LVTS PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC VI SINH VẬT VÀ VIRUS, SINH HỌC 10, CHưƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018

1

. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Hiện nay, xã hội ngày càng phát triển, yêu cầu đặt ra cho học sinh ngày càng cao

hơn nhằm đáp ứng nguồn nhân lực trong nền công nghiệp 4.0. Dạy học phát triển năng

lực học là xu hƣớng tất yếu của các nền giáo dục trên thế giới, nhằm đào tạo thế hệ trẻ có

đủ năng lực và phẩm chất, thích ứng tốt với sự thay đổi không ngừng của xã hội. Dạy học

thực hành, trải nghiệm là một trong những con đƣờng hiệu quả hình thành, phát triển

năng lực của học sinh. Đối với các môn khoa học tự nhiên, trong đó có môn Sinh học,

dạy học thực hành là hoạt động dạy học có vị trí vô cùng quan trọng, không chỉ tạo điều

kiện cho ngƣời học khám phá tri thức mới mà còn phát triển đƣợc các năng lực tìm hiểu

thế giới sống, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.

Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng,

đã nêu trong phần mục tiêu cụ thể: “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí

tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dƣỡng năng

khiếu, định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện,

chú trọng giáo dục lí tƣởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực

và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự

học, khuyến khích học tập suốt đời.”

Luật Giáo dục số 43/2019/QH14 ngày 14 tháng 6 năm 2019, của Quốc hội Nƣớc

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam trong Chƣơng I, Điều 7 có nêu: “Phƣơng pháp

giáo dục phải khoa học, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tƣ duy sáng tạo của

ngƣời học; bồi dƣỡng cho ngƣời học năng lực tự học và hợp tác, khả năng thực hành,

lòng say mê học tập và ý chí vƣơn lên”.

Thực hiện theo Công văn 3414/BGDĐT/GDTrH của Bộ Giáo dục và đào tạo ban

hành 04/09/2020 về việc hƣớng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học

2

020-2021, có đề cập đến việc dạy – học thực hành để định hƣớng phát triển năng lực

học sinh và đề cập đến các hình thức đánh giá thƣờng xuyên hoặc trực tiếp trong đó có

báo cáo kết quả thực hành, thí nghiệm (Công văn 3414/BGDĐT/GDTrH).

Thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Quyết định của Thủ tƣớng Chính

phủ, Bộ trƣởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành thông tƣ số 32/2018/TT-BGDĐT

ngày 26 tháng 12 năm 2018 về việc ban hành Chƣơng trình giáo dục phổ thông mới đƣợc

2

xây dựng theo định hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, trong đó chú

trọng kĩ năng thực hành với sự hỗ trợ của các thiết bị dạy học, công cụ tin học và các hệ

thống tự động hoá của kĩ thuật số. Chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Sinh học 2018

chú trọng đến việc tổ chức các hoạt động thực nghiệm, thực hành giúp học sinh khám phá

thế giới tự nhiên, phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và khả năng định

hƣớng nghề nghiệp sau giáo dục phổ thông (Luật Giáo dục 2018).

Thực hành là hoạt động áp dụng lí thuyết vào thực tế để hình thành kĩ năng ở ngƣời

học – thành phần quan trọng của năng lực. Thực hành là cơ sở để hình thành năng lực.

Thông qua các hoạt động thực hành, trải nghiệm, học sinh có cơ hội để huy động và vận

dụng kiến thức, kĩ năng trong môn học và hoạt động giáo dục để giải quyết các tình

huống có thực trong học tập và cuộc sống, từ đó ngƣời học hình thành, phát triển các

phẩm chất và năng lực (Phạm Đình Văn và cộng sự, 2020).

Tăng cƣờng hoạt động thực hành, trải nghiệm cho HS là một nguyên tắc không thể

thiếu của dạy học, giáo dục phát triển PC, NL đòi hỏi từng môn học, HĐGD phải khai

thác, thực hiện một cách cụ thể, có đầu tƣ (Phạm Đình Văn và cộng sự, 2020).

Lựa chọn, sử dụng các PP, KTDH hình thành và phát triển kĩ năng thực hành; phát

triển khả năng giải quyết vấn đề trong thực tế cuộc sống nhƣ phƣơng pháp thực hành,

phƣơng pháp thực nghiệm… Việc phát triển các kĩ năng thực hành, khả năng ứng dụng

của HS đòi hỏi GV phải có năng lực thực tiễn, cũng nhƣ năng lực “sƣ phạm hóa” môi

trƣờng thực tiễn để phát huy khả năng, cảm xúc, hứng thú của HS thông qua đó phát triển

phẩm chất, năng lực (Phạm Đình Văn và cộng sự, 2020).

Dạy học thực hành đóng vai trò rất quan trọng trong việc hình thành, phát triển

năng lực, phẩm chất cho HS trong môn Sinh học. Tạp chí giáo dục số 465 (kì 1 –

1

1/2019) tr 48 – 52, 67 nêu r : “Tăng cƣờng các thí nghiệm thực hành, thí nghiệm nghiên

cứu để giúp học sinh thƣờng xuyên trải nghiệm qua thực tiễn là một trong các giải pháp

hình thành năng lực cho ngƣời học trong dạy học Sinh học”.

