SKKN Việc lập và sử dụng bảng biểu trong dạy học Lịch sử lớp 7

1. MỞ ĐẦU
2. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Cùng với các môn học khác, môn Lịch sử ở trường trung học cơ sở là môn học có vị trí và ý nghĩa vô cùng quan trọng, giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ bản cần thiết về lịch sử Thế giới và lịch sử dân tộc Việt Nam. Trên cơ sở đó, giáo dục cho học sinh lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, giúp học sinh biết quan tâm đến những vấn đề bức xúc có ảnh hưởng tới quốc gia, khu vực và toàn cầu, đồng thời rèn luyện năng lực tư duy và thực hành cho học sinh.

        Với vị trí, chức năng và nhiệm vụ quan trọng như vậy, nhưng hiện nay vai trò của bộ môn lịch sử trong trường trung học cơ sở chưa thực sự được đề cao. Một số giáo viên chưa thật sự hiểu sâu và làm chủ kiến thức, còn phụ thuộc vào sách giáo khoa, chưa sử dụng có hiệu quả phương pháp đặc trưng của bộ môn và kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học trong tiết dạy nên dẫn đến hiệu quả giờ học chưa cao. Bên cạnh đó, một hiện tượng phổ biến hiện nay là rất nhiều học sinh không chú ý học tập các môn khoa học xã hội, trong đó có bộ môn lịch sử vì bản thân học sinh và các bậc phụ huynh cho rằng đây là môn phụ, nên nhiều học sinh đã “quay lưng” lại với môn lịch sử.

Trong những năm gần đây, việc dạy và học môn lịch sử đang thu hút được sự quan tâm, chú ý của toàn xã hội. Trước sự quan tâm ấy-những giáo viên dạy môn lịch sử luôn trăn trở về việc dạy của mình. Làm sao để nâng cao chất lượng dạy-học môn lịch sử, làm sao để các em học sinh yêu thích và học môn lịch sử có hiệu quả.

Xuất phát từ thực tế trên, một yêu cầu đặt ra đối với mỗi giáo viên dạy bộ môn lịch sử nói chung và bản thân tôi nói riêng phải từng bước đổi mới phương pháp dạy học bộ môn để tìm ra phương pháp hay, cách dạy mới giúp học sinh có thể tiếp cận kiến thức môn học một cách dễ dàng, gây hứng thú cho học sinh, để các em được sống lại với quá khứ thăng trầm của lịch sử dân tộc Việt Nam và Thế giới.

Vậy làm thế nào để học sinh yêu thích và học tốt môn lịch sử ở trường trung học cơ sở hiện nay? Có rất nhiều phương pháp được các đồng chí giáo viên sử dụng trong dạy học lịch sử như: sử dụng đồ dùng trực quan, sử dụng hệ thống câu hỏi gợi mở, thảo luận nhóm, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học…Nhưng “Lập bảng biểu” là một việc rất quan trọng giúp học sinh không chỉ nắm vững những kiến thức đã học mà còn giúp các em có khả năng khái quát hóa, tổng hợp kiến thức để hiểu rõ bản chất của lịch sử. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy tôi đã thường xuyên sử dụng và mang lại những kết quả khả quan, góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học bộ môn lịch sử ở trường trung học cơ sở Định Bình. Với việc nghiên cứu đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần giúp giáo viên và học sinh có thêm một phương pháp mới trong việc dạy-học môn lịch sử để đạt kết quả cao hơn.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nhằm đổi mới phương pháp dạy-học của giáo viên và học sinh khối lớp 7 trường trung học cơ sở Định Bình trong bộ môn lịch sử, giúp giáo viên có thêm một phương pháp dạy mới, học sinh có một cách học mới để tiếp thu và lĩnh hội những tri thức lịch sử có hiệu quả, góp phần quan trọng trang bị cho học sinh kĩ năng sử dụng bảng biểu trong học tập môn lịch sử nhằm phát huy năng lực tư duy, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong các tiết học lịch sử.

