A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục giữ vai trò hết sức quan trọng trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm: coi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Một trong những nguyên lí giáo dục cơ bản của nước ta là giáo dục con người toàn diện. Luật Giáo dục năm 2019 khi đề cập đến mục tiêu giáo dục đã khẳng định: giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc và hội nhập quốc tế.

Xây dựng trường học hạnh phúc, mỗi trường học đều hướng tới mục tiêu: xây dựng môi trường giáo dục đem đến niềm vui, hạnh phúc cho cả giáo viên và học sinh, thầy cô thân thiện, học sinh tích cực. Trường học hạnh phúc là nơi không có bạo lực học đường, không có hành vi vi phạm đạo đức nhà giáo, không có những hành xử xúc phạm danh dự, nhân phẩm, thân thể nhà giáo và học sinh. Trường học hạnh phúc là nơi thầy cô và học sinh vui sống trong sẻ chia, cảm thông và yêu thương nhau. Đồng thời, nơi đó cũng là mái nhà chung mà mỗi ngày giáo viên và học sinh đến trường là một niềm hạnh phúc. Để kiến tạo được trường học hạnh phúc thì mỗi đơn vị lớp học trong nhà trường cũng cần xây dựng lớp học hạnh phúc. Nhưng thực tế thì sao? Hàng loạt câu chuyện không vui xuất hiện trong học đường vừa qua: tỉ lệ stress học đường tăng nhanh chóng, bạo lực học đường đáng báo động, mối quan hệ thầy trò căng thẳng,…tất cả những điều đó được phản ánh thường xuyên qua các kênh truyền thông, là một điều nhức nhối trong xã hội nói chung và nền giáo dục nói riêng.

Câu hỏi lớn đặt ra lúc này là: Làm thế nào để mỗi ngày học sinh đến trường là một ngày vui, giáo viên đến trường mỗi ngày là một niềm hạnh phúc, quan hệ thầy trò là động lực để học sinh vươn tới tri thức? Theo chúng tôi, xây dựng trường học hạnh phúc là việc làm cấp thiết cần được các nhà giáo dục quan tâm lúc này. Muốn vậy, chúng ta cần xây dựng hạnh phúc từ chính lớp học của mình.

Hiện tại rất ít tài liệu bàn sâu và đưa ra các giải pháp cho vấn đề này, đồng nghiệp, nhà trường chưa có kinh nghiệm nhiều để giải quyết, khắc phục. Chính vì vậy chúng tôi chọn đề tài:“ Xây dựng lớp học hạnh phúc thông qua công tác chủ nhiệm lớp” để tìm ra câu trả lời thiết thực nhất cho bản thân, cho đồng nghiệp và cho các em học sinh.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi mong muốn:

+ Bản thân chúng tôi có điều kiện tự nhìn nhận, đánh giá lại phương pháp giáo dục của mình, khắc phục hạn chế, phát huy ưu điểm, nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm ở những năm học tiếp theo.

+ Thông qua đề tài, chúng tôi có cơ hội để trao đổi về phương pháp chủ nhiệm cùng với đồng nghiệp. Trên cơ sở đó, chúng tôi có thể mở rộng và vận dụng tùy từng hoàn cảnh cụ thể của nhà trường, của từng lớp chủ nhiệm để đạt kết quả tốt hơn trong việc giáo dục học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và uy tín của nhà trường.

+ Học sinh của lớp chủ nhiệm được giáo dục bằng tình yêu thương và sự tôn trọng. Từ đó, chúng tôi đưa ra biện pháp xây dựng lớp học hạnh phúc giúp học sinh lớp chủ nhiệm được phát triển toàn diện về năng lực, phẩm chất, đạo đức…

+ Đề tài của chúng tôi cũng nhằm giúp cho mục tiêu xây dựng trường học hạnh phúc thành công, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.

3. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài hướng đến xây dựng mô hình lớp học hạnh phúc vì sự phát triển toàn diện của học sinh được thực nghiệm tại trường THCS

4. Đối tượng nghiên cứu 

Nghiên cứu sự phát triển của học sinh và công tác giảng dạy của giáo viên trường THCS

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Hạnh phúc là cảm xúc vui sướng, hài lòng của con người trong cuộc sống khi được đáp ứng, thỏa mãn các nhu cầu cầu vật chất và tinh thần”. Hạnh phúc cá nhân gắn liền với hạnh phúc của xã hội, không có hạnh phúc riêng lẻ. Hạnh phúc của học sinh là luôn cố gắng và đạt được kết quả cao trong học tập không phụ lòng cha mẹ; luôn được sự động viên, khen ngợi của mọi người về thành tích học tập cũng như hành động, cư xử của mình; được sống và học tập trong một môi trường thân thiện, gia đình, người thân tạo điều kiện vật chất, tinh thần trong khả năng hiện có phục vụ cho học tập và rèn luyện; được thầy cô và bạn bè yêu mến, tôn trọng, được tiếp thu kiến thức tiên tiến của nhân loại và vận dụng nó vào đời sống, làm hành trang cho bản thân; được chia sẻ với mọi người về những điều mà mình biết, được khẳng định và trải nghiệm….

Lớp học hạnh phúc là nơi giúp giáo viên và học sinh hình thành và duy trì các trạng thái cảm xúc tích cực. Mỗi lớp học hạnh phúc sẽ tạo nên một môi trường học đường mà ai tham gia cũng cảm thấy hạnh phúc. Được tham gia vào các lớp học hạnh phúc sẽ giúp cho mỗi cá nhân thiết lập được các tình cảm lành mạnh, góp phần phát triển nhân cách tốt đẹp. Lớp học hạnh phúc là lớp học có sự tương tác chủ động, tích cực với xúc cảm dương tính từ hai phía: nhà tổ chức và chủ thể thực hiện. Lớp học hạnh phúc là điểm đến mà mỗi cá nhân cảm thấy muốn đến, khi đến có những hứng thú, có niềm vui, có sự mong chờ, có rung cảm… Lớp học hạnh phúc là nơi có thể cảm nhận được sự an toàn, sự nâng đỡ hay sự thú vị khi có nhiều điều nằm trong nhu cầu được thỏa mãn…

Đánh giá về những bất cập, hạn chế của lĩnh vực giáo dục những năm qua, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng nêu rõ: “Đổi mới tư duy và hoạt động giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng tốt yêu cầu đặt ra…Chưa chú trọng đúng mức đến phát triển phẩm chất và kỹ năng người học. Giáo dục làm người, đạo đức lối sống có lúc, có nơi bị xem nhẹ… Còn không ít tiêu cực trong giáo dục và đào tạo”. Vì thế xây dựng mô hình trường học hạnh phúc là một trong những việc làm hàng đầu cần được quan tâm và thực hiện trong các nhà trường hiện nay. Quan điểm chỉ đạo về xây dựng trường học hạnh phúc: xây dựng “Trường học hạnh phúc” là một trong những hoạt động trọng tâm của ngành Giáo dục từ năm học 2018 – 2019 và những năm tiếp theo, nhằm giúp cho đội ngũ giáo viên ngày càng vững mạnh mọi mặt và sẵn sàng tích cực đồng hành với lộ trình đổi mới giáo dục của nước nhà.

Học sinh THCS là lứa tuổi “nhạy cảm”, đang dần hoàn thiện cả về trí tuệ và nhân cách. Ở lứa tuổi này, các em thích tìm tòi, khám phá song còn thiếu hiểu biết về xã hội. Học sinh rất hăng hái nhiệt tình, rất lạc quan yêu đời nhưng cũng dễ bi quan chán nản khi gặp thất bại. Đây cũng là giai đoạn tiếp thu cái mới nhanh, các em thông minh sáng tạo nhưng cũng dễ sinh ra chủ quan, nông nổi. Các em luôn muốn khẳng định mình, muốn thể hiện cá tính, muốn người khác quan tâm, chú ý đến mình nhưng lại chưa kiểm soát được hành vi của bản thân. Vì thế, các em rất cần sự quan tâm kịp thời với các biện pháp giáo dục tích cực của các thầy cô giáo để góp phần hoàn thiện nhân cách, đồng thời giúp các em có định hướng cho tương lai. 

