SKKN Một số biện pháp hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 4

1.  MỞ ĐẦU:
1.1. Lý do chọn đề tài:
Bậc Tiểu học được đánh giá là bậc học nền tảng, nó tạo cơ sở, tiền đề cho học sinh có thể hình thành, phát triển và hoàn thiện một số kiến thức cơ bản, sơ giản với một số kĩ năng sống ban đầu, giúp cho học sinh có thể thích nghi với việc thích ứng của điều kiện sống. Bởi vậy, bên cạnh việc trang bị cho học sinh những vốn kiến thức kĩ năng cơ bản trong học tập, lao động; còn cần phải chú ý đến việc hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh, dạy học sinh: “cách sống, cách làm người”, để học sinh có thêm kinh nghiệm thích nghi với môi trường sống và cuộc sống cộng đồng.
Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là rất cần thiết, vì nó phù hợp với mục tiêu giáo dục, nhằm góp phần đào tạo “con người mới” với đầy đủ các mặt “đức, trí, thể, mĩ” để học sinh được phát triển toàn diện đáp ứng những yêu cầu mới trong giai đoạn phát triển hiện nay của đất nước và xu thế hội nhập quốc tế.
Hình thành và rèn kĩ  năng sống cho học sinh là giúp cho học sinh thích ứng được với môi trường xã hội, tự giải quyết được một số vấn đề thiết yếu trong cuộc sống xã hội; đó là những vấn đề như: sức khoẻ, môi trường, tệ nạn xã hội,… để các em có thể tự tin, chủ động không bị quá phụ thuộc vào người lớn mà vẫn có thể tự bảo vệ mình, tự đem lại lợi ích chính đáng, điều kiện thuận lợi cho bản thân rèn luyện, học tập phấn đấu để vươn lên trong mọi lĩnh vực của cuộc sống.
Quá trình hình thành và giáo dục kĩ năng sống cho học sinh có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của giáo dục trong giai đoạn nước ta đang tiến lên công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Mỗi giáo viên cần hiểu rõ tầm quan trọng về giáo dục kĩ năng sống cho học sinh để đáp ứng mục tiêu giáo dục; đó là, đào tạo ra những con người Việt Nam phát triển toàn diện, những con người năng động, sáng tạo, tự tin, luôn thích ứng với nhu cầu xã hội, đáp ứng yêu cầu của hội nhập khu vực và quốc tế.
Do vậy, trong thực tế hiện nay, việc rèn kĩ năng sống cho học sinh trong nhà trường đã được chú ý, song nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc xây dựng kế hoạch, triển khai và tổ chức thực hiện các chương trình hoạt động để qua đó giúp các em có điều kiện, cơ hội hình thành và rèn kĩ năng sống cho chính mình. Chính vì vậy, tôi chọn đề tài :“Một số biện pháp hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 4A¬2 trường Tiểu học Ba Đình, Thành phố Thanh Hóa” để làm nội dung nghiên cứu với mong muốn giúp cho bản thân có thêm kinh nghiệm trong việc hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh trong quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Việc lựa chọn đề tài :“Một số biện pháp hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 4A¬2 trường Tiểu học Ba Đình, Thành phố Thanh Hóa” để nghiên cứu là nhằm tìm ra cách thức, con đường giúp học sinh hình thành và rèn luyện kĩ năng sống để các em tự tin hơn, đưa ra quyết định giải quyết tốt nhất những vấn đề trong quá trình tham gia các hoạt động giáo dục trong nhà trường cũng như các hoạt động của cuộc sống xã hội.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài chính là: Một số biện pháp hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 4A¬2 trường Tiểu học Ba Đình, Thành phố Thanh Hóa. Qua quá trình nghiên cứu và triển khai tổ chức thực hiện sẽ nhận định, đánh giá và rút ra một số kinh nghiệm cho bản thân trong việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Trong quá trình sưu tầm, nghiên cứu, triển khai, tổ chức thực hiện đề tài bản thân đã vận dụng linh hoạt một số phương pháp sau:
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu.
+ Phương pháp thống kê và xử lý dữ liệu.
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp.
+ Phương pháp hỏi đáp.
+ Phương pháp đàm thoại.
+ Phương pháp so sánh.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm:
Kĩ năng sống là những kĩ năng tâm lý – xã hội cơ bản giúp cho cá nhân thích ứng và tồn tại vững chắc trong cuộc sống có nhiều thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội trong thực tại …Kĩ năng sống đơn giản là tất cả điều cần thiết chúng ta phải biết để có được khả năng thích ứng với những thay đổi diễn ra hằng ngày trong cuộc sống xã hội (1).
Học sinh ở lứa tuổi Tiểu học rất ham thích tìm tòi, khám phá, song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, thiếu kinh nghiệm sống nên các em dễ bị lôi kéo và kích động. Nhất là trong bối cảnh hội nhập quốc tế, sự bùng nổ của công nghệ thông tin và sự phát triển của cơ chế thị trường hiện nay, các em thường xuyên chịu ảnh hưởng đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực, luôn đặt vào hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị, phải đương đầu vói  những khó khăn, thách thức, những áp lực tiêu cực… (2). Vì vậy, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là một việc làm hết sức cần thiết của xã hội nói chung và của ngành giáo dục nói riêng, các em không chỉ biết học giỏi về kiến thức mà còn phải được tôi luyện những kĩ năng sống, giá trị sống để giải quyết những vấn đề của cuộc sống với tư cách là chủ thể (3). Người có kĩ năng sống là người nhân hậu, có cách ứng xử tốt và phù hợp với tình huống, biết nắm bắt tâm lí người khác, sống lao động và làm việc khoa học, lí trí sắc sảo. Vì vậy, rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh sẽ giúp các em  hình thành và phát triển nhân cách toàn diện, có hành vi, thói quen lành mạnh, sống tích cực chủ động, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng xã hội (4).
