SKKN Vận dụng thi pháp thơ Đường hướng dẫn học sinh lớp 7 đọc – hiểu bài: “Hồi hương ngẫu thư” của Hạ Tri Chương

1. MỞ ĐẦU

1.1. LÝ DO CHON ĐỀ TÀI

Trải qua nhiều thế kỉ với biết bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, đất nước Trung Hoa rộng lớn đã hình thành và phát triển một nền văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc, trở thành đỉnh cao của văn hóa nhân loại, đặc biệt là trong lĩnh vực văn học nghệ thuật. Nhắc đến văn học nghệ thuật Trung Hoa, người ta nhớ ngay đến thơ Đường với những tên tuổi từng được mệnh danh là Tiên thơ, Thánh thơ với những bài thơ làm nao lòng bao thế hệ người đọc. Dù đã hơn một nghìn năm trôi qua  nhưng hiện nay thơ Đường vẫn được hàng triệu người trân trọng, thưởng thức, ngâm ngợi. Có được điều đó là bởi lẽ thơ Đường không chỉ chan chứa tính nhân văn, đầy ắp tình người, tình đời mà còn bởi những cảm xúc của các thi nhân đời Đường thực sự đã chạm được vào trái tim của người đọc, thật sự trở thành “những sự kiện tâm hồn” của độc giả nhiều thế hệ.

Nói về thơ Đường, tất cả các nhà phê bình văn học đều công nhận rằng, đời Đường (618-907) là thời đại hoàng kim của thi ca Trung Quốc và Đường thi chính là đỉnh cao của văn học Trung Hoa nói  riêng, văn học nhân loại nói chung. Ở đó có sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp hình thức lẫn vẻ đẹp nội dung. Với đất nước Việt Nam, thơ Đường là thành tựu văn học nhân loại có ảnh hưởng sâu rộng nhất đến văn nền văn học nước nhà. Từ chỗ là một thể loại  du nhập của nước ngoài, thơ Đường luật đã được Việt hóa trở thành một thể thơ quan trọng trong sáng tác của người Việt. Vì thế, việc học tập thơ Đường cũng là một cách để chúng ta hiểu sâu hơn về thế giới nghệ thuật của các nhà thơ cổ điển Việt Nam.   

  Từ bao đời nay, thi ca nuôi dưỡng tâm hồn mỗi người bằng những ý tứ ngọt ngào, những dòng thơ đẹp. Đường thi tuy ra đời cách chúng ta hàng ngàn năm nhưng thật sự là những vần thơ đẹp, đẹp cả về nội dung lẫn hình thức. Đến với Đường thi là chúng ta đến với những tình cảm đầy tính nhân văn như tình yêu quê hương, đất nước, tình cảm bạn bè, gia đình, đến với những khát vọng cao đẹp của cả một thế hệ nho sĩ luôn khao khát nhập thế giúp đời…  Tuy nhiên, để những vần thơ ấy thực sự đến được với các em, trở thành những “sự kiện tâm hồn” của các em, thì vai trò chuyển tải cách học và cách cảm thơ của giáo viên cũng không kém phần quan trọng. Nói cách khác là để giúp học sinh cảm thụ tốt những bài thơ Đường thì việc giáo viên vận dụng những phương pháp giảng dạy nào và dạy như thế nào đóng vai trò gần như quyết định chất lượng giờ học.

  Trong chương trình THCS thơ Đường được học ở lớp bảy. Những tác phẩm trích học đều là của những nhà thơ nổi tiếng. Trong số những tác phẩm ấy bài “ Hồi hương ngẫu thư” Hạ Tri Chương được đánh giá là rất độc đáo cả về nội dung và hình thức. Và chỉ với bài thơ này Hạ Tri Chương đã thực sự “lưu dấu ấn cá nhân” của mình vào nền thơ ca nhân loại.

  Có một thực tế phải thừa nhận là thơ Đường  nói chung, Hồi hương ngẫu thư của Hạ Tri Chương nói riêng hay nhưng khó dạy và khó học. Việc lựa chọn phương pháp dạy như thế nào để vừa truyền tải hết cảm xúc của thi nhân vừa giúp học sinh hiểu được những đặc trưng thể loại của cả một thời đại thi ca rực rỡ như thơ Đường thật sự là một thách thức đối với giáo viên. Đó là chưa kể đối tượng học sinh lớp bảy còn quá nhỏ và chưa đủ kinh nghiệm để có thể hiểu hết ý tứ sâu xa của những nhà thơ ít nhiều đã có những trải nghiệm cuộc sống và lại cách xa các em hàng ngàn năm.

