SKKN Sử dụng, khai thác kênh hình trong dạy học môn Địa lý Lớp 6

Phần I :  MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề
2. Thực trạng của vấn đề dạy và học môn Địa lý ở THCS

       Địa lý là một môn khoa học có phạm trù rộng lớn và có tính thực nghiệm cao, môn khoa học vừa có tính chất tự nhiên vừa có tính chất xã hội. Nó không chỉ dừng lại ở việc mô tả các sự việc và hiện tượng địa lý xảy ra trên bề mặt Trái Đất mà còn tìm cách giải thích, phân tích, so sánh, tổng hợp các yếu tố địa lý cũng như thấy được mối quan hệ giữa chúng với nhau. Mặt khác nó còn góp phần phát hiện, sử dụng, khai thác và cải tạo tài nguyên thiên nhiên, môi trường một cách hợp lý nhằm góp phần tích cực vào xây dựng kinh tế xã hội,quốc phòng, an ninh quốc gia.

Để phù hợp với đặc trưng bộ môn, đồng thời thực hiên tốt quá trình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa các hoạt động học của học sinh. Việc dạy học môn địa lý ở các trường  phổ thông muốn đạt được chất lượng cao thì đi đôi với lý thuyết việc sử dụng đồ dùng trực quan đặc biệt là kênh hình một yếu tố bắt buộc và có tác dungj lớn để phát huy tính tích cực, chủ động  của học sinh trong quá trình học tập, tăng cường kỹ năng địa lý( nhận xét, phân tích, giải thích,đánh giá, so sánh, tổng hợp… các bản đồ, biểu đồ,tranh ảnh…). Qua đó học sinh sẽ tự mình phát hiện kiến thức và khắc sâu nội dung bài học. Mặt khác nó còn giúp giáo viên tổ chức việc dạy học theo đặc trưng bộ môn có hiệu quả trong giảng dạy Địa lý ở trường THCS nói chung và lớp 6 nói riêng. Để giúp học sinh nắm và hiểu bài, người giáo viên phải biết sử dụng, khai thác và hiểu rõ kênh hình muốn truyền đạt nội dung gì. Đây là một trong những yếu tố gây hứng thú, lôi cuốn học sinh, giúp các em hiểu bài dễ dàng, ghi nhớ lôgic, không máy móc làm cho tư duy các em sau này này tự phân tích, giải thích khi không có giáo viên bên cạnh và trong thực tế.

     Qua thực tế giảng dạy môn Địa lý lớp 6, qua dự giờ của đồng nghiệp, trao đổi chuyên môn, tôi nhận thấy nhiều em học sinh còn quan niệm môn Địa lý là môn học thuộc lòng. Chính vì vậy trong những năm qua khi tiến hành cải cách giáo dục chúng ta đã cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng kênh hình như: Tranh ảnh, biểu đồ, bản đồ… Bởi vì tất cả các kiến thức Địa lý 6 không được trình bày, phàn tích, mô tả một cách đầy đủ, mà còn tiềm ẩn trong kênh hinhfcos trong bài học, trong khi tư duy của học sinh lứa tuổi nà còn thiên về tính cụ thể. Vì thế trong quá trình dạy Địa lý 6 giáo viên cần rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng, khai thác kênh hình để giám tính trừu tượng cho học sinh.

1. Ý nghĩa và tác dụng của giải pháp
2. Ý nghĩa : Trong dạy học Địa lý, kênh hình có chức năng vừa là phương tiện trực quan, vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý 6, kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài hoc. Kênh hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ… Ngoài việc hỗ trợ kênh chữ, việc khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ dàng giúp cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối quan hệ của chúng theo thời gian và không gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình trong dạy học môn Địa lớp 6 có ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình thành kiến thức và kỹ năng địa lý cho học sinh.
3. Tác dụng: Việc sử dụng, khai thác tốt các kênh hình sẽ giúp học sinh nắm nội dung bài học nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhớ bài lâu hơn và có hệ thống. Học sinh không thuộc baì máy móc, có suy nghĩ một cách loogic tư duy độc lập, các em có kĩ năng phân tích, tổng hợp các yếu toosddiaj lý một cách hợp lý.

       III. Phạm vi nghiên cứu của đề tài.

  Đề tài sử dụng, khai thác kênh hình môn Địa lý 6 được ứng dụng ở khối 6 trường THCS Thắng Lợi.

     B.Phương pháp tiến hành

1. Cơ sở lý luận.

Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ môn địa lý và trước yêu cầu đổi mới giáo dục cũng như thực tiễn dạy học bộ môn dịa lý. Nên việc biên soạn sách giáo khoa địa lý cấp THCS cũng có nhiều thay đổi về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa địa lý hiện nay được biên soạn không chỉ là tài liệu cho giáo viên giảng dạy mà còn là quyển sách bài tập cho học sinh theo định hướng mới. Đó là học sinh không phải học thuộc lòng sách giáo khoa mà phải tìm tòi, nghiên cứu, quan sát… những vấn đề về tự nhiên, về sự vật, hiện tượng trong kênh hình để hoàn thiện nội dung bài học qua câu hỏi trong sách giáo khoa, dưới sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên. Nên trong đổi mới phương pháp dạy học, việc biên soạn sách giáo khoa cũng có sự thay đổi, đó là số lượng kênh chữ đã được giảm tải và số lượng kênh hình được tăng lên đáng kể so với chương trình cũ. Thực hiện Quy chế ban hành theo quyết định số 41/2000/QĐ/BGD&ĐT ngày 24/3/2000 của BGD & ĐT “ Thiết bị dạy học phải được sử dụng hiệu quả nhất, đáp ứng các yều cầu về nội dung và phương pháp được quy định trong chương trình giáo dục” ( điều 10.2). Thiết bị dạy học đối với môn Địa lý rất đa dạng và phong phú: tranh ảnh, hình vẽ, sơ đồ, bản đồ, mẫu vật… trong khuôn khổ đề tài này tôi xin đề cập tới việc thực hiện sử dụng, khai thác kênh hình lớp 6( nội dung chủ yếu là hình ảnh). Nội dung của các  hình ảnh địa lý lớp 6, tập trung vào các hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình trong giảng dạy Địa lý THCS là một yêu cầu cần thiết không thể xem nhẹ được. Có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh nói chung và học môn địa lý nói riêng.

2. Cơ sở thực tiễn:

   Để đáp ứng yêu cầu về nhận thức, lý luận nội dung khoa học các tài liệu trực quan, phơng pháp sử dụng kênh hình trong giảng dạy bộ môn Địa lý,đặc biệt là hình vẽ ( hình ảnh) lớp 6. Để sử dụng và khai thác có hiệu qủa hình vẽ địa lý nhằm nâng cao hiệu quả giờ học, chúng ta đều thống nhất rằng chỉ có thể sử dụng sách giáo khoa khi nào khi mà cả giáo viên và học sinh đều hiểu sâu sắc bài viết( kênh chữ) cũng như hình ảnh( kênh hình) của sách giáo khoa. Tuy nhiên việc khai thác nội dung kênh hình trong sách giáo khoa là biện pháp quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học lại chưa được quan tâm một cách đầy đủ. Trong giờ dạy địa lý vẫn còn giáo viên coi nhẹ việc sử dụng kênh hình và chỉ cho kênh hình là minh họa cho bài học, hoặc nếu có khai thác thì phương pháp và nội dung khai thác chưa phù hợp. Nguyên nhân của tình trạng trên là:

    – Không ít giáo viên chưa hiểu xuất xứ, nội dung, ý nghĩa của kênh hình trong sách giáo khoa, trong khi đó lần đổi mới sách giáo khoa này số lượng kênh hình được tăng lên rất nhiều so với trước đây nhất là hình vẽ.

 – Có giáo viên nhận thức đầy đủ giá trị nội dung kênh hình nhưng lại ngại 

sử dụng, sợ mất thời gian hoặc sử dụng mang tính hình thức.

    – Để phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh giáo viên cần thiết phải sử dụng có hiệu qủa kênh hình trong dạy học môn địa lý lớp 6.từ việc nhận thức và xác định được vị trí, ý nghĩa của việc sử dụng kênh hình trong giảng dạy địa lý lớp 6  bậc THCS và ở trường THCS Thắng Lợi trong những năm gần đây việc sử dụng kênh hình chưa có hiệu quả nên chưa giúp học sinh hiểu sâu những hình ảnh, hình vẽ, những kiến thức địa lý, đồng thời không hình thành được khái niệm địa lý, không giúp các em phát huy được khả năng quan sát, sự tư duy về ngôn ngữ của học sinh. Những giờ học như vậy cũng là nguyên nhân dẫn đến học sinh không thích học môn địa lý. Từ thực tế  những năm dạy Địa lý lớp 6 ở trường THCS Thắng lợi, qua dự giờ, trao đổi với đồng nghiệp ở trường. Tôi xin được trình bày kinh nghiệm “ Sử dụng, khai thác kênh hình trong dạy học môn Địa lý lớp 6 ở trường THCS Thắng Lợi”.