SKKN Vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954

III- Mục đích yêu cầu của sáng kiến.

1. Thực trạng ban đầu trước khi áp dụng sáng kiến.

Dạy học tích hợp, liên môn là xu hướng đã được áp dụng từ lâu ở nhiều nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. Ở nước ta, đây là một xu thế dạy học mới và hiện đang có chuyển biến theo chiều hướng tích cực. Nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh trên tinh thần Nghị quyết 29 – NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, sau khi Quốc hội thông qua Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Bộ Giáo dục Đào tạo tiếp tục chỉ đạo các cơ sở giáo dục tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên sẵn sàng đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục, trong đó tăng cường năng lực dạy học theo hướng “tích hợp, liên môn” là một trong những vấn đề cần ưu tiên.

    Trong đổi mới cách dạy và học lịch sử hiện nay thì dạy học tích hợp, liên môn cũng là một biện pháp được ngành giáo dục và đào tạo chú trọng. Vì thế, trong những năm gần đây, bộ Giáo dục và đào tạo đã đưa vấn đề vận dụng kiến thức liên môn vào giảng dạy trong các trường phổ thông. Thông qua hình thức này, học sinh sẽ được vận dụng nhiều kiến thức, lĩnh vực hiểu biết khác nhau để khám phá nền tri thức của nhân loại, rèn luyện nhiều kĩ năng cần thiết… Từ đó học sinh hiểu bài sâu hơn, tiếp thu bài linh hoạt và chủ động hơn. 

Bên cạnh đó, việc giảng dạy môn Lịch sử ở trường THPT hiện nay đa số học sinh đều không mấy hứng thú học tập. Điều này do nhiều nguyên nhân như: nội dung, chương trình nặng nề, kiến thức khô khan, nhiều sự kiện nặng về chiến tranh cách mạng, ít đề cập về lịch sử văn hóa, nghệ thuật, chưa xen kẽ với văn học, khoa học… nên chưa tạo được sự hứng thú học lịch sử đối với học sinh. Học sinh còn hiểu một cách rời rạc, không nắm được mối quan hệ hữu cơ giữa các tri thức thuộc các lĩnh vực đời sống xã hội, về kiến thức liên môn. 

Nắm bắt được chủ trương trên của ngành giáo dục, cũng như nhận thức được tác dụng của việc vận dụng các kiến thức liên môn vào trong giảng dạy lịch sử, trong những năm qua tôi đã mạnh dạn đầu tư vào công tác soạn giảng bằng việc nghiên cứu tìm cách lồng ghép, tích hợp các kiến thức liên quan của các bộ môn khác vào chương trình giảng dạy lịch sử lớp 12 ở trường phổ thông dân tộc nội trú An Giang. Để làm được việc này, vào đầu mỗi năm học, ngay từ tiết đầu tiên nhận lớp giảng dạy, tôi đã thực hiện một hoạt động khảo sát đối với học sinh nhằm thăm dò nhận thức của các em về việc tích hợp kiến thức của các môn học khác vào bài giảng Lịch sử cụ thể như sau: 

PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH

Các em hãy vui lòng trả lời các câu hỏi sau bằng cách đánh dấu (X) vào 01 sự lựa chọn của em.

1. Thái độ của em đối với bộ môn lịch sử ở trường THPT?

□ Rất thích.

□ Khá thích.

□ Thích.

□ Không thích.

2. Theo em bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có tầm quan trọng không?

□ Rất quan trọng.

□ Khá quan trọng.

□      Quan trọng.

□ Ít quan trọng.

□ Không quan trọng.

3. Theo em, để học tốt bộ môn lịch sử chúng ta cần phải làm gì?

□ Học thuộc lòng kiến thức ghi trong vở.

□ Trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa.

□ Đọc sách giáo khoa.

□ Tìm hiểu thêm kiến thức liên quan trong các môn học khác.

4. Trong các giờ học môn lịch sử, em thích được tiếp cận với phương pháp giảng dạy nào của giáo viên?

□ Sử dụng phương pháp vấn đáp.

□ Làm việc nhóm.

□ Đàm thoại, thuyết giảng của giáo viên.

□ Sử dụng kết hợp kiến thức các môn học khác, sử dụng tranh ảnh…

□ Tất cả các ý trên

5. Để học tốt bộ môn lịch sử ở trường phổ thông, theo em việc kết hợp kiến thức nhiều bộ môn trong giờ học có cần thiết hay không?

□ Rất cần thiết.     □ Cần thiết.

□ Không cần thiết. □ Không quan tâm

6. Theo em việc sử dụng kiến thức của các môn học khác vào bài học môn Lịch sử có tác dụng gì không? 

□ Không có tác dụng.

□ Có tác dụng.

Nếu có, lí giải vì sao………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………….

