SKKN Phương pháp rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn phần “bài học nhận thức và hành động” trong văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9

1. MỞ ĐẦU

1.1  LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.

      Tập làm văn là phân môn có vai trò quan trọng trong sự phát triển tư duy của con người và trong việc giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho học sinh. Trong xu thế đổi mới, việc dạy và học môn Ngữ văn nói chung, phân môn Tập làm văn nói riêng ngày càng được chú trọng, nhất là kiểu bài nghị luận xã hội.

      Từ năm học 2009 – 2010 trong các đề thi môn Ngữ văn (cả thi học kì II và thi vào lớp 10 THPT), bên cạnh câu nghị luận văn học, đề bài còn yêu cầu bắt buộc các thí sinh phải viết một bài văn nghị luận xã hội (khoảng 30 dòng) bàn về một vấn đề mang tính thời sự của đời sống xã hội như: Ô nhiễm môi trường, an toàn giao thông, tình cảm gia đình, tình thầy trò, tình bạn, quan điểm “cho” và “nhận” trong cuộc sống,… Thang điểm dành cho phần này khá cao chiếm 3/10 điểm toàn bài thi. Qua thực tế giảng dạy và chấm thi học kì II lớp 9 nhiều năm gần đây, tôi thấy một thực tế là: số học sinh làm tốt, đạt điểm tối đa (3.0 điểm) cho câu nghị luận xã hội không nhiều hoặc có làm được thì điểm bài thi không cao. Bởi vì, nghị luận xã hội là kiểu bài Tập làm văn khó đối với lứa tuổi học sinh Trung học cơ sở. Khi làm kiểu bài này, các em gặp không ít khó khăn về cả nội dung và phương pháp, nhất là khó khăn khi viết phần “Bài học nhận thức và hành động”.

Hiện nay, có nhiều bài viết, sách tham khảo hướng dẫn về cách làm bài văn nghị luận xã hội. Tuy nhiên không có tài liệu nào tập trung tháo gỡ khó khăn của học sinh về phương pháp viết phần “Bài học nhận thức và hành động” trong văn nghị luận xã hội. Khi viết phần này học sinh thường mất nhiều thời gian và mắc các lỗi: thiếu ý, sáo rỗng, rập khuôn, máy móc …

Là giáo viên trực tiếp dạy môn Ngữ văn 9 nhiều năm, tôi luôn mong muốn giúp học sinh lớp 9 có kĩ năng làm tốt bài văn nghị luận xã hội – kiểu bài bàn luận nhiều vấn đề rất thiết thực của đời sống. Qua đó các em bày tỏ được thái độ, suy nghĩ, nhận xét,… của bản thân trước các vấn đề ấy một cách đúng đắn, chân thật và sắc sảo. Từ những vấn đề xã hội được tiếp cận, hình thành kĩ năng sống, kĩ năng giải quyết vấn đề và góp phần làm phong phú thêm đời sống tâm hồn, tình cảm của học sinh.

Trên đây là những lí do tôi chọn và nghiên cứu đề tài: Phương pháp rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn phần “Bài học nhận thức và hành động” trong văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9.

1.2  MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

– Giúp học sinh tìm hiểu sâu hơn, kĩ hơn về văn nghị luận xã hội. Rèn cho học sinh lớp 9 có các kĩ năng viết bài văn nghị luận xã hội nói chung, đoạn văn phần “Bài học nhận thức và hành động” nói riêng.

– Tìm ra phương pháp giảng dạy khoa học có hiệu quả nhất, phát huy tính chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh, đảm bảo học sinh là trung tâm 

trong tất cả các hoạt động Dạy – Học.

       – Góp phần nâng cao năng lực học Ngữ văn của học sinh. Qua đó giúp các em hình thành và phát triển nhân cách toàn diện.

1.3  ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

       Đề tài tập trung nghiên cứu: Phương pháp rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn phần “Bài học nhận thức và hành động” trong văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9.

