SKKN Hướng dẫn tổ chức Chuyên đề ngoại khóa môn Giáo dục công dân lớp 7 về “Giáo dục ý thức bảo vệ di sản” tại Khu di tích Nhà thờ đá Phát Diệm-Kim Sơn-Ninh Bình

Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Cơ sở lí luận

1.1. Đặc điểm di sản văn hóa, phân loại di sản văn hóa Việt Nam.

Di sản văn hóa Việt Nam là những giá trị kết tinh từ sự sáng tạo văn hóa của cộng đồng 54 dân tộc anh em, trải qua một quá trình lịch sử lâu đời, được trao truyền, kế thừa và tái sáng tạo từ nhiều thế hệ cho tới ngày nay. Di sản văn hóa Việt Nam là bức tranh đa dạng văn hóa, là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại. Di sản văn hóa Việt Nam có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta.

Di sản văn hóa Việt Nam được chia thành hai loại: 

– Di sản văn hóa vật thể: là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học bao gồm: di tích lịch sử-văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia.

– Di sản văn hóa phi vật thể: là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, vật thể và không gian văn hóa liên quan, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khắc bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức khác (tiếng nói, chữ viết của các dân tộc Việt Nam, tập quán xã hội, lễ hội truyền thống, nghề thủ công truyền thống, tri thức dân gian…. ).

1.2. Ý nghĩa của di sản đối với hoạt động dạy học và giáo dục phổ thông.

Cùng với sự đổi mới về phương pháp giáo dục, trong những năm gần đây, trong phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực, một trong những hoạt động được đặt ra là tổ chức cho học sinh tham gia chăm sóc các di sản, chủ yếu là các di sản manh tính lịch sử của địa phương. Việc khai thác các di sản văn hóa ở địa phương là nguồn tri thức, là phương tiện dạy học giáo dục rất bổ ích đối với giáo viên và học sinh. 

Sử dụng di sản trong dạy học giúp cho quá trình học tập của học sinh trở nên hấp dẫn hơn, học sinh hứng thú học tập và hiểu bài sâu sắc hơn, phát triển tư duy độc lập, tích cực, chủ động và sáng tạo.

2. Cơ sở thực tiễn

2.1. Thực trạng giáo dục di sản trong dạy học hiện nay tại trường phổ thông

Di sản văn hóa ở mỗi địa phương vô cùng phong phú song hiệu quả của việc đưa di sản vào trường học đã thấy rõ, để có một bài học trong vòng 45 phút, giáo viên phải rất kỳ công chuẩn bị, không chỉ thời gian mà còn là kinh nghiệm giảng dạy tích lũy trong nhiều năm. Việc này vô tình trở thành gánh nặng cho người trực tiếp giảng dạy và nhà trường. Rồi việc chế tác, duy trì và đảm bảo chất lượng học liệu là các hiện vật văn hóa sử dụng trong mỗi tiết học cũng đòi hỏi có sự đầu tư về thời gian và nguồn lực của nhà trường, cơ quan văn hóa và cộng đồng. Nói về mô hình đưa di sản văn hóa vào trường học, có giáo viên đã chia sẻ: “Vì có nội dung mới vào bài, nên thời gian quy định tiết học không theo đúng chuẩn như trước. Đưa di sản văn hóa vào bài học, không đơn giản chỉ là ghép mà phải có sự lựa chọn phù hợp và tự nhiên nhất. Giáo viên phải tìm hiểu thông tin trên các trang mạng, đồng nghiệp, mọi người xung quanh”. Lựa chọn di sản gì vào bài học nào cũng là trăn trở của nhiều người, bởi chưa có tài liệu hướng dẫn chính thống, mà hoàn toàn dựa trên những gợi ý chung chung. 

Việc khai thác các di sản văn hóa ở địa phương như là nguồn tri thức, là phương tiện dạy học, giáo dục rất ít khi được quan tâm hoặc nếu có thường mang tính tự phát. Vì vậy vai trò, thế mạnh của những di sản văn hóa đa dạng, muôn hình muôn vẻ ở địa phương gần như chưa được ngành giáo dục biết đến và vận dụng. Nên chủ yếu giáo viên chỉ dạy học sinh trên lớp và chưa gắn giảng dạy kiến thức lí thuyết với thực tiễn di sản. 

Mặt khác, nguồn kinh phí cho việc dạy học gắn liền với di sản trong các nhà trường chưa thực sự được đầu tư thỏa đáng. Việc tổ chức những chuyến tham quan trải nghiệm cho học sinh thực sự là vấn đề khó nếu không huy động được các nguồn lực, tranh thủ được sự ủng hộ của ngành, của cha mẹ học sinh và của xã hội.

