SKKN Một số kinh nghiệm giúp học sinh nắm vững cách giải toán có lời văn lớp 2

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài:

Đất nước nước ta đã và đang thực hiện công cuộc công nghiệp hoá – hiện đại hoá, muốn thực hiện công cuộc công nghiệp hoá – hiện đại hoá vững chắc cần phải có lực lượng lao động đủ trình độ, năng động và sáng tạo. Chính vì  vậy mục tiêu đào tạo cũng được thay đổi để đáp ứng với tình hình hiện nay. Thực trạng dạy và học ở nước ta hiện nay còn nhiều hạn chế. So với các nước trên thế giới, chúng ta còn có nhiều điểm cần khắc phục về nội dung và phương pháp dạy học. Từ những lý do trên việc thay đổi nội dung chương trình cũng như phương pháp dạy học là điều cần thiết. 

Trong những năm gần đây, xu thế chung của ngành giáo dục đang đổi mới về phương pháp dạy học, về cách đánh giá nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học. Đối với bậc tiểu học, từ năm học 2003 – 2004 dạy lớp 2 theo chương trình mới. Môn Toán ở tiểu học bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hóa, khái quát hóa, gây hứng thú học tập cho học sinh. Là giáo viên tiểu học trực tiếp đứng lớp 2 một số năm bản thân tôi thấy cần thiết phải nắm vững những phương pháp giảng dạy nói chung, phương pháp giảng dạy môn Toán nói riêng đặc biệt là phần giải toán có lời văn.

Với bài toán có lời văn học sinh đã được làm quen ở lớp 1 tuy nhiên khi học lên lớp 2 nhiều học sinh vẫn còn gặp khó khăn trong việc thực hiện bài giải toán. Để giải được bài toán có lời văn ngoài việc sử dụng kỹ năng tính toán học sinh còn phải có năng lực tư duy logic, “cái này lớn hơn cái kia”, tương đương, “cái kia bé hơn cái này”… Giải toán có lời văn có vị trí rất quan trọng trong chương trình Toán ở cấp tiểu học. Ở lớp 2 nếu học sinh nắm vững phương pháp giải toán có lời văn sẽ giúp các em học tốt bộ môn Toán và các bộ môn khác vì tư duy logic của trẻ được phát triển. Từ những lí do nêu trên cùng với thực tế một số năm giảng dạy ở lớp 2 bản thân tôi đã rút ra “Một số kinh nghiệm giúp học sinh nắm vững cách giải toán có lời văn lớp 2”. Đây cũng là một nội dung quan trọng trong dạy học toán nói chung và dạy toán phần giải toán có lời văn. Xin được phép trao đổi với đồng chí và đồng nghiệp.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

– Tìm hiểu một số vấn đề lí luận đổi mới phương pháp dạy học toán lớp 2.

– Tìm hiểu về nội dung và phương pháp dạy học phần giải toán có lời văn lớp 2.

– Tìm hiểu về thực trạng việc triển khai giải toán có lời văn ở lớp 2.

– Tìm hiểu một số biện pháp giúp học sinh nắm vững cách giải toán có lời văn lớp 2.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

– Các bài toán giải có lời văn ở lớp 2.

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

  Trong quá trình viết sáng kiến kinh nghiệm tôi đã sử dụng phương pháp:

    – Phương pháp quan sát.

    – Phương pháp tổng hợp.

   – Phương pháp thống kê.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

Dạy học môn Toán ở tiểu học nhằm giúp học sinh có những kiến thức cơ bản ban đầu về số học, các đại lượng thông dụng, một số yếu tố hình học và thống kê đơn giản; hình thành các kĩ năng thực hành, đo lường, giải bài toán có nhiều ứng dụng thiết thực trong đời sống, góp phần bước đầu phát triển năng lực tư duy, khả năng suy luận hợp lí và diễn đạt đúng. Nội dung cơ bản môn toán ở Tiểu học bao gồm 5 tuyến kiến thức chính: Số học, Đại lượng và đo đại lượng, Hình học, Thống kê mô tả, Giải toán có lời văn. Trong đó tuyến kiến thức giải toán có lời văn là nội dung cơ bản, chủ yếu của chương trình môn Toán ở Tiểu học, Toán có lời văn có vị trí rất quan trọng trong chương trình toán ở trường phổ thông được thể hiện rõ ở 4 chức năng: Giáo dục toàn diện – Phát triển tư duy trí tuệ – Kiểm tra đánh giá – Dạy học. Dạy học giải giải toán có lời văn có ý nghĩa to lớn nhằm giúp HS củng cố lý thuyết vận dụng vào giải bài tập, vận dụng vào đời sống; Rèn các kĩ năng; Phát triển tư duy như tư duy độc lập, sáng tạo, lôgic, suy luận, phán đoán; Rèn cho HS thái độ học tập như tính đam mê, cẩn thận, chính xác, tự giác, tích cực, sáng tạo, tự tin, trong học tập.

