SKKN Cấu trúc đề thi học sinh giỏi cấp tỉnh môn Sinh học 9

1 – MỞ ĐẦU

1.1 Lí do chọn đề tài:

     Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Hội nghị ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (Khóa XI) về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã đề ra những mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể cho giáo dục đào tạo trong thời gian tới. Trong đó đặc biệt nhấn mạnh mục tiêu đào tạo con người theo hướng phát triển năng lực. Theo đó việc phát huy khả năng tự học, tự nghiên cứu và vận dụng các kiến thức khoa học để giải quyết các vấn đề vẫn là nội dung trọng tâm trong đổi mới nội dung và phương pháp dạy học. 

    Trong nhiều năm qua, ngoài các tài liệu giúp các học sinh nghiên cứu, củng cố kiến thức cơ bản của các cấp học, các khối học thì hệ thống các tài liệu giúp giáo viên và học sinh nghiên cứu, ôn tập nâng cao để tham gia dự thi các kì thi học sinh giỏi các cấp, thi tuyển sinh vào các trường THPT chuyên cũng được biên soạn, xuất bản nhiều nhằm đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, ôn tập của các giáo viên và học sinh.

       Hiện nay, với chương trình cơ bản thì kiến thức sinh học 9 phần sinh thái học đặc biệt kiến thức liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn là nền tảng để nghiên cứu chương trình sinh thái lớp 9. Tuy nhiên với việc phải nghiên cứu chuyên sâu chuyên đề chuỗi thức ăn và lưới thức ăn để đáp ứng yêu cầu thi học sinh giỏi cấp Tỉnh, cấp huyện lớp 9 thì những kiến thức cơ bản trong Sách giáo khoa sinh học 9 không đáp ứng được yêu cầu là kiến thức nền tảng phù hợp.

       Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Sinh học ở trường THCS trên địa bàn huyện Yên Định – Thanh Hóa, Từ thực tiễn dạy học, đặc biệt là qua nhiều năm bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi cho Huyện tham gia dự thi học sinh giỏi cấp tỉnh tôi nhận thấy đây là phần học khó và phức tạp đối với học sinh mới bước vào đầu lớp 9. Trong những năm qua cùng với nhiệm vụ đổi mới phương pháp giảng dạy, tôi đã đưa ra nhiều phương pháp  giải bài tập di truyền, bài tập phần hệ sinh thái đặc biệt chuyên đề chuỗi thức ăn và lưới thức ăn ở chương trình Sinh học lớp 9 nhằm củng cố , khắc sâu mở rộng nhận thức của học sinh về chuyên đề chuỗi thức ăn và lưới thức ăn. Giúp các em hiểu sâu sắc , nắm vững những kiến thức cơ bản về chuỗi thức ăn và lưới thức ăn , biết vận dụng lí thuyết về các dạng câu hỏi liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn.

   Xác định đây là phần học rất quan trong đối với tất cả học sinh vì trong các đề thi học sinh giỏi phần học này thường chiếm vai trò nhất định. Trong những năm học gần đây cấu trúc đề thi học sinh giỏi của tỉnh Thanh Hoá có nhiều đổi mới. 

Cấu trúc đề thi HSG cấp tỉnh môn Sinh học 9 THCS tỉnh Thanh Hoá[8]

 (Theo tài liệu tập huấn giáo viên THCS bồi dưỡng HSG môn sinh học của Sở GD&ĐT tỉnh Thanh Hoá năm 2015)

        Từ cấu trúc đề thi trên ta có thể nhận thấy bài tập về chuỗi thức ăn và lưới thức ăn trong phần sinh vật và môi trường cũng có thể có 1 vai trò nhất định trong đề thi. Trong khi tài liệu chính thống về bồi dưỡng học sinh giỏi liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn còn rất ít, chủ yếu là nội dung của chương trình THPT nên chưa phù hợp về nội dung và cách thức thi. Nội dung trong sách giáo khoa sinh học 9 chỉ có Phần II bài 50, chính vì thế đã gây không ít khó khăn cho giáo viên trong quá trình sưu tầm tài liệu và hệ thống các dạng bài liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn. Tôi thiết nghĩ với khoảng thời gian như vậy không đáp ứng được khát vọng học hỏi của học sinh và đó cũng chính là là những trăn trở của giáo viên dạy môn Sinh học 9. 

