SKKN Kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 7 nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài

Hiện nay, dạy học theo hướng tích hợp liên môn là một trong những quan điểm  giáo dục đang được quan tâm. Thực hiện tích hợp trong dạy học sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho việc góp phần hình thành, phát triển năng lực hành động, năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

Về bản chất, mỗi môn học là một lĩnh vực tri thức khoa học có tính liên ngành, bao gồm một hệ thống những kiến thức cơ bản và cần thiết được kết hợp lại trên cơ sở thành tựu của nhiều ngành khoa học và kỹ thuật hiện đại. Người ta gọi đây là một hệ thống tri thức khoa học tích hợp (kết hợp lại với nhau, hòa nhập, lồng ghép vào nhau).

Tích hợp theo nghĩa chung nhất được hiểu là sự liên kết các thành phần, các bộ phận khác nhau một cách hòa hợp, tương thích trong một tổng thể. Dạy học tích hợp liên môn được hình thành trên cơ sở của những quan niệm tích cực về quá trình dạy học. Tích hợp liên môn trong giáo dục sẽ góp phần phát triển tư duy tổng hợp, năng lực giải quyết vấn đề và làm cho việc học tập trở nên có ý nghĩa hơn đối với học sinh so với việc học và thực hiện các mặt giáo dục một cách riêng rẽ. Các sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội vốn không tồn tại một cách rời rạc, đơn lẻ, chúng là những thể tổng hợp, hoàn chỉnh và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.

Tích hợp trong xây dựng nội dung môn học là sự kết hợp, tổ chức các nội dung từ các môn học, các lĩnh vực học tập khác nhau (theo cách hiểu truyền thống về các môn học từ vài trăm năm nay) thành những môn học mới hoặc lồng ghép các nội dung mới, cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học. Các ngành khoa học đã tạo nên sức mạnh tổng hợp cho việc truyền thụ kiến thức của giáo viên và sự tiếp nhận kiến thức của học sinh một cách tự giác. Cũng chính do đặc điểm đó mà giáo dục môi trường được đưa vào nội dung giáo dục phổ thông chủ yếu bằng con đường tích hợp, tức là liên kết, lồng ghép với các môn học có sẵn trong chương trình giáo dục phổ thông một cách hợp lý, nhưng chủ yếu là môn Địa lý.

Thực trạng môi trường đang ngày càng trở thành vấn đề gay gắt của toàn nhân loại, khi con người đang ngày phải đối mặt với sự cạn kiệt của tài nguyên và ô nhiễm môi trường trên khắp địa cầu; song hành với sự phát triển kinh tế không ngừng trong khi phải chú ý đến việc giữ gìn hành tinh này để bàn giao nó cho thế hệ sau, bảo đảm một lợi ích cần thiết và sự phát triển lâu dài của mọi thế hệ. Đó cũng chính là thông điệp chung cho tất cả mọi người trên thế giới.

Cùng với sự phát triển khoa học kĩ thuật, tri thức giảng dạy trong nhà trường là những kiến thức cơ bản, hiện đại sát thực tế  là cơ sở để tạo cho các thế hệ trẻ làm hành trang bước vào thế hệ mới. Việc giáo dục môi trường trong bài dạy Địa lí trang bị những hiểu biết rèn luyện kĩ năng và cung cấp cơ hội cho học sinh THCS phát triển khả năng tích hợp kiến thức vận dụng vào thực tế địa phương. Từ đó các em có thể tiến hành tích hợp giáo dục môi trường có hiệu quả trong môn Địa lý.  

Trong thời gian giảng dạy tại trường THCS Hạ Trung bản thân tôi luôn đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh, hình thành các phương pháp dạy học tích cực, tự giác học tập, chủ động khai thác kiến thức, chiếm lĩnh tri thức bài học. Bản thân tôi luôn lồng ghép tích hợp các kiến thức cơ bản bài học với việc giáo dục môi trường trong môn Địa lí. Tuy vậy trước yêu cầu mới của ngành giáo dục, với lương tâm và trách nhiệm nghề nghiệp đã thúc bách tôi trong việc làm thế nào để môi trường chúng ta luôn trong sạch, làm thế nào để thông qua môn Địa lí giúp học sinh nhận thức được giá trị của môi trường và có thái độ đúng đắn đối với môi trường.