Theo kết quả khảo sát, thăm dò tôi nhận thấy rằng đa số học sinh rất thích học lịch sử và cho rằng việc dạy lịch sử có vai trò quan trọng trong trưởng phổ thông. Tuy nhiên, các em còn chưa thích ứng, chưa được tiếp cận nhiều với việc giáo viên vận dụng các kiến thức có liên quan ở các môn học khác vào giờ dạy học lịch sử vì vẫn có nhiều em cho rằng đây là việc không cần thiết (câu 5). Đặc biệt đối với câu hỏi số 6, chỉ có một bộ phận nhỏ học sinh cho rằng việc sử dụng kiến thức của các môn học khác vào bài học lịch sử sẽ tạo cho bài học thêm sinh động, dễ tiếp thu và đỡ nhàm chán còn phần đông các em trả lời không có tác dụng. Từ thực trạng đó, tôi nhận thấy rằng cần phải đẩy mạnh việc lồng ghép, tích hợp kiến thức của các môn học khác vào giảng dạy lịch sử để giảm tính khô khan vốn có của các sự kiện lịch sử, tăng thêm tính hấp dẫn, làm sáng tỏ hơn những kiến thức học sinh đã học, tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. 

2. Sự cần thiết phải áp dụng sáng kiến:

Trong hệ thống giáo dục ở trường trung học phổ thông, môn Lịch sử có vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng cho thế hệ trẻ về kiến thức văn hoá, tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực hành động. Từ những hiểu biết về quá khứ học sinh sẽ hiểu rõ truyền thống của dân tộc, tự hào với những thành tựu trong công cuộc dựng nước và giữ nước của tổ tiên, xác định được vị thế của đất nước trong hiện tại và có thái độ đúng đắn đối với sự phát triển hợp quy luật của tương lai. Bên cạnh đó, nó còn góp phần quan trọng trong việc hình thành bồi dưỡng nhân sinh quan, thế giới quan khoa học, tác động đến học sinh không chỉ về trí tuệ mà còn cả về tư tưởng tình cảm ở những mức độ khác nhau. Như vậy, so với các môn học khác thì môn Lịch sử có nhiều ưu thế trong việc giáo dục tư tưởng tình cảm đối với thế hệ trẻ. Những kiến thức lịch sử không chỉ đơn thuần dạy cho các em biết yêu, ghét trong đấu tranh, biết yêu quý lao động, trân trọng cái đẹp mà còn góp phần định hình cho học sinh cách ứng xử đúng đắn trong giao tiếp hằng ngày.

Mặc dù có vai trò, chức năng, nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục thế hệ trẻ nhưng hiện nay việc dạy học lịch sử chưa hoàn thành tốt vai trò của mình. Một thực tế đáng buồn là học sinh còn xem nhẹ môn Lịch sử. Các em tiếp thu kiến thức một cách hời hợt, thiếu chính xác, thiếu hệ thống. Bởi vì, đa phần các em cho rằng học lịch sử phải ghi nhớ quá nhiều sự kiện khô khan. Lịch sử là một môn học nghiên cứu về quá khứ, mà quá khứ là những cái đã trãi qua không thể thay đổi được nên chỉ học cho qua chứ không có gì để vận dụng vào thực tế.

Ngày nay, dạy học theo chủ đề tích hợp, liên môn là một trong những phương pháp quan trọng trong dạy học ở trường phổ thông. Việc dạy học liên môn đòi hỏi người giáo viên không chỉ có kiến thức vững vàng về bộ môn của mình mà còn phải nắm nội dung chương trình các môn học khác. Đối với bộ môn Lịch sử – bộ môn vốn có vị trí, ý nghĩa quan trọng đối với việc giáo dục thế hệ trẻ thiết nghĩ cần phải được quan tâm hơn. Bởi vì, bản thân những sự kiện lịch sử vốn đã khô khan, nhất là những bài, những chương viết về các trận đánh có rất nhiều con số về ngày, tháng, năm xảy ra sự kiện hoặc những số liệu về các thành tựu đã đạt được trên mọi lĩnh vực. Để chuyển tải cho học sinh những số liệu này một cách nhẹ nhàng, đòi hỏi người giáo viên phải linh hoạt và sáng tạo trong việc sử dụng các kiến thức liên môn một cách chính xác và phù hợp. Do đó, việc người giáo viên dạy lịch sử phải nắm vững các sự kiện lịch sử cùng với những hiểu biết tri thức về nhiều môn khoa khọc xã xội và nhân văn khác để bổ trợ là yêu cầu quan trọng. 