     Xuất phát từ những lí do trên tôi đã lựa chọn nội dung về chuỗi thức ăn và lưới thức ăn để xây dựng thành sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh giải các bài tập liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 9” . Với mong muốn góp phần làm phong phú thêm nguồn tài liệu để ôn thi học sinh giỏi hoặc học sinh thi chuyên Sinh học. Một vấn đề đang được quan tâm nhiều hiện nay.

1.2- Mục đích nghiên cứu

      – Trao đổi với đồng nghiệp một số dạng bài tập nâng cao phần chuỗi thức ăn và lưới thức ăn trong chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 9. Giúp giáo viên có cái nhìn mới trong việc giải quyết các bài tập liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn.

     – Giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, biết khai thác các bài tập liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn. Từ đó nêu ra các khả năng có thể xảy ra. Từ đó nâng cao hiệu quả trong học tập.

1.3 – Đối tượng nghiên cứu

          Là toàn bộ lớp đội tuyển môn Sinh học năm ………….do bản thân phụ trách được tuyển chọn từ các trường THCS khác trong Huyện với sỉ số 35 em. Phần lớn các em đều có lực học khá tốt, đặc biệt là kiến thức sâu sắc về môn Sinh học đã được các thầy cô trường sở tại cung cấp làm nền tảng để nâng cao.

        Các bài tập liên quan đến chuỗi thức ăn và lưới thức ăn trong chương trình bồi dưỡng Sinh học 9

1.4 – Phương pháp nghiên cứu                                                                                

         – Phương pháp nghiên cứu tài liệu và phương pháp thu nhập thông tin : Để hoàn thành tốt đề tài tôi đã sử dụng kết việc nghiên cứu nhiều tài liệu đã xuất bản dành cho ôn thi học sinh giỏi lớp 9 và thi Chuyên vào lớp 10. Cùng với đó là nghiên cứu hướng ra đề học sinh giỏi và thi lớp 10 chuyên của các tỉnh trên các trang  mạng: Trang mạng Đề thi sinh học – Violet. Tài nguyên dạy học, …

         – Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết: Nghiên cứu tài liệu lí luận dạy học môn Sinh học, tài liệu về tâm lí học, lôgic học có liên quan đến đề tài để làm cơ sở định hướng cho quá trình nghiên cứu. 

        – Phương pháp điều tra khảo sát thực tế: Thu thập thông tin từ giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Sinh học 9 ở các trường trong cùng huyện hoặc ngoài huyện và từ những học sinh trực tiếp tham gia bồi dưỡng, học sinh không tham gia đội tuyển học sinh giỏi do bản thân trực tiếp phụ trách.

        – Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm đề tài làm đề kiểm tra theo chuẩn kiến thức kĩ năng để đánh giá tính hiệu quả đối với việc vận dụng kiến thức phần diễn biến nhiễm sắc thể trong giảm phân. Từ đó sửa đổi bổ sung và hoàn thiện những thiếu sót của đề tài.

       – Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý thông tin, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. So sánh kết quả đạt được trước và sau áp dụng đề tài.

1.5. Những điểm mới của đề tài

      – Hệ thống được các dạng bài tập về chuỗi thức ăn và lưới thức ăn từ đó xác định các bài tập về mối quan hệ giữa chuỗi thức ăn và lưới thức ăn mà các tài liệu tôi tham khảo chưa đề cập đến.

       – Mỗi dạng bài tập tôi luôn đưa ra cho học sinh cách nhận định tổng quát trước khi đưa ra câu trả lời, đồng thời cập nhật được các bài tập mới nhất về chuỗi thức ăn và lưới thức ăn của các tỉnh, các trường chuyên trong cả nước, bổ sung nguồn tư liệu cho giáo viên và học sinh.