1.4  PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

       Đề tài sử dụng các phương pháp sau:

1. Phương pháp luận: Thông qua việc nghiên cứu tài liệu, các sách tham khảo liên quan đến đề tài nghiên cứu.
2. Phương pháp dùng số liệu: Thể hiện qua các bảng số liệu điều tra.
3. Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành qua thực tiễn dạy học.
4. Phương pháp đối sánh: So sánh, đối chiếu kết quả trước và sau khi vận dụng đề tài.
5. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1  CƠ SỞ LÍ LUẬN

       Nghị luận xã hội là kiểu bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống hoặc nghị luận về một tư tưởng đạo lí, bao gồm những vấn đề thuộc mọi quan hệ, mọi hoạt động của con người trong các lĩnh vực đời sống xã hội như: chính trị, kinh tế, giáo dục, môi trường, dân số…

       Bài nghị luận xã hội có thể đề cập tới rất nhiều mặt của đời sống xã hội. Tuy nhiên, trong chương trình Ngữ văn 9, vấn đề thường được đề cập trong kiểu bài nghị luận xã hội là: một sự việc hiện tượng đời sống; một tư tưởng đạo lí hoặc một vấn đề được rút ra từ một tác phẩm văn học, một câu ngạn ngữ, danh ngôn, châm ngôn.

       Bài văn nghị luận xã hội được ứng dụng một cách rộng rãi trong đời sống xã hội. Nó giúp học sinh nhận thức một cách đầy đủ, cập nhật, khách quan các vấn đề liên quan trực tiếp đến đời sống hàng ngày. Để từ đó có sự định hướng tốt cho sự phát triển tích cực của học sinh theo quy luật vận động của xã hội. Vì vậy học văn nghị luận xã hội là một yêu cầu thiết thực trong học tâp của học sinh bậc THCS.

       Những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn nói chung, phân môn Tập làm văn nói riêng đã được chú trọng nhiều, nhất là kiểu bài nghị luận xã hội. Từ đó mở ra nhiều hướng suy nghĩ mới, yêu cầu giáo viên phải tự nghiên cứu và vận dụng sáng tạo các phương pháp dạy học trong quá trình giảng dạy để chất lượng “học” của học sinh được nâng cao. Một trong số những phương pháp đó là rèn luyện cho học sinh các kĩ năng viết tốt đoạn văn phần “Bài học nhận thức và hành động” trong bài văn nghị luận xã hội.

2.2  THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

      Trong quá trình giảng dạy Ngữ văn 9 nhiều năm qua, đặc biệt là khi giảng dạy kiểu bài nghị luận xã hội, tôi luôn trăn trở trước thực trạng: nhiều học sinh viết bài văn nghị luận xã hội chưa đạt yêu cầu, nhiều bài văn chưa rút ra bài học nhận thức và hành động của bản thân từ vấn đề đang nghị luận hoặc có rút ra bài học nhưng còn sáo sỗng, rập khuôn, máy móc. Vì vậy, chất lượng các bài viết Tập làm văn số 5 (văn nghị luận xã hội) và câu hỏi nghị luận xã hội trong bài thi học kì II, bài thi vào lớp 10 THPT của học sinh còn thấp.

      Hai năm học: …………và …………, khi nhận nhiệm vụ dạy Ngữ văn lớp 9, đầu học kì II, tôi đã đưa ra bài tập để khảo sát thực trạng làm văn nghị luận xã hội của học sinh lớp 9B (năm học: …………), lớp 9C (năm học …………) với đề bài: Viết đoạn văn theo cách diễn dịch (khoảng 10-15 dòng) bàn về tình trạng thiếu trung thực trong thi cử ở một số học sinh hiện nay, liên hệ bản thân. 

      Kết quả khảo sát: 

      Kết quả khảo sát hai lần cho thấy không có bài làm nào của học sinh đạt điểm giỏi; số học sinh đạt điểm khá còn ít; số học sinh làm bài chưa đạt yêu cầu còn nhiều. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng trên ? Qua tìm hiểu tôi thấy do một số nguyên nhân sau: 

      * Về khách quan:  Theo phân phối chương trình, thời lượng trên lớp để học sinh nắm lý thuyết về kiểu bài nghị luận xã hội không nhiều, chỉ có 5 tiết cho hai dạng bài (Tiết 99: Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống; Tiết 100: Cách làm bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống; Tiết 109: Nghị luận về