Giáo viên chủ nhiệm là người được Hiệu trưởng bổ nhiệm, phân công chịu trách nhiệm về một lớp. Giáo viên chủ nhiệm lớp là người thay mặt hiệu trưởng nhà trường quản lý, tổ chức, giáo dục học sinh trong một lớp và chịu trách nhiệm trước ban giám hiệu, trước hội đồng giáo dục nhà trường về chất lượng giáo dục của lớp mình phụ trách. Chính vì thế, giáo viên chủ nhiệm là cầu nối đa chiều giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường với tập thể học sinh lớp chủ nhiệm. giáo viên chủ nhiệm chính là linh hồn của tập thể lớp, vừa là nhà quản lí, vừa là nhà giáo dục trong một tập thể thu nhỏ. Giáo viên chủ nhiệm lớp có vai trò quan trọng trọng việc giáo dục nhân cách học sinh một cách toàn diện. Công tác chủ nhiệm lớp là một vấn đề không mới nhưng nó luôn được yêu cầu đổi mới cho phù hợp với sự phát triển. Để xây dựng một lớp học hạnh phúc, người làm công tác chủ nhiệm cần giáo dục học sinh thông qua rất nhiều các hoạt động tập thể như: sinh hoạt chi đoàn, sinh hoạt theo chủ điểm hàng tháng, tham quan, trải nghiệm, thăm hỏi, giúp đỡ công việc gia đình của những em học sinh có hoàn cảnh khó khăn, neo đơn…Giáo viên chủ nhiệm phải biết cách tổ chức, lôi cuốn học sinh vào hoạt động tập thể để giáo dục dễ dàng, có hiệu quả hơn. Vai trò tổ chức của giáo viên chủ nhiệm thể hiện trong việc thành lập bộ máy tự quản của lớp, phân công trách nhiệm cho từng cá nhân, các tổ, nhóm, đồng thời tổ chức thực hiện các mặt hoạt động theo kế hoạch giáo dục được xây dựng hàng năm. Các hoạt động của lớp được tổ chức đa dạng và toàn diện, giáo viên chủ nhiệm lớp quán xuyến tất cả các hoạt động một cách cụ thể, chặt chẽ. Các phong trào thi đua học tập đi vào thực chất, các cuộc sinh hoạt các đoàn thể có nội dung hấp dẫn thanh, thiếu niên, phong trào văn hóa, văn nghệ, thể thao được tiến hành thường xuyên… Chất lượng học tập và tu dưỡng đạo đức của học sinh phụ thuộc rất nhiều vào trật tự, kỉ luật, vào tinh thần đoàn kết và truyền thống của tập thể lớp cũng như các hoạt động đa dạng của lớp.

Ngoài ra, để xây dựng một lớp học hạnh phúc, người làm công tác chủ nhiệm cần giữ vai trò chủ đạo trong việc phối hợp với các lực lượng giáo dục. Gia đình, nhà trường và xã hội là ba lực lượng giáo dục, trong đó nhà trường là cơ quan giáo dục chuyên nghiệp, hoạt động có mục tiêu, nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục dựa trên cơ sở khoa học, do vậy giáo viên chủ nhiệm phải là người chủ đạo trong điều phối các hoạt động giáo dục cùng với các lực lượng giáo dục đó một cách có hiệu quả nhất. Năng lực, uy tín chuyên môn, kinh nghiệm công tác của giáo viên chủ nhiệm lớp là điều kiện quan trọng để tập hợp lực lượng, phối hợp thành công các hoạt động giáo dục cho học sinh trong lớp, mang lại lợi ích cho học sinh lớp chủ nhiệm và tạo niềm hứng khởi cho các em khi đến lớp.

Từ những lý do trên, tôi đã nghiên cứu và lựa chọn đề tài “Biện pháp xây dựng lớp học hạnh phúc cho học sinh THCS thông qua công tác chủ nhiệm” với mong muốn sẽ giúp các em học sinh vui vẻ và hạnh phúc hơn mỗi khi đến trường, từ đó các em sẽ học tập và phát triển bản thân tốt hơn. 

2. Cơ sở thực tiễn

2.1. Về phía bản thân

Bản thân giáo viên chủ nhiệm chúng tôi bị áp lực từ nhiều phía:

+ Trước hết, không thể không nói tới áp lực đến từ nội dung kiến thức, chương trình. Thứ hai là áp lực từ kết quả thi, thành tích trong giáo dục. Thứ ba là áp lực đến từ phụ huynh học sinh. Thứ tư là áp lực đến từ xã hội. Và cuối cùng đó là áp lực đến từ chính bản thân luôn muốn làm tròn các vai xã hội của mình. Do đó, chúng tôi đã tự đưa mình và học sinh vào những khuôn khổ, những đích do mình tự đặt ra mà đôi khi không phù hợp với người học.

+ Chúng tôi luôn mong