3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Trong phạm vi sáng kiến kinh nghiệm này, tôi chỉ nghiên cứu và áp dụng  “Việc lập và sử dụng bảng biểu trong dạy học lịch sử lớp 7” nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Vì vậy, đối tượng tôi nghiên cứu và áp dụng là học sinh khối lớp 7: 7A và 7B trường trung học cơ sở Định Bình, năm học ……….. Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy hầu hết các bài trong chương trình lịch sử lớp 7, giáo viên đều có thể sử dụng hệ thống bảng biểu và hướng dẫn học sinh lập bảng biểu, đặc biệt là phần lịch sử Việt Nam. Tuy nhiên, trong phạm vi của đề tài tôi chỉ đi sâu nghiên cứu những bài tiêu biểu có sử dụng hệ thống bảng biểu một cách hiệu quả nhằm phát huy tính tích cực, phát triển năng lực tư duy sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học, cụ thể: Bài 7: Những nét chung về xã hội phong kiến, bài 9: Nước Đại Cồ Việt thời Đinh-Tiền Lê, bài 11: Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075-1077), bài 12: Đời sống kinh tế, văn hóa, bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông-Nguyên (Thế kỉ XIII), bài 15: Sự phát triển kinh tế và văn hóa thời Trần, bài 16: Sự suy sụp của nhà Trần cuối thế kỉ XIV, bài 17: Ôn tập chương II và III, bài 19: Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, bài 20: Nước Đại Việt thời Lê Sơ (1428-1527), bài 21: Ôn tập chương IV, bài 22: Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỉ XVI-XVIII), bài 23: Kinh tế, văn hóa thế kỉ XVI-XVIII, bài 24: Khởi nghĩa nông dân Đàng Ngoài thế kỉ XVIII, bài 25: Phong trào Tây Sơn, bài 27: Chế độ phong kiến nhà Nguyễn, bài 28: Sự phát triển của văn hóa dân tộc cuối thế kỉ XVIII-nửa đầu thế kỉ XIX, bài 29: Ôn tập chương V và chương VI, bài 30: Tổng kết. 

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm, tôi đã thực hiện các phương

 pháp nghiên cứu cụ thể sau đây:

– Nghiên cứu các tài liệu lí luận về đổi mới phương pháp dạy học lịch sử 

– Nghiên cứu tìm hiểu sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập lịch sử lớp 7, tài liệu chuẩn kiến thức và kĩ năng…

– Cho học sinh làm bài kiểm tra, sử dụng phiếu trắc nghiệm khách quan  sau những tiết có sử dụng bảng biểu kiến thức.

– Thống kê và xử lí số liệu liên quan đến việc thực hiện đề tài.

1. NỘI DUNG
2. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Thực chất của việc lập bảng biểu là lập bảng kiến thức theo trình tự thời gian hoặc nêu các mối liên hệ giữa các sự kiện cơ bản của một nước hay nhiều nước trong môt giai đoạn, một thời kì lịch sử. Lập bảng biểu trong dạy-học lịch sử không chỉ giúp các em học sinh nắm được các kiến thức cơ bản của mỗi bài học, mà qua đó tạo điều kiện cho học sinh phát triển khả năng tư duy, logic, thấy được mối liên hệ, bản chất của sự kiện, nội dung lịch sử. Trên cơ sở đó, học sinh có thể rèn luyện thêm kĩ năng thực hành khi làm các bài tập mang tính chất tổng hợp kiến thức.

Lịch sử loài người là một quá trình phát triển không ngừng từ thấp đến cao, từ chế độ nguyên thủy đến xã hội chủ nghĩa văn minh, tiến bộ. Vì vậy, để khôi phục lại hình ảnh lịch sử quá khứ và để học sinh nhận thức đúng đắn, sâu sắc về lịch sử là một điều không dễ dàng. Để đạt được yêu cầu này, giáo viên phải tìm mọi biện pháp, giúp học sinh khắc sâu, hiểu rõ và thấy được quy luật vận động, phát triển của lịch sử qua mỗi giai đoạn. Vì vậy, phương pháp lập bảng biểu trong dạy-học lịch sử là phương pháp khoa học giúp học sinh nắm bắt và ôn tập kiến thức nhanh, sâu sắc và hiệu quả[1].

2. THỰC TRẠNG

– Bộ môn lịch sử có vai trò không kém các bộ môn khoa học khác trong việc giáo dục và đào tạo học sinh. Tuy nhiên, thực tế hiện nay việc dạy học lịch sử ở bậc trung học cơ sở còn nhiều non nớt. Trong quá trình dạy học, một số đồng chí giáo viên sử dụng phương pháp đặc trưng của bộ môn chưa thực sự hiệu quả. Bện cạnh đó, việc phối kết hợp giữa các phương pháp trong tiết dạy chưa thật sự linh hoạt và đồng bộ. Trong các tiết dạy, một số giáo viên còn lệ thuộc nhiều vào sách giáo khoa, chưa chủ động, sáng tạo linh hoạt về phương pháp trong quá trình truyền đạt kiến thức cho học sinh, đặc biệt một số đồng chí giáo viên chưa thực sự đổi mới phương pháp giảng dạy cho phù hợp với từng đối tượng học sinh, còn nặng sử dụng phương pháp truyền thống nên chưa phát