SKKN Thu thập mẫu vật, xây dựng tư liệu lưỡng cư sử dụng trong dạy học Sinh học 7

• MỞ ĐẦU

• Lí do chọn đề tài:

Sinh học là khoa học thực nghiệm, có vai trò rất quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, nó góp phần phát triển và hoàn thiện nhân cách học sinh, giúp thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện Đức, Trí, Thể, Mĩ. Vì, vẻ đẹp của thiên nhiên hữu cơ là nguồn giáo dục thẩm mĩ sống động; sự phong phú, giàu có về tài nguyên sinh vật làm nảy nở tình yêu thiên nhiên, yêu tổ quốc. Đồng thời, nó có quan hệ mật thiết với các ngành khoa học khác.

Môn Sinh học ở THCS cung cấp cho học sinh hệ thống kiến thức cơ bản, phổ thông, thiết thực về đời sống, tập tính, hình thái, cấu tạo, một số hoạt động sinh lí, sự đa dạng và vai trò của sinh vật cũng như những hiện tượng, cơ chế và ứng dụng của Di truyền – Biến dị, mối quan hệ giữa sinh vật với môi trường sống. Đó là cơ sở, nền tảng ban đầu để các em khám phá thế giới sinh vật.

Thế giới sinh vật rất gần gũi, nên để thu được kết quả học tập tốt nhất đối với môn sinh học nói chung, phần động vật nói riêng cần có sự kết hợp giữa lí thuyết với thực hành, kèm theo các hình ảnh trực quan sinh động, dễ hiểu. Với việc sử dụng phương pháp thực hành và phương pháp trực quan kết hợp với các phương pháp dạy học khác sẽ giúp học sinh có niềm vui, sự say mê và sự hứng thú cao trong học tập và nghiên cứu sinh học. Đặc biệt cấp THCS, các em rất ham hiểu biết, khám phá những điều mới lạ, thích quan sát các sự vật hiện tượng cụ thể, thích đặt ra các câu hỏi cũng như được trả lời các câu hỏi thực tế đặt ra. Đồng thời, các em đã có khả năng quan sát, tìm tòi, sáng tạo và nghiên cứu tốt.

Nhưng thực tế trong nhà trường hiện nay môn Sinh học chưa được quan tâm đúng mức. Số học sinh khá, giỏi còn thấp, phần lớn ở mức độ trung bình, học sinh ít hứng thú,… Tại sao? Do trình độ nhận thức của học sinh hay do các em chưa có sự đam mê học tập? … Điều đó chưa hoàn toàn đúng cũng như chưa phải là nguyên nhân chủ yếu mà quan trọng là đội ngũ giáo viên chưa biết khơi dậy và phát triển tiềm năng vốn có ở học sinh, cũng như lợi thế trong dạy học môn Sinh học nói chung, phần động vật nói riêng trong sinh học lớp 7. Đó là, giáo viên đã bỏ qua hoặc ít sử dụng các đồ dùng trực quan sinh động, những mẫu vật thật, những hình ảnhvà âm thanh sống động thông qua các video clip trong quá trình dạy học, để hình thành các biểu tượng, các khái niệm sinh học,…

Xuất phát từ thực tế đó, là một giáo viên dạy học sinh học, tôi luôn trăn trở suy nghĩ tìm hướng giải quyết. Một trong những hướng giải quyết đó làthu thập mẫu vật, tư liệu sinh học và sử dụng chúng trong quá trình dạy học.Do vậy tôi mạnh dạn chọn đề tài “Thu thập mẫu vật, xây dựng tư liệu lưỡng cư sử dụng trong dạy học sinh học 7 ở trường THCS Kiên Thọ“

• Mục đích nghiên cứu:

Thu thập được một số mẫu vật lưỡng cư, xây dựng tư liệu lưỡng cư và sử dụng chúng trong dạy học sinh học 7 ở trường THCS Kiên Thọ huyện Ngọc Lặc, Thanh Hóa nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

• Đối tượng nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu:Đại diện của lớp lưỡng cư và chương trình dạy học chương VI – Lớp lưỡng cư, của phần động vật có xương sống môn Sinh học lớp 7.

Khách thể nghiên cứu:Học sinh lớp 7A1, 7A2 Trường THCS Kiên ThọNgọc Lặc, Thanh Hóa.

• Phương pháp nghiên cứu:

* Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

• Nghiên cứu lí luận và thực tiễn về thu thập, xây dựng, sử dụng mẫu vật, tư liệu làm cơ sở đểthu thập mẫu vật, xây dựng tư liệu lưỡng cư và sử dụng chúng trong dạy học chương VI – Ngành Động vật có xương sống, Lớp Lưỡng cưmôn Sinh học 7.
• Nghiên cứu mục tiêu, nội dung kiến thức, logic phát triển nội dung chương VI – Lớp Lưỡng cư, môn Sinh học 7, làm cơ sở thiết kế giáo án dạy học theo hướng phát triển năng lực, đáp ứng yêu cầu dạy học hiện nay.

*Phương pháp thực địa, thực tế

Thu thập mẫu vật lưỡng cư ở địa phương.

Phỏng vấn trao đổi (chuyên gia, cán bộ quản lý, giáo viên); Nghiên cứu sản phẩm (bài làm, bài nghiên cứu,… của học sinh) để xác định được thực trạng thu thập, xây dựng, sử dụng mẫu vật, tư liệu trong dạy học.

* Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Tổ chức dạy thực nghiệm sư phạm nhằm xác định chất lượng dạy học.

*Phương pháp sử dụng công nghệ thông tin

• Sử dụng trang tìm kiếm Google để thu thập các video liên quan tới đời sống tập tính, cấu tạo và sự đa dạng của lưỡng cư.
• Lựa chọn các video thu thập được sao cho phù hợp với đối tượng, nội dung Sinh học 7 và đảm bảo về mặt sư phạm.
• Sử dụngphần mềm Free Video Cutter Joiner xây dựng tư liệu dạy học.

• NỘI DUNG SÁNG KIẾN

• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về thu thập mẫu, xây dựng tư liệu và sử dụng mẫu, tư liệu trong dạy học động vật nói chung và lớp lưỡng cư nói riêng;
• Thu thập một số đại diện lưỡng cưếch đồng, cóc nhà, ễnh ương,… có ở địa phương và tư liệu mô tả sự đa dạng, đời sống, tập tính, cấu tạo bộ xương, cấu tạo trong, sự đa dạng loài,…
• Sử dụng mẫu thu được và tư liệu xây dựng được vào dạy học Sinh học 7 chương VI Ngành Động vật có xương sống, Lớp Lưỡng cư… ở Trường THCS Kiên Thọ và đánh giá hiệu quả sử dụng chúng trong dạy học.

• Cơ sở lí luận

• Khái quát Lớp Lưỡng cư

• Sự đa dạng:

Trên thế giới có khoảng 4 nghìn loài lưỡng cư. Ở Việt Nam đã phát hiện 147 loài. Chúng đều có da trần (thiểu vảy), luôn luôn ẩm ướt và dễ thấm nước. Sự sinh sản thường lệ thuộc vào môi trường nước ngọt. Lưỡng cư được phân làm ba bộ:

1. Bộ Lưỡng cư có đuôi. Đại diện là Cá cóc Tam Đảo
2. Bộ Lưỡng cư không đuôi. Có số lượng loài lớn nhất trong lớp Lưỡng cư. Đại diện là ếch đồng
3. Bộ Lưỡng cư không chân. Đại diện là Ếch giun

Phân biệt 3 bộ Lưỡng cư bằng những đặc điếm đặc trưng nhất. Thể hiện:

• Đặc điểm chung của lưỡng cư:

• Lưỡng cư là động vật có xương sống;
• Thích nghi với môi trường vừa ở nước, vừa ở cạn;
• Da trần, ẩm ướt;