 Từ việc nhận thức về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học trang bị đầy đủ thời khoá biểu, sách giáo khoa, sách bồi dưỡng và đồ dùng học tập. Tôi thấy cần phải có phương pháp dạy học toán có lời văn cho học sinh.

Giải toán có lời văn thực chất là những bài toán thực tế, nội dung bài toán được thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ thuộc, có liên quan tới cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. Cái khó của bài toán có lời văn chính là ở chỗ làm thế nào để lược bỏ được những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán. Hay nói một cách khác là làm sao phải chỉ ra được các mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và tìm được những câu lời giải phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số của bài toán.

Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để học sinh hiểu và giải toán theo yêu cầu của chương trình mới. Hiện nay theo chương trình mới thì ngay từ lớp 1 học sinh đã được yêu cầu viết câu lời giải, đây là một bước nhảy vọt lớn trong chương trình toán vì  trước cải cách giáo dục thì đến lớp 4, các em mới phải viết câu lời giải, còn những năm đầu cải cách giáo dục thì đến học kì 2 của lớp 3 mới phải viết câu lời giải. Tuy nhiên nếu như nắm bắt được cách giải toán ngay từ lớp 1, 2 thì đến các lớp trên các em tiếp thu, nắm bắt kiến thức một cách dễ dàng hơn.

Giải toán ở tiểu học trước hết là giúp các em luyện tập, vận dụng kiến thức, các thao tác thực hành vào thực tiễn. Qua đó, từng bước giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp suy luận lôgíc. Thông qua giải toán học sinh rèn luyện ý thức: Làm việc có ý thức, có kế hoạch, sáng tạo và hăng say.

Thực tế qua một số năm trực tiếp giảng dạy ở khối lớp 2, tôi nhận thấy học sinh khi giải các bài toán có lời văn thường chậm so với các dạng bài tập khác. Các em thường lúng túng khi đặt câu lời giải cho phép tính, có nhiều em làm phép tính chính xác và nhanh chóng nhưng không làm sao tìm được lời giải đúng hoặc đặt lời giải không phù hợp với đề toán đặt ra. Chính vì thế nhiều khi dạy học sinh đặt câu lời giải còn vất vả hơn nhiều so với dạy trẻ thực hiện các phép tính ấy để tìm ra đáp số. 

2.2. Thực trạng:

Từ đầu năm học …….. tôi được phân công chủ nhiệm lớp 2D. Lớp tôi có 45 học sinh, các em đi học gần trường, phần đông là con gia đình công chức, hoàn cảnh gia đình ổn định. Trong khi dạy bài giải toán có lời văn tôi thấy một số học sinh vẫn còn gặp vướng mắc và bản thân giáo viên cũng có những hạn chế cần khắc phục.

* Giáo viên:

– Các bài toán giải bằng một phép tính nhân hoặc chia, chưa khái quát thành dạng cơ bản ở các tiết hình thành bảng nhân, các bài toán có lời văn thường không có hình vẽ cụ thể nên giáo viên khó hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề. Việc sử dụng hình vẽ cụ thể minh họa cho bài toán sẽ giúp học sinh hình dung ra cách làm bài nhanh hơn, trong quá trình làm bài sẽ ít có sự nhầm lẫn về phép tính.

– Trình độ học sinh trong lớp không đồng đều.

– Với nội dung sách giáo khoa mới đòi hỏi phải sử dụng nhiều đồ dùng trực quan. 

* Học sinh: 

– Một số học sinh còn lúng túng khi tìm hiểu đề, đặt lời giải.

– Khi nhận dạng bài toán đôi khi học sinh còn dựa vào trực quan nhiều nên không hiểu được bản chất bài toán.

– Nội dung các bài toán thường nêu lên một tình huống quen thuộc, gần gũi với học sinh. Trong đó các dữ kiện thường là các đại  lượng (danh số), khi tìm hiểu đề các em thường bị phân tán vào nội dung cụ thể của đại lượng hơn là các số cần thiết cho việc diễn tả điều kiện của các bài toán theo yêu cầu của đề.

– Các em thường nhầm lẫn phương pháp giải giữa các dạng toán.

– Khi trình bày bài giải các em diễn đạt câu, lời văn thường không rõ ràng hoặc mắc các lỗi ghi chữ viết tắt các đơn vị đo đại lượng.