2.2. Thực trạng của vấn đề:
Trong thực tiễn dạy học ở trường Tiểu học Ba Đình, Thành phố Thanh Hóa, việc hình thành và rèn kĩ năng sống cho học sinh còn nhiều hạn chế, còn gặp nhiều khó khăn như: không có các tiết dạy về kĩ năng sống mà chủ yếu là lồng ghép tích hợp trong các môn học, tổ chức các hoạt động ngoại khóa còn khó khăn về cơ sở vật chất, về khuôn viên trường lớp, về trang thiết bị… Bên cạnh đó, một số ít giáo viên chưa thực sự coi trọng vấn đề này cũng như chưa hiểu hết tầm quan trọng của việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh nên thiếu sự đầu tư cho bài dạy cũng như tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho các em.
Hiện nay, một bộ phận học sinh tiểu học có những hiện tượng tiêu cực như: Chơi game trên vi tính, trộm cắp, đánh nhau, gây gổ với bạn bè, lười học, lười lao động…, hoặc có một số học sinh tuy chăm học, học giỏi nhưng lại thụ động, nhút nhát, thiếu tự tin và cũng không ít học sinh lười lao động, sống ích kỉ, thậm chí có hành vi biểu hiện vi phạm pháp luật, chính là do các em thiếu kĩ năng sống cần thiết như: kĩ năng xác định giá trị, kĩ năng ứng phó, kĩ năng kiên định, kĩ năng giải quyết mâu thuẫn, kĩ năng giao tiếp ứng xử…, chính điều này đã làm ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách của các em trong quá trình học tập và rèn luyện tại nhà trường cũng như trong cuộc sống cộng đồng.
Về phía gia đình, một bộ phận phụ huynh do quá bận bịu với những lo toan của cuộc sống, chưa gần gũi sát sao với các em, chưa tạo cho các em thói quen trong các mối quan hệ tốt đẹp với người thân, bạn bè, người xung quanh để các em sống tích cực, lành mạnh và chan hòa, một số ít gia đình có thiên hướng chiều chuộng, bao bọc con nên các em ít được va chạm hoặc giao tiếp với thế giới bên ngoài dẫn đến sống thụ động, ích kỉ hoặc ỷ lại và thậm chí có thể rơi vào trạng thái tự kỉ.
Sẽ là rất thiếu trách nhiệm nếu chúng ta không quan tâm và chú trọng đến việc giáo dục kĩ năng sống cho các em, một việc làm cấp thiết và quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh.
Qua thực tế giảng dạy ở lớp 4A¬2 trường Tiểu học Ba Đình, Thành phố Thanh Hóa, bản thân tôi nhận thấy học sinh còn thiếu kĩ năng sống và khả năng thích ứng còn thiếu sự nhạy cảm, chỉ một số học sinh có hành vi, thói quen, kĩ năng được hình thành và bước đầu đang dần thích nghi với môi trường sống. Còn phần lớn các em có nhận xét, đánh giá về sự việc nhưng chưa có thái độ và cách ứng xử, cách xưng hô chuẩn mực hoặc kĩ năng thực hiện còn lúng túng. Hay nói cách khác, là các em chưa tự tin để giải quyết những vấn đề trong quá trình học tập cũng như cuộc sống xã hội một cách tốt nhất.
Qua tiến hành khảo sát ( lần 1), 42 học sinh ở lớp 4A¬2 đầu năm học với chủ đề “ Kĩ năng  của em”; kết quả như sau:

Các kĩ năng Kĩ năng thành thục Bước đầu hình thành kĩ năng Chưa có kĩ năng
SL % SL % SL %
Kĩ năng giao tiếp. 10 23.8 20 47.6 12 28.6
Kĩ năng khám phá học hỏi. 5 11.9 18 42.9 19 45.2
Kĩ năng phán đoán tình  huống 6 14.3 15 35.7 21 50.0
Kĩ năng ra quyết định 4 9.5 15 35.7 23 54.8
Kĩ năng hợp tác. 11 26.2 13 31.0 18 42.9
Kĩ năng ứng phó. 2 4.8 14 33.3 26 61.9
Kĩ năng tự kiểm soát bản thân. 2 4.8 15 35.7 25 59.5
Kĩ năng vệ sinh. 15 35.7 17 40.5 10 23.8
Kĩ năng lao động tự phục vụ. 13 31.0 19 45.2 10 23.8
Qua bảng khảo sát, ta thấy một số kĩ năng như: Phán đoán tình huống, ứng phó, ra quyết định, tự kiểm soát bản thân có tới 50% trở lên chưa được hình thành ở đối tượng là học sinh lớp 4, đây chính là điều làm tôi rất trăn trở.
2.3. Các biện pháp đã tổ chức thực hiện:
Trước thực trạng như vậy, để hình thành và rèn kĩ năng sống nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện góp phần tăng tỉ lệ học sinh đạt thành tích Xuất sắc trong học tập và rèn luyện, đầu năm học …….., được sự đồng ý của Ban giám hiệu, tôi đã đưa ra các biện pháp nâng cao hiệu quả rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 4A¬2 trường Tiểu học Ba Đình như sau: