý thức có tính nhân loại cao thì trong cấu trúc nền giáo dục phổ thông hiện đại, giáo dục thẩm mĩ nói chung và giáo dục âm nhạc nói riêng, phải là bộ phận mang tính đặc thù, có cấp độ cao tương xứng với nó.môn học khác đều được xây dựng và lấy tác động hình thành nhân cách học sinh theo hướng chủ yếu: từ trí tuệ đến tình cảm, thì ngược lại, môn học Âm nhạc lại được xây dựng, lấy tác động hình thành nhân cách học sinh theo hướng chủ yếu: trực tiếp từ tình cảm đến trí tuệ, tạo ra một sự kết hợp hài hòa, và do đó, nó là môn học không thể thiếu được.

Vai trò và nhiệm vụ của môn âm nhạc ở trường Tiểu học là trang bị cho học sinh một số kiến thức về kỹ năng ca hát, đọc và nghe nhạc; các em có thể tham gia vào các hoạt động âm nhạc của cộng đồng.  Hình thành cho học sinh những hiểu biết sơ đẳng về cái hay, cái đẹp trong nghệ thuật âm nhạc, về ý nghĩa tác dụng của âm nhạc với đời sống, đồng thời mở mang vốn hiểu biết về truyền thống âm nhạc dân tộc Việt Nam, tinh hoa âm nhạc thế giới, góp phần bồi dưỡng tình cảm, đạo đức, trí tuệ, tạo không khí vui tươi lành mạnh, làm phong phú thế giới tinh thần nhằm phát triển hài hòa, toàn diện nhân cách học sinh.

Môn âm nhạc ở trường Tiểu hoc có Học hát, Tập đọc nhạc. Mỗi phân môn có một vai trò nhất định. Ví dụ, với phân môn Học hát: Hoạt động ca hát có vị trí quan trọng trong đời sống con người; bài hát phản ánh một cách hình tượng những khái niệm sâu sắc về cuộc sống, thiên nhiên, con người và tất cả các mối quan hệ, tư tưởng, tình cảm. Hoạt động ca hát ảnh hưởng trực tiếp đến con người bằng tác động của âm nhạc và lời ca. Giọng hát không chỉ là phương tiện thể hiện cảm xúc suy nghĩ của người hát mà còn khơi dậy ở người nghe những cảm xúc tương ứng, những hiểu biết nhất định đem lại sảng khoái thẩm mĩ; sức diễn cảm của giọng hát cùng những cử chỉ, thái độ, nét mặt phù hợp rất thu hút học sinh. Nó khơi dậy ở học sinh những cảm xúc hướng tới Chân – Thiện – Mỹ. Ca hát là một hoạt động quan trọng, bản chất của nó là thông qua luyện tập giúp học sinh có tinh thần sảng khoái và tạo cho học sinh có những ước mơ tươi đẹp.

– Tập đọc nhạc: giúp học sinh nhận biết những kí hiệu ghi chép âm nhạc đơn giản, thông thường nhất. Có khái niệm về yếu tố cơ bản của âm nhạc như cao độ, trường độ, giai điệu, tiết tấu, sắc thái…

Như vậy, về tác dụng của âm nhạc đối với học sinh trong nhà trường là điều không thể phủ nhận. Cái đích cuối cùng của vai trò và ý nghĩa môn Âm nhạc trong trường TH là tạo nên một trình độ văn hóa âm nhạc nhất định. Trình độ văn hóa phổ thông hay trình độ học vấn phổ thông ở bậc TH là do tất cả những hoạt động giáo dục và các môn học tạo dựng nên, trong đó có môn Âm nhạc.

2. Cơ sở thực tiễn

Về mặt thuận lợi:

– Nhà trường luôn nhận được sụ quan tâm của các cấp ban ngành và lãnh đạo địa phương nên luôn được tạo mọi điều kiện thuận lợi từ Hooin đồng đội các cấp, các chủ bộ Đảng, lãnh đạo, bạn giám hiệu nhà trường và phụ huynh trong công tác giảng dạy. 

– Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của nhà trường luôn nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ các cấp và phụ huynh để hoàn thiện hơn nhằm phục vụ cho việc học tập của các em

– Học sinh học tập tại trường luôn được tham gia đa dạng các hoạt động và được trang bị tốt các kỹ năng cần thiết.

Về mặt khó khăn:

– Vẫn còn nhiều em có tâm lý rụt rè, chưa mạnh dạn tham gia vào các hoạt động phong trào

– Cơ sở vật chất của trường học vẫn còn nhiều thiếu sót và hiện tại vẫn chưa có phòng học riêng để học các môn nghệ thuật.

Kết quả theo dõi đánh giá xếp loại học sinh môn Âm nhạc đầu năm như sau:

Qua bảng khảo sát có thể thấy tỉ lệ học hoàn thành tốt môn Âm nhạc vẫn chưa cao, chưa đến 50% hoàn thành tốt môn Âm nhạc. Có thể thấy, các em đều hoàn thành môn học này nhưng tỷ lệ ở mức tốt vẫn chưa cao. Chính vì vậy, cần có những phương pháp đưa ra để khắc phục tình trạng này.

3. Giải pháp thực hiện

Biện pháp 1: Sử dụng đa dạng các phương tiện dạy học để phát triển năng lực cảm thủ và hứng thú âm nhạc cho học sinh

Mục tiêu:

Giúp các em học sinh tăng cường khả năng sử dụng và am hiểu đa dạng các dụng cụ âm nhạc, từ đó khơi gợi hơn hứng thú học tập môn âm nhạc ở các em.

Nội dung: 

Trong các tiết dạy của mình, thay vì chỉ dựa vào giáo trình và dạy các em, giáo viên có thể chuẩn bị các loại nhạc cụ khác nhau để tiết học có thể trở nên đa dạng hơn. Một số nhạc xụ đơn giản mà cả giáo viên và học sinh có thể tự làm như làm bộ gõ bằng gáo dừa khô:

Vật liệu chuẩn bị bao gồm: gáo dừa khô, sơn, cọ vẽ, giấy nhám.

Cách làm: Tiến hành lựa những chiếc gáo dừa khô và dày, dùng dao gọt sạch lớp xơ dừa bên ngoài gáo dừa và phần ruột dừa bên trong. Sau đó, dùng giấy nhám chà nhẵn gáo dừa và tiến hành dùng cọ vẽ trang trí bên ngoài. 

Cách sử dụng:

Dùng 2 tay cầm 2 gáo dừa đập vào nhau hoặc đập vào gáo dừa của người bên cạnh theo nhịp hoặc theo tiết tấu.

Một dụng cụ khác mà giáo viên và học sinh có thể làm để học phần Tập đọc nhạc đó là bộ nốt nhạc được gắn thêm nam châm.

Vật liệu chuẩn bị cần: giấy đề can, nam châm lá, băng keo 2 mặt, bút lông, bút màu, keo dán 2 mặt.

Cách làm:

Tiến hành vẽ các nốt nhạc lên tấm giấy đè can sau đó dùng kéo cắt các nốt nhạc theo nét vẽ. Sau đó, dùng keo 2 mặt dán các nốt nhạc vào các miếng nam châm lá. Cắt nam châm lá theo hình đã dán vào giấy đề can để được các nốt nhạc và các ký hiệu nhạc có đính kèm nam châm.

Cách sử dụng:

Giáo viên có thể sử dụng các nốt nhạc để dán lên bảng để dạy các tiết học tập đọc nhạc.

Ví dụ khi học chủ đề 2 Thiên nhiên, trang 10, sách Âm nhạc lớp 1, bộ sách cánh diều, tôi cho các em chuẩn bị những chiếc phách để gõ nhịp khi hát để các em có thể dễ dàng bắt nhịp được bài hát.

Ngoài ra, tôi cũng chuẩn bị những nốt nhạc đầy màu sắc gắn kèm nam châm để giúp các em nhận biết các nốt nhạc trên khuông, giúp các em hiểu biết hơn về những ký hiệu trong âm nhạc

Điểm mới:

Đây là biện pháp giúp các em nhận biết được rõ ràng các nốt nhạc và được thực hành ngay trên lớp để nắm rõ hơn.

Biện pháp 2: Tổ chức hoạt động luyện tập đọc nhạc trên lớp để giúp học sinh ghi nhớ kiến thức âm nhạc tốt hơn

Mục tiêu:

Đây là phương pháp giúp các em rèn luyện kỹ năng nhận biết và đọc được các nốt nhạc thông qua các buổi tập đọc nhạc.

Nội dung: 

Tập đọc nhạc đóng vai trò quan trọng giúp các em hát đúng và hay các bài nhạc mà các em thích.

Để rèn luyện kỹ năng này, giáo viên sẽ cho các em làm quen với khóa Son và các ký hiệu trong khuông nhạc, một số hình nốt nhạc, vị trí các nốt nhạc trên khuông nhạc,  đặc biệt vị trí các nốt nhạc trên khuông nhạc rất quan trọng, nó quyết định cho việc đọc nhạc của học sinh ở các lớp trên, vì vậy để cho dễ nhớ tôi đã cho học sinh ghi nhớ bằng các câu hát như sau:

 * Những nốt trong khe đếm từ dưới lên:

Fa La Do Mi bốn nốt trong khe

Nhớ mãi nghe em, nhớ mãi không quên

Fa khe đầu(1) Lá khe hai(2) Đố khe ba(3) và Mí thì ở khe tư(4)

 * Những nốt trên dòng đếm từ dưới lên:

Xòe bàn tay ta được khuôn nhạc đàn

Mi dòng thứ nhất, dòng nhì(2) nốt son

Si si si dòng ba(3) khắc ghi

Rế và Fa trên dòng trên dòng 4- 5.

 Ta thường xuyên ôn tập củng cố cho học sinh ghi nhớ vị trí các nốt nhạc trên khuông nhạc bằng các câu văn này kết hợp sử dụng khuông nhạc bàn tay trái để khắc sâu kiến thức cho học sinh.

