SKKN Hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp tích hợp kiến thức liên môn thông qua bài 26 môn Địa lí 6

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài

Qua thực tế việc giảng dạy bộ môn Địa lí lớp 6 ở trường PTDTBT THCS Xuân Chinh, tôi nhận thấy rằng nhiều em còn quan niệm rằng Địa lí là một môn học thuộc lòng. Thực tế không phải là như vậy. Chính vì thế trong những năm qua khi tiến hành đổi mới phương pháp giáo dục chúng ta đã có những cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng kênh hình như: Bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh, bảng thống kê. Bởi vì tất cả các kiến thức Địa lí lớp 6 không được trình bày, phân tích mô tả một cách đầy đủ qua kênh chữ, mà còn hàm chứa trong các kênh hình có trong bài học, trong khi tư duy của trẻ ở lứa tuổi này còn thiên về tính cụ thể. Vì thế trong quá trình dạy Địa lí lớp 6, giáo viên cần rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng kênh hình để giảm tính trừu tượng cho học sinh.

Trong Nghị Quyết số: 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 của BCH TW Đảng về việc đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đã nêu rõ “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức liên môn, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”

Với những lí do trên tôi lựa chọn đề tài: “Hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp tích hợp kiến thức liên môn thông qua bài 26 môn Địa lí 6 ở trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở Xuân Chinh, huyện Thường Xuân” làm đề tài nghiên cứu của mình. Đây là kinh nghiệm của bản thân được rút ra trong quá trình giảng dạy bộ môn Địa lí. Do thời gian có hạn tôi chỉ nghiên cứu trong phạm vi hai  bài học nêu trên và xin được chia sẻ cùng các bạn đồng nghiệp. Rất mong được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô để tôi tiếp tục rút kinh nghiệm cho mình trong những năm sau.

1.2. Mục đích nghiên cứu

* Đối với giáo viên

Việc nghiên cứu đề tài này sẽ giúp cho giáo viên bộ môn Địa lí có thể áp dụng trong qua trình giảng dạy bộ môn nhất là áp dụng khi dạy hai bài 20 và bài 26 trong chương trình Địa lí lớp 6 để giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tế dạy học từ đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách logic, đáp ứng nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học.

*Đối với học sinh

– Tăng khả năng tự học, tự nghiên cứu đối với mỗi học sinh. Biết kết hợp được việc học lý thuyết với thực hành, thể hiện phương châm “học đi đôi với hành”.

– Giúp học sinh vận dụng kiến thức của nhiều môn học, nhiều vấn đề khác nhau để giải quyết một vấn đề nào đó trong bài học, góp phần nâng cao kiến thức, tạo ra nhiều phương pháp để học sinh say mê môn học hơn, tạo được kết quả cao trong học tập.

– Tạo điều kiện thuận lợi cho những học sinh có năng lực, có niềm đam mê, có sáng tạo trong học tập bộ môn.

– Khuyến kích người học học một cách toàn diện hơn, không chỉ là kiến thức chuyên môn mà còn học năng lực từ ứng dụng các kiến thức đó.

– Qua việc vận dụng dạy học theo chủ đề tích hợp trong môn Địa lí sẽ giúp các em “tư duy tốt hơn, khả năng học tập linh hoạt hơn”, hiểu được mối quan hệ mật thiết giữa các kiến thức từ các môn học khác nhau từ đó các em sẽ học tốt hơn môn Địa lí cũng như các môn học khác. 

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Hướng dẫn cho học sinh biết cách khai thác kênh hình nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp tích hợp kiến thức liên môn thông qua bài 20 và bài 26 môn Địa lí 6.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp so sánh, đối chiếu 

– Phươn pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết; 

– Phương pháp vận dụng kiến thức liên môn:

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin; 

– Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Trong các môn khoa học xã hội có thể nói Địa lí là môn học rất cần sự trợ giúp của kênh hình. Trong bộ môn nghiên cứu “trăm sông nghìn núi” này kênh hình có hai chức năng lớn: vừa là phương tiện trực quan sinh động vừa là nguồn bổ trợ và minh chứng cho những tri thức cơ bản cần thiết. Những hình ảnh đó không chỉ giúp học sinh nhận thức được sự vật hiện tượng địa lí một cách thuận lợi mà còn là nguồn tri thức để các em khai thác, phát hiện ra những kiến thức Địa lí mới mẻ còn ẩn giấu trong kênh hình. Theo đó kênh hình tác động trực tiếp thị giác nên có sức lưu giữ hình ảnh nhanh. Bằng chứng từ một kết quả nghiên cứu cho thấy học sinh nhớ được 40% nếu chỉ nghe bằng tai, còn nếu cả nghe lẫn nhìn sẽ nhớ được 60% kiến thức. 

Trong dạy học Địa lí cũng như dạy các môn khoa học khác việc kết hợp kiến thức giữa các môn học “tích hợp” vào để giải quyết một vấn đề nào đó trong một môn học là việc làm hết sức cần thiết bởi các vấn đề có trong môn học đó  sẽ liên quan đến môn học khác. “Tích hợp trong giảng dạy sẽ giúp học sinh liên hệ trực tiếp kiến thức các môn học có liên quan nhằm phát huy sự suy nghĩ, tư duy, sự sáng tạo trong học tập và ứng dụng vào thực tiễn”.  

Trong thực tế tôi thấy rằng khi bài soạn có kết hợp với kiến thức của các môn học khác sẽ giúp giáo viên tiếp cận tốt hơn, hiểu rõ hơn, sâu hơn những vấn đề đặt ra trong sách giáo khoa. Từ đó bài dạy sẽ trở nên linh hoạt, sinh động hơn. Học sinh có hứng thú học bài, được tìm tòi, khám phá nhiều kiến thức và được suy nghĩ sáng tạo nhiều hơn.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

Hiện nay, giáo dục và đào tạo đang có nhiều thay đổi lớn lao đòi hỏi người dạy cũng như người học luôn phải đổi mới một cách sáng tạo, tìm ra cách dạy và học mới phù hợp với xu thế của thời đại. Tuy nhiên, không phải người dạy và người học nào cũng làm được điều đó. Đặc biệt là những vùng sâu vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn như địa phương xã Xuân Chinh, huyện Thường Xuân chúng tôi thì áp dụng các biện pháp giáo dục và đào tạo mới là điều không dễ làm đối với nhiều giáo viên.

* Đối với giáo viên

– Trong chương trình dạy học hiện nay việc vận dụng và áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy bộ môn Địa lí thường xuyên được đề cặp đối với giáo viên nói chung và giáo viên bộ môn Địa lí nói riêng. Tuy nhiên, ở các trường trung học cơ sở trong huyện Thường Xuân nói riêng chưa có tài liệu chính thống nào quy định thống nhất về tiêu chuẩn, quy tắc đối với việc giảng dạy theo phương pháp dạy học tích hợp kiến thức liên môn. Đây là đề tài mới thường tạo ra sự lúng túng cho giáo viêc trực tiếp giảng dạy môn Địa lí nói riêng và các môn học khác nói chung. Đó là vấn đề cấp thiết mà các giáo viên bộ môn Địa lí phải thường xuyên nghiên cứu và tìm ra các giải pháp mới để giúp cho học sinh nắm vững được kiến thức và vận dụng tốt vào thực tế cuộc sống ở địa phương.

* Đối với học sinh

Trên thực tế, thói quen học tập tích cực của học sinh còn hạn chế đặc biệt là học sinh ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn như địa phương xã Xuân Chinh  nơi tôi đang công tác. Đa số các em chưa xác định được mục tiêu học tập. Mặt khác, các em vừa được học môn Địa lí và Lịch sử ở cấp tiểu học nên nhìn chung các em thường coi nó là môn học phụ, vì thế kết quả môn học sau bài học của các em còn thấp, tỷ lê học sinh khá giỏi thấp, tỷ lệ học sinh yếu kém còn cao.