Phát triển năng lực thực hành sinh học (THSH) là một biện pháp tích cực giúp học

sinh dễ dàng trong những hành động, hoạt đông học tập, góp phần giáo dục đạo đức,

nh n cách và r n luyện khả năng sáng tạo, tính năng động, dễ thích ứng trong điều kiện

mới ph hợp với xu thế phát triển ngày nay (Nguyễn Thị Linh, 2019).

3

Thực hành sinh học đóng một vai trò hết sức quan trọng, tuy nhiên thực trạng hiện

nay, việc dạy học thực hành ở trƣờng phổ thông chƣa đƣợc coi trọng đúng mức, còn tồn

tại nhiều mặt hạn chế: “Phần lớn giáo viên còn hạn chế về cách sử dụng thí nghiệm để tổ

chức học sinh học tập, đặc biệt sử dụng thí nghiệm để phát triển năng lực nghiên cứu. Đa

số giáo viên tự tiến hành các thí nghiệm có minh họa trong sách giáo khoa mà không

hƣớng dẫn học sinh độc lập suy nghĩ thiết kế và tiến hành các thí nghiệm để từ đó r n

năng lực nghiên cứu khoa học.” (Trần Huyền Thanh, 2015).

Hầu nhƣ ở các trƣờng phổ thông, việc dạy thực hành cho học sinh gặp nhiều khó

khăn do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Có thể kể đến một số nguyên nhân

nhƣ: thiếu trang thiết bị kĩ thuật, mẫu vật, hóa chất; điều kiện kinh tế vùng miền bị hạn

chế; không có phòng thực hành riêng, việc thiết kế các bài dạy thực hành gặp khó khăn

…

Hay chính học sinh cũng gặp nhiều trở ngại trong thực hành Sinh học nhƣ: kĩ năng

thực hành theo nhóm, thao tác thực hành, triển khai thực hành theo hƣớng dẫn của giáo

viên, vận dụng kiến thức vào thực tiễn…

Nhƣ vậy, dạy học phát triển năng lực chú trọng các hoạt động thực hành, vận dụng,

gắn lí thuyết với thực tiễn. Quan điểm xây dựng chƣơng trình GDPT 2018 đã nêu r

“

Chƣơng trình giáo dục phổ thông bảo đảm phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học

thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài

hoà đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, …”.

Vi sinh vật và virus vốn tồn tại song hành với con ngƣời chúng ta, từ lúc sinh ra cho

đến khi từ giã, chúng bƣớc vào mọi hoạt động, quá trình sống thƣờng nhật mà đôi khi vì

quá nhỏ bé, chúng ta tạm quên đi sự tồn tại của chúng. Vì thế, phần Sinh học vi sinh vật và

virus trong môn Sinh học 10, chƣơng trình GDPT 2018 là một dung quan trọng giúp học

sinh có những nhận thức cơ bản đầu tiên về những sinh vật nhỏ bé, gần gũi; tìm hiểu về

chúng và vận dụng những kiến thức về vi sinh vật và virus để giải thích hay xử lí nhiều

tình huống xảy ra trong cuộc sống.

Hoạt động thực hành phần Sinh học vi sinh vật và virus không chỉ đóng vai trò củng

cố tri thức mà còn tạo cơ hội cho HS đƣợc trải nghiệm để phát hiện ra tri thức, rèn luyện

các kĩ năng thực hành, ứng dụng vào thực tế. Do đó, n ng cao năng lực thực hành cho học

sinh là việc không thể thiếu.

4

Từ những cơ sở trên, đề tài “Phát triển năng lực thực hành cho học sinh trong

dạy học phần Sinh học vi sinh vật và virus, Sinh học 10, Chương trình giáo dục phổ

thông 2018” đƣợc tiến hành thực hiện..

2

. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Phát triển đƣợc năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học phần Sinh học vi

sinh vật và virus, Sinh học 10, Chƣơng trình GDPT 2018.

3

. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu thiết kế, tổ chức đƣợc các hoạt động thực hành phần Sinh học vi sinh vật và

virus với các biện pháp phù hợp sẽ phát triển đƣợc năng lực thực hành cho học sinh trong

dạy học phần Sinh học vi sinh vật và virus, Sinh học 10, Chƣơng trình GDPT 2018.

4

. ĐỐI TƢỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU

.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Quá trình phát triển năng lực thực hành của học sinh trong dạy học phần Sinh học vi

sinh vật và virus, Sinh học 10, Chƣơng trình GDPT 2018.

.2. Khách thể nghiên cứu

Quá trình dạy học phần Sinh học vi sinh vật và virus, Sinh học 10, Chƣơng trình

GDPT 2018.

. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

4

4

5

–

–

Thời gian thực hiện: Từ tháng 10/2021 đến tháng 04/2022.

Địa điểm: Khảo sát thực trạng trực tuyến GV và HS của một số trƣờng THPT trên

địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Thực nghiệm tại 2 trƣờng THPT trên địa bàn thành phố Hồ

Chí Minh, mỗi trƣờng 2 lớp.

6

. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Để nghiên cứu đề tài “Phát triển năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học

phần Sinh học vi sinh vật và virus, Sinh học 10, Chương trình GDPT 2018”, tôi thực

hiện các nhiệm vụ sau:

–

Tổng hợp cơ sở lí luận về dạy học phát triển năng lực, phát triển năng lực thực

hành, thực hành Sinh học và dạy học học thực hành.

Khảo sát và đánh giá thực trạng năng lực thực hành môn Sinh học 10 và những

vấn đề liên quan đến quá trình dạy học thực hành.

–