 Về tiết tấu, các em tiếp tục được củng cố lại trường độ với các hình móc đơn, nốt đen, nốt trắng, lặng đen và chấm dôi. Cách dạy thực hành các hình nốt có thể thực hiện gõ theo tiết tấu, cũng có thể cho học sinh tập đọc bằng tên gọi các hình nốt: đơn, đen, trắng, ta có thể thay bằng tiếng trống: Tùng, rinh…

 Việc giúp học sinh tập đọc 1 bài TĐN muốn thu được kết quả cũng phải được thực hiện theo đúng các bước theo trình tự nhất định. Sau khi giới thiệu bài TĐN, nếu như ở tập hát, bước đầu tiên là luyện thanh thì ở TĐN sẽ phải là luyện tập cao độ. Cho các em đọc lại cao độ của các nốt nhạc không chỉ giúp các em khởi động giọng mà còn giúp các em nhớ vị trí các nốt trên khuông nhạc và cảm nhận cao độ các nốt so với nhau. Muốn các em thực hiện tốt bài tập, giáo viên phải đưa ra yêu cầu để các em tìm hiểu, nhận xét bài nhạc, bài TĐN có mấy nốt? gồm nốt gì? Rút ra thang âm cho học sinh đọc, có thể hoán đổi vị trí các nốt nhạc để học sinh tìm tòi ở mức độ cao hơn nhằm kiểm tra tai nghe của các em. 

* Tăng cường luyện đọc nhạc ở trên lớp:

Ở những bước lên lớp cơ bản, trong thời gian cho phép giáo viên có thể tăng cường kiểm tra, giúp học sinh rèn đọc nhạc. Ví dụ có thể tiến hành bài dạy theo các bước sau:

 Ví dụ: Khi học đến chủ đề 5 “Gia Đình”, các em sẽ học đọc nhạc nốt Son và La, giáo viên có thể luyện tập thông qua 1 phần đọc nhạc:

Bước 1: Giáo viên treo bảng phụ bài TĐN cho học sinh quan sát 

Bước 2: Cho học sinh nói tên nốt theo thứ tự trong bài TĐN từ đầu đến hết bài và so sánh cao độ của 2câu nhạc (giống nhau chỉ khác ở ô nhịp cuối)

 Câu 1 : Đô -Son –Mi -Đô -Rê –Son -Mi

 Câu 2 : Đô -Son –Mi -Đô -Rê –Mi -Đô

Bước 3: Tách tiết tấu cho học sinh nhận biết và tập gõ đệm,đọc tiết tấu theo âm hình tiết tấu

 Đen- Đen- Đen- Đen- Đen- Đen – Trắng

 Đen- Đen- Đen- Đen- Đen- Đen – Trắng

Bước 4: Giáo viên gợi ý để học sinh so sánh tiết tấu của 2 câu nhạc trong bài TĐN số 2 (giống nhau hoàn toàn)

 Bước 5: Cho học sinh nêu các nốt trong bài TĐN từ thấp đến cao Đ-R-M-S-L 

Giáo viên đánh đàn chuỗi âm trên cho học sinh luyện đọc từ thấp đến cao và ngược lại từ 2-3 lần, hướng dẫn thêm cho học sinh cách đọc TĐN

Bước 6: Cho học sinh tự đọc bài TĐN trên theo sự hiểu biết của mình, tự thể hiện khả năng của mình trước lớp. 

Bước 7: Giáo viên bổ sung sửa chữa thêm cho học sinh đọc được đúng, chia tổ, nhóm luyện đọc kết hợp gõ đẹm theo nhịp phách. 

 Với mục đích tiếp tục luyện đọc nhạc với yêu cầu cao hơn, hướng đến mục đích là đọc hay và đọc đúng bài TĐN nên ở bước này giáo viên tổ chức cho học sinh tập luyện để thể hiện năng khiếu của mình. Bởi vì tập luyện là yếu tố quan trọng hàng đầu để đảm bảo cho học sinh thành công khi đọc trước người nghe. Khi luyện tập giáo viên cần chỉ ra những nốt khó đọc, những “điểm nút” trong bài đòi hỏi học sinh phải hiểu được mới tìm cách thể hiện điều đó trong cách đọc. Trong bước tập luyện, học sinh phải thảo luận, nhận xét về cách đọc, giải thích vì sao đọc như thế là chưa hay, đọc như thế là chưa đúng. 

Bước 8: Chia nhóm đọc ghép lời ca phối hợp

Bước 9: Thực hiện trò chơi củng cố qua bài TĐN cho 5 em học sinh mỗi em mang tên một nốt nhạc. Trình bày bài TĐN theo yêu cầu của giáo viên. Việc tổ chức trò chơi bắt buộc các em phải nhớ vị trí và cao độ của nốt mình mang tên để đọc nhạc và ghép lời bài TĐN. Nếu em nào đọc sai cao độ, tên nốt thì em đó xuống để bạn khác lên thay thế và trò chơi kết thúc khi các em đọc nhạc một cách thành thạo.