Đó là lí do tôi lựa chọn sáng kiến “Kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 7 nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh trường THCS Hạ Trung”

1.2. Mục đích nghiên cứu

Giáo dục môi trường nhằm vận dụng những kiến thức và kỹ năng vào gìn giữ, bảo tồn, sử dụng môi trường theo cách thức bền vững cho cả thế hệ hiện tại và tương lai. Nó cũng bao hàm cả việc học cách sử dụng những công nghệ mới nhằm tránh những thảm hoạ môi trường, xoá nghèo đói, tận dụng các cơ hội và đưa ra những quyết định khôn khéo trong sử dụng tài nguyên. Hơn nữa, nó bao hàm cả việc đạt được những kỹ năng, có những động lực và cam kết hành động, dù với tư cách cá nhân hay tập thể, để giải quyết những vấn đề môi trường hiện tại và phòng ngừa những vấn đề mới nảy sinh. 

Giáo dục môi trường nhằm giúp các em:

– Một ý thức trách nhiệm sâu sắc đối với sự phát triển bền vững của Trái Đất.

– Một khả năng cảm thụ, đánh giá vẻ đẹp nền tảng của môi trường.

– Một nhân cách được khắc sâu bởi nền tảng đạo lí môi trường.

– Giáo dục môi trường mang lại cho các em cơ hội khám phá môi trường và những hiểu biết về các quyết định của con người liên quan đến môi trường. Giáo dục môi trường cũng tạo cơ hội để hình thành, sử dụng các kĩ năng liên quan đến cuộc sống hôm nay và ngày mai của các em. Tất cả điều này cho chúng ta niềm hy vọng trẻ em có nhiều ý tưởng sáng tạo và tham gia tích cực vào quá trình phấn đấu cho một thế giới phát triển lành mạnh nhằm xây dựng một môi trường tốt đẹp.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Các bài học trong chương trình Địa lí lớp 7 có kiến thức liên quan đến vấn đề bảo vệ môi trường.

– Các quan điểm chỉ đạo hiện nay về vấn đề vận dụng kiến thức liên môn trong các môn học trong chương trình giáo dục phổ thông.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết; 

– Phương pháp khảo sát, điều tra thực tế; 

– Phương pháp thu thập thông tin, thông kê và xử lí số liệu…

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

1. Môi trường và ô nhiễm môi trường 

“Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên.” 

Ô nhiễm môi trường là sự làm thay đổi không mong muốn tính chất vật lí, hoá học, sinh học của không khí, đất, nước trong môi trường sống, gây tác động nguy hại tức thời hoặc tương lai đến sức khoẻ, đời sống con người, làm ảnh hưởng đến quá trình sản xuất, đến các tài sản văn hoá và làm tổn thất nguồn tài nguyên dự trữ của con người.

1. Giáo dục môi trường là gì?

Có nhiều định nghĩa giáo dục môi trường, tuy nhiên trong khuôn khổ của việc giáo dục môi trường thông qua môn Địa lí ở nhà trường có thể hiểu: “Giáo dục môi trường là một quá trình thông qua các hoạt động giáo dục chính quy và không chính quy nhằm giúp con người có được sự hiểu biết, kỹ năng và giá trị tạo điều  kiện cho họ tham gia vào phát triển một xã hội bền vững về sinh thái”.

Giáo dục môi trường gắn liền với việc học kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành thái độ và lòng nhiệt tình để hoạt động một cách độc lập hoặc phối hợp nhằm tìm ra giải pháp cho vấn đề môi trường hiện tại và tương lai.

1. Tại sao phải giáo dục bảo vệ môi trường thông qua việc tích hợp liên môn trong dạy học Địa lý?

Dạy học tích hợp là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và dạy học Địa lý nói riêng, đây được coi là một quan điểm dạy học hiện đại nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục. Dạy học tích hợp giúp học sinh thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục tính tản mạn, rời rạc trong kiến thức.