Chương trình lịch sử lớp 12 giai đoạn 1945 – 1954 là giai đoạn với nhiều sự kiện, nhân vật, nội dung hay và phong phú. Để dạy học lịch sử giai đoạn này được sinh động, dễ tiếp thu ta phải vận dụng nhiều kiến thức bổ trợ của nhiều môn học khác như Ngữ văn, Địa lí, Giáo dục công dân, Tin học, Quốc phòng an ninh, phim, tranh ảnh tư liệu… Tuy nhiên, trong thực tiễn hiện nay ở các trường học trong tỉnh An Giang, việc sử dụng các kiến thức liên môn trong giảng dạy lịch sử vẫn chưa được chú trọng. Nhiều giáo viên còn ngại sưu tầm, tìm kiếm tài liệu liên môn phục vụ cho việc giảng dạy hay nếu có thì cũng chỉ ở mức độ sơ sài chưa thực sự mang lại hiệu quả.

Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn đề tài “Vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 tại trường Phổ thông DTNT THPT An Giang” nhằm nâng cao hiệu quả bài học, gây hứng thú học tập cho học sinh, giúp học sinh tiếp thu kiến thức bài học một cách đúng đắn, chân thực và sâu sắc. 

3. Nội dung sáng kiến

3.1. Quan điểm chung về dạy học liên môn.

Dạy học tích hợp, liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học lịch sử nói riêng và dạy học nói chung trong nhà trường phổ thông. Đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường. 

Dạy học tích hợp, liên môn là việc xác định một chủ đề để huy động kiến thức của nhiều môn học để xử lí hoặc giải quyết một vấn đề không phải của chỉ một môn học. Nó không chỉ tạo cảm hứng mà còn kích thích sự quan tâm, trí tò mò của người học. Đặc trưng của liên môn là một tổng thể các thành phần có mối liên hệ với nhau và ảnh hưởng qua lại với nhau. Do vậy, để lựa chọn và xây dựng nội dung bài học tích hợp liên môn cần thấy được sự phát triển các kiến thức thuộc chủ đề trong một môn học cũng như mối quan hệ về chủ đề giữa các môn học khác nhau. 

Do đó, xét về bản chất, dạy học tích hợp, liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học. Là hình thức tìm tòi những nội dung giao thoa giữa các môn học với nhau, những khái niệm, những tư tưởng chung giữa các môn học. Tùy theo đặc trưng cụ thể từng bài học mà có thể liên môn các môn khoa học lại với nhau như: Lí – Hóa – Sinh – Văn – Sử – Địa … Dạy học theo quan điểm tích hợp, liên môn có ba cấp độ: ở mức độ thấp giáo viên nhắc lại tài liệu, sự kiện, kĩ năng các môn có liên quan; cao hơn đòi hỏi học sinh nhớ lại và vận dụng kiến thức đã học của các môn học khác và cao nhất đòi hỏi học sinh phải độc lập giải quyết các bài toán nhận thức bằng vốn kiến thức đã biết, huy động các môn có liên quan theo phương pháp nghiên cứu, bảo đảm cho học sinh vận dụng được tổng hợp các kiến thức đó một cách hợp lí để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc sống, đồng thời tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. 

3.2. Ưu điểm của việc vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học lịch sử. 

  🟔 Ưu điểm đối với học sinh

– Trước hết, các chủ đề tích hợp, liên môn có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc. 

– Vận dụng nguyên tắc dạy học tích hợp, liên môn trong dạy học lịch sử có tác dụng tăng thêm tính hấp dẫn trong dạy học, làm sáng tỏ hơn những kiến thức học sinh đã học trong nhiều môn. Vì qua nội dung giao thoa giữa các bộ môn làm cho kiến thức của học sinh càng hoàn chỉnh hơn, chặt chẽ hơn.

– Dạy học tích hợp, liên môn trong dạy học Lịch sử làm cho học sinh nhận thức được sự phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, toàn diện trong các lĩnh vực đời sống, hiểu được tính toàn diện của lịch sử, khắc phục tính rời rạc, tản mạn trong kiến thức góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học sinh. Tạo cho học sinh thói quen trong tư duy lập luận tức là khi xem xét một vấn đề phải đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó mới có thể nhận thức một cách thấu đáo.

🟔Đối với giáo viên: 

Một là, trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác. Vì vậy, giáo viên sẽ có sự am hiểu về những kiến thức liên môn đó, góp phần từng bước nâng cao trình độ chuyên môn của mình.

Hai là, giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức một chiều mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng các hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học. Mặt khác, khi dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn, giáo viên các bộ môn liên quan sẽ có điều kiện và chủ động hơn trong quá trình phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học, tạo mối quan hệ gắn bó giữa đồng nghiệp với nhau.

 Như vậy, dạy học theo các chủ đề liên môn sẽ có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo viên. Bởi vì, khi thực hiện hoạt động dạy học theo hướng tích hợp, liên môn giáo viên không chỉ nghiên cứu tìm hiểu sâu về kiến thức của môn học mình phụ trách giảng dạy mà còn biết thêm nhiều kiến thức của các môn học khác. Từ đó, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo viên có đủ năng lực dạy học theo yêu cầu của xã hội.

3.3. Biện pháp tổ chức thực hiện sáng kiến.