  Qua nhiều năm giảng dạy và đúc rút kinh nghiệm, tôi nhận thấy vận dụng “Thi pháp thơ Đường” vào trong quá trình giảng dạy các tác phẩm Đường thi nói chung, bài Hồi hương ngẫu thư nói riêng là một cách làm đem lại hiệu quả nhất định. Nó giúp bản thân tôi có những định hướng cụ thể trước khi hướng dẫn học sinh khai thác bài thơ, từ đó xác định đúng phương pháp giảng dạy cũng như xây dựng hệ thống câu hỏi cho giờ dạy.  Vì vậy, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Vận dụng thi pháp thơ Đường hướng dẫn học sinh lớp 7 đọc – hiểu  bài: “Hồi hương ngẫu thư”  của Hạ Tri Chương” .

1. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.

 Mục đích nghiên cứu của đề tài này là vận dụng những kiến thức từ cuốn Thi pháp thơ Đường tìm ra hướng khai thác bài thơ Hồi hương ngẫu thư một cách hiệu quả nhất. Từ đó nâng cao chất lượng giờ học, giúp học sinh có hứng thú và học tốt hơn các bài thơ Đường khác trong SGK Ngữ văn 7, tập 1. 

Những kinh nghiệm khi dạy bài thơ này cũng sẽ  được tôi sử dụng để dạy các bài thơ Đường khác cũng như các bài thơ trung đại Việt Nam sáng tác theo luật Đường. 

– Đối với học sinh:

Việc vận dụng Thi pháp thơ Đường vào dạy bài Hồi hương ngẫu thư giúp cho học sinh có thể cảm thụ bài thơ một cách có hệ thống hơn. Nói cách khác là các em biết bám vào các tín hiệu nghệ thuật trên văn bản để cảm thụ giá trị của bài thơ, tránh được hiện tượng  diễn nôm thơ vẫn xảy ra lâu nay. Mặt khác, nếu giờ dạy thành công ngoài việc cảm thụ tốt bài thơ này các em còn có thể vận dụng để cảm thụ các bài thơ Đường khác và cả những bài thơ Trung đại Việt Nam viết theo luật Đường vì những tín hiệu thi pháp có trong bài thơ này cũng sẽ thể hiện ở những bài thơ khác. Ngoài ra, việc vận dụng đề tài này, tôi nhận thấy học sinh không còn thái độ chán nản trong khi tiếp thu những kiến thức thơ Đường, trái lại các em có hứng thú hơn, tích cực hơn trong giờ học.

– Đối với giáo viên:

+ Về mặt phương pháp: Việc vận dụng Thi pháp thơ Đường vào dạy bài Hồi hương ngẫu thư giúp bản thân tôi đảm bảo phương pháp dạy văn bản theo đúng đặc trưng thể loại, đảm bảo những nguyên tắc cơ bản khi khai thác văn bản thơ nước ngoài là vừa bám vào nguyên tác vừa  tham khảo phần dịch nghĩa và bản dịch thơ.

+ Về nội dung: Việc vận dụng Thi pháp thơ Đường giúp tôi xác định được tín hiệu nghệ thuật cần khai thác trong bài thơ là gì, tránh được cách khai thác chung chung mang tính diễn nôm bài thơ, đảm bảo chú trọng ba trọng điểm cần khai thác khi tiếp cận Đường thi là nhan đề, mạch cảm xúc và phần kết bài thơ .

1. 3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

“Vận dụng thi pháp thơ Đường hướng dẫn học sinh lớp 7 đọc – hiểu  bài: Hồi hương ngẫu thư của Hạ Tri Chương” .

1. 4.  PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để thực hiện đề tài này tôi vận dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó có các phương pháp chính: 

– Phương pháp thống kê – phân loại.

– Phương pháp phân tích – tổng hợp.

– Phương  đối chiếu, so sánh.

– Phương pháp cấu trúc – hệ thống.

– Phương pháp thực nghiệm.