– Phần giải toán có lời văn ở lớp 2 chưa đáp ứng được đối tượng học sinh hoàn thành tốt bởi chưa có bài toán giải bằng nhiều cách hoặc bằng nhiều phép tính.

2.3. Các biện pháp giúp học sinh nắm vững cách giải toán có lời văn ở lớp 2.

Qua việc tiếp thu chuyên đề và trên cơ sở điều tra nắm bắt đối tượng học sinh của lớp, bản thân tôi luôn suy nghĩ, trăn trở làm thế nào để nâng cao chất lượng giảng dạy. Qua tìm hiểu thực tế và vốn kinh nghiệm giảng dạy của mình tôi mạnh dạn đưa ra một số biện pháp nhằm khắc phục khó khăn như sau:

2.3.1. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu và phân tích bài toán.

Để giải đúng một bài giải toán có lời văn thì việc học sinh hiểu và biết phân tích bài toán đóng một vai trò rất quan trọng. Việc tìm hiểu đề toán sẽ giúp học sinh hiểu được yêu cầu của đề bài. Từ đó học sinh xác định được cái đã biết, cái chưa biết (cái cần tìm) và có hướng để giải được bài toán.

Với mỗi bài toán để học sinh tìm hiểu và phân tích được bài toán giáo viên cần hướng dẫn học sinh bằng các việc làm sau:

– Đọc đề bài.

– Phân tích đề: Bài toán cho biết gì? Bài toán hỏi gì?

– Tóm tắt bài toán.

* Dạng bài đề toán chỉ có lời văn (không có hình minh họa): Dạng đề này  giáo viên cần tăng cường sử dụng phương pháp hỏi – đáp để giúp học sinh phân tích bài toán (trong đó có các hình thức: GV hỏi – học sinh trả lời, học sinh hỏi – học sinh trả lời). Thực tế việc giải bài toán có lời văn học sinh đã được làm quen ở lớp 1. Tuy nhiên để khắc sâu cho học sinh giáo viên nên hình thành cho học sinh thói quen phân tích bài toán. 

Ví dụ 1: Bài tập 3, trang 32 (SGK): Bao gạo to cân nặng 25kg, bao gạo bé cân nặng 10kg. Hỏi cả hai bao gạo cân nặng bao nhiêu ki-lô-gam? – Bài toán xuôi

Ví dụ 2: Hà có 24 cái kẹo, số kẹo của Hà nhiều hơn số kẹo của Hoa là 6 cái. Hỏi Hoa có bao nhiêu cái kẹo? – Bài toán ngược.

– Đọc đề bài: Để nắm được bài toán yêu cầu học sinh cần đọc thật kĩ đề toán. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh đọc đề bài:

+ Đọc thầm: Cả lớp đọc thầm đề bài.

+ Đọc thành tiếng: 2 đến 3 học sinh đọc (lớp đọc thầm theo).

+ Đọc trong nhóm bàn.

– Phân tích đề:

+ Thời gian đầu năm học: Do học sinh còn lúng túng với các bài giải toán có lời văn nên tôi đã tiến hành hình thức sau:

Giáo viên hỏi – học sinh trả lời (Vấn đáp trực tiếp)

Giáo viên gạch chân dưới những từ khóa quan trọng của bài toán. Với các bài toán giải giáo viên cần chuẩn bị đề bài trên bảng phụ, khi học sinh đọc xong, cần giúp các em hiểu nghĩa một số từ khóa quan trọng nói lên tình huống toán học đang bị che lấp bởi cái vỏ ngôn ngữ thông thường như “ít hơn”, “nhiều hơn”, “tất cả”, “cả hai”, ….. Trong trường hợp học sinh chưa hiểu giáo viên cần giúp các em hiểu nghĩa của từ đó.

Ví dụ 1: Bài tập 3, trang 32 (SGK).

   Bao gạo to cân nặng 25kg, bao gạo bé cân nặng 10kg. Hỏi cả hai bao gạo cân nặng bao nhiêu ki-lô-gam?

Ví dụ 2: Hà có 24 cái kẹo. Số kẹo của Hà nhiều hơn số kẹo của Hoa là 6 cái. Hỏi Hoa có bao nhiêu cái kẹo?

Thời gian từ giữa kì 1 trở đi khi học sinh đã quen với việc tìm hiểu và phân tích bài toán tôi hướng dẫn học sinh tự phân tích bài toán. Trong bước phân tích bài toán giáo viên là người định hướng giúp học sinh phát huy năng lực tối đa. Từ đó giúp các em có hứng thú trong học tập và trở nên yêu thích môn Toán