2.2. Trách nhiệm của nhà trường phổ thông đối với di sản văn hóa Việt Nam.

Nhà trường phổ thông vừa có trách nhiệm giáo dục nâng cao nhận thức cho học sinh về di sản văn hóa, góp phần bảo vệ di sản văn hóa vừa có trách nhiệm sử dụng di sản văn hóa để dạy học. Việc sử dụng di sản văn hóa để dạy học mang lại kết quả tích cực vừa có giá trị ở phương pháp giáo dục kiến thức phổ thông theo quy định của chương trình, vừa nâng cao nhận thức và trách nhiệm của học sinh đối với di sản văn hóa.

PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. Giải pháp cũ thường làm

Trong công tác quản lí, tôi thường chỉ đạo giáo viên khi dạy các chuyên đề  ngoại khóa về giáo dục di sản: 

– Địa điểm: Dạy tại lớp 

– Đối tượng: Học sinh lớp 7

– Phương tiện dạy học: Máy chiếu

– Thiết bị dạy học: Tranh ảnh tư liệu gắn liền với di sản

– Quy trình chuẩn bị: 

+ Chuẩn bị phòng học có máy chiếu và khung tranh ảnh của các nhóm học sinh sưu tầm được trong quá trình tìm hiểu di sản.

+ Giáo viên bám sát phân phối chương trình. Chọn lựa kiến thức xây dựng chuyên đề ngoại khóa giáo dục di sản.  

+ Chú trọng soạn giáo án chi tiết. 

+ Phiếu học tập: Giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm học sinh tìm hiểu về di sản trước khi tổ chức ngoại khóa. 

+ Giáo viên và học sinh sưu tầm tư liệu và hình ảnh liên quan đến di sản để minh họa kiến thức bài học thêm phong phú.

– Tiến trình giảng dạy:

Bước 1: Khởi động: Hát về quê hương Kim Sơn, Ninh Bình.

Bước 2: Giáo viên phân lớp theo nhóm (cũng là nhóm đã phân công khi sưu tầm tư liệu và tìm hiểu về di sản). 

Bước 3: Đại diện nhóm học sinh lên thuyết trình về di sản trên cơ sở những tư liệu các em sưu tầm được (là tri thức, hình ảnh). Trong quá trình nghe thuyết minh các học sinh khác trong nhóm và học sinh thuộc các nhóm còn lại có thể nêu ý kiến phản biện và bổ sung thêm trên cơ sở những hiểu biết của bản thân. Giáo viên quan sát, lắng nghe và bổ sung làm phong phú thêm kiến thức về di sản.  

Bước 4: Dựa trên cơ sở những kiến thức về những tiết học trước, giáo viên hướng dẫn học sinh nhận diện di sản: Di sản văn hóa vật thể hay phi vật thể?

Bước 5: Học sinh nhận thức về trách nhiệm bảo vệ di sản.

Bước 6: Giáo viên hướng dẫn học sinh viết thu hoạch.

Ưu điểm: 

– Với cách giảng dạy như trên, giáo viên đã truyền thụ được kiến thức cơ bản. 

– Bước đầu hình thành ở học sinh tính chủ động tích cực trong học tập, tiếp cận di sản thông qua tư liệu, mạng Internet. 

– Đã phần nào tạo hứng thú tìm hiểu di sản đối với học sinh. 

Hạn chế: 

– Học sinh không được tiếp xúc và trải nghiệm với di sản để hiểu di sản một cách sâu sắc.

– Học sinh không có nhiều điều kiện giao lưu với thày cô và bạn bè. Không bộc lộ được các kĩ năng và năng lực đặc biệt của bản thân.

– Giáo viên chưa giúp học sinh phát triển kĩ năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức; kĩ năng sống…và hơn hết là góp phần giáo dục nhân cách học sinh bằng những việc làm cụ thể.

2. Giải pháp mới cải tiến

  Thực hiện hướng dẫn số 73/HD-BGD ĐT-BVHTTDL ngày 16/01/2013 về hướng dẫn sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ thông. Từ những kết quả khi thực hiện ngoại khóa tại trường, tôi đã rút kinh nghiệm đối với giáo viên dạy môn công dân 7 và trực tiếp hướng dẫn giáo viên tiếp tục cải tiến và tổ chức chuyên đề ngoại khóa cấp huyện với nội dung: “Giáo dục ‎ thức bảo vệ di sản” Khu di tích Nhà thờ đá Phát Diệm-Kim Sơn-Ninh Bình tại thực địa.