SKKN Hướng dẫn học sinh lớp 9 phương pháp đưa dẫn chứng vào bài nghị luận xã hội theo hướng phát triển năng lực

1. MỞ ĐẦU

1.1 Lí do chọn đề tài: 

  Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng khẳng định “ dạy làm văn là chủ yếu dạy cho học sinh diễn tả cái gì mình suy nghĩ, mình cần bày tỏ một cách trung thành, sáng tỏ, chính xác, làm nổi bật được điều mình muốn nói”. Và để “ làm nổi bật được điều mình muốn nói ” trong bài văn Nghị luận xã hội không phải đơn giản mà cần một quá trình rèn luyện lâu dài. Nghị luận xã hội là dạng bài đưa người học về gần hơn với cuộc sống, đồng thời đòi hỏi ở người học khả năng tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo. Dạng bài này giúp người viết phát huy năng lực bản thân từ tư duy, suy nghĩ, huy động vốn hiểu biết đến năng lực trình bày một vấn đề xã hội nào đó sao cho giàu sức thuyết phục. Một trong những yếu tố để làm tốt bài văn nghị luận xã hội, thuyết phục được người đọc là cách đưa hệ thống dẫn chứng. Song thực tế cho thấy khi viết bài đa số học sinh còn lúng túng trong lựa chọn dẫn chứng nên thường mắc một số lỗi: dẫn chứng thiếu chính xác, không đúng trọng tâm, thiếu sự chọn lọc nên chưa tiêu biểu, có khi lại sa vào kể lể. 

Hiện nay có nhiều bài viết, sách tham khảo hướng dẫn về cách làm bài văn nghị luận xã hội. Tuy nhiên không có tài liệu nào tập trung tháo gỡ khó khăn cho học sinh về phương pháp đưa dẫn chứng vào bài nghị luận xã hội. Thêm vào đó, mặc dù kiểu bài Nghị luận xã hội học sinh đã được làm quen từ năm lớp 7 song đến năm lớp 9 mới có bài học riêng và thời lượng dành cho kiểu bài này cũng không nhiều (6 tiết) lại chủ yếu là  lý thuyết, ít thực hành. Do vậy phần lớn học sinh viết bài theo lối diễn thuyết, rất ít liên hệ thực tế, có  khi không có dẫn chứng trong bài viết… Chính vì thế đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng bài làm của học sinh, chất lượng bài dạy.

Những năm qua, kiểu bài Nghị luận xã hội không chỉ được đưa vào trong cấu trúc đề thi học sinh giỏi Ngữ văn lớp 9 mà còn được đưa vào cấu trúc đề thi tuyển sinh vào Trung học phổ thông, dạng đề này chiếm 3 điểm trong thang điểm 10. Là giáo viên trực tiếp dạy Ngữ văn 9, tôi nhận thấy Nghị luận xã hội là kiểu bài quan trọng và có cái khó đặc thù là yêu cầu học sinh phải biết liên hệ thực tế, vận dụng vốn sống để lập luận, vì thế cần phải biết cách đưa dẫn chứng để bài viết có sức thuyết phục. Điều đó cũng có nghĩa là thông qua bài văn nghị luận, qua việc đưa dẫn chứng vào bài viết, học sinh rèn luyện được cả kĩ năng sống và giá trị sống, các em bày tỏ được thái độ, suy nghĩ, nhận xét…của bản thân trước các vấn đề xã hội một cách đúng đắn, chân thực và sắc sảo góp phần làm phong phú thêm đời sống tâm hồn, tình cảm của học sinh. Từ những lí do đó bản thân tôi luôn trăn trở, tìm tòi phương pháp, cách thức hướng dẫn học sinh đưa dẫn chứng vào bài nghị luận xã hội sao cho hiệu quả. Do vậy, tôi chọn đề tài “Hướng dẫn học sinh lớp 9 phương pháp đưa dẫn chứng vào bài nghị luận xã hội theo hướng phát triển năng lực” để nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao trình độ lí luận cho bản thân và vận dụng linh hoạt các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong thực tiễn giảng dạy nhất là giúp học sinh viết được bài  văn nghị luận xã hội sắc sảo, có luận điểm rõ ràng, luận cứ, luận chứng xác thực, đúng đắn, nhằm nâng cao chất lượng dạy –  học bộ môn. 

1.2. Mục đích nghiên cứu

Tìm ra một số biện pháp thiết thực, khả thi để phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng, hiệu quả trong việc hướng dẫn học sinh cách thức đưa dẫn chứng vào bài nghị luận xã hội.

1.3 Đối tượng nghiên cứu: 

Để bồi dưỡng năng lực làm bài nghị luận xã hội, rèn kĩ năng, cách thức đưa

dẫn chứng vào bài viết của học sinh, tôi tiến hành nghiên cứu: 

– Phương pháp dạy – học kiểu bài Nghị luận xã hội. 

– Phương pháp dạy – học phát triển năng lực.

-Thực nghiệm ở lớp 9C Trường THCS Lê Hữu Lập – Hậu Lộc – Thanh Hóa. 

1.4 Phương pháp nghiên cứu: 

– Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết: Thông qua việc nghiên cứu tài liệu, sách tham khảo liên quan đến đề tài nghiên cứu.

–  Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin: Khảo sát năng lực học sinh qua bài viết.

– Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành qua thực tiễn dạy học. 

– Phương pháp thống kê, xử lý số liệu, phương pháp kiểm tra, đối chiếu, so sánh: So sánh, đối chiếu kết quả trước và sau khi vận dụng đề tài. 

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
3. Cơ sở lí luận: 

Phương pháp dạy – học theo quan điểm phát triển năng lực nhận thức học sinh được thể hiện rõ nhất trong Nghị quyết 29/NQ – TW với mục tiêu: Thay đổi “Phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang tổ chức hướng dẫn định hướng phát triển năng lực nhận thức học sinh”. Phương pháp dạy – học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Dạy học phải phát huy tính tích cực, tự giác của người học; hình thành, phát triển năng lực sử dụng sách giáo khoa, năng lực nghe nói, đọc viết, tìm kiếm thông tin…Trên cơ sở đó học sinh trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy.Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác nhằm phát triển năng lực xã hội cho các em. Dạy – học theo hướng phát triển năng lực học sinh được thể hiện rõ nét trong việc dạy – học thể loại văn nghị luận nói chung và dạng bài Nghị luận xã hội nói riêng bởi dạng bài này tính thực hành cao, khả năng vận dụng kiến thức đời sống nhiều nên học sinh sẽ vừa nắm vững nội dung kiến thức bài học vừa trau dồi cho bản thân kĩ năng sống. 

Nếu Nghị luận văn học là trình bày nhận xét, đánh giá về nội dung, nghệ thuật…của tác phẩm văn học thì Nghị luận xã hội là bày tỏ quan quan điểm của mình trước các vấn đề xã hội; phân tích, bàn bạc về các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội nhằm tạo ra những tác động tích cực đến con người và mối quan hệ giữa con người với con người trong xã hội mà cuộc đời xã hội thì muôn màu, muôn vẻ, phong phú, đa dạng nên có rất nhiều góc độ để soi chiếu. Bài Nghị luận xã hội được ứng dụng rộng rãi trong đời sống, nó giúp học sinh nhận thức một cách đầy đủ, cập nhật, khách quan các vấn đề liên quan trực tiếp đến đời sống hàng ngày. Để từ đó có định hướng đúng đắn cho sự phát triển tích cực của học sinh theo quy luật vận động của xã hội. Vì vậy học văn nghị luận xã hội là yêu cầu thiết thực trong quá trình học tập của học sinh THCS. 

Những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn nói chung, phân môn Tập làm văn nói riêng đã được chú trọng nhiều, nhất là kiểu bài Nghị luận xã hội. Từ đó mở ra nhiều hướng suy nghĩ mới, yêu cầu giáo viên phải nghiên cứu vận dụng sáng tạo các phương pháp dạy học trong quá trình giảng dạy để nâng cao chất lượng dạy học. Một trong số những phương pháp đó là rèn luyện cho học sinh các kĩ năng viết tốt bài văn nghị luận xã hội. Muốn bài văn nghị luận xã hội có sức thuyết phục thì không thể không có dẫn chứng thực tế – đây là yêu cầu bắt buộc bởi không có dẫn chứng thì bài nghị luận xã hội gần như diễn thuyết suông, thiếu cơ sở thực tế, quá ít dẫn chứng, thiếu tin cậy,  lạm dụng dẫn chứng thì bài văn lại chỉ là sự liệt kê dẫn chứng đơn thuần khiến bài viết bị loãng, vô hồn.Vậy nên, vấn đề đặt ra là: Lấy dẫn chứng như thế nào là phù hợp? Lấy bao nhiêu dẫn chứng thì đủ để bài văn thuyết phục nhất? Dẫn dắt dẫn chứng theo quy trình nào thì đạt hiệu quả nhất?  Đây quả là thách thức đối với giáo viên và học sinh trong quá trình hướng dẫn và làm bài. 

          Việc lấy dẫn chứng đối với một bài văn Nghị luận xã hội (dù là nghị luận về một tư tưởng, đạo lý hay một hiện tượng đời sống) đều có vai trò đặc biệt quan trọng. Không có dẫn chứng bài văn sẽ thiếu “chất sống”, thiếu sự sinh động, hấp dẫn. Quan trọng hơn, nếu thiếu dẫn chứng, những lý lẽ đưa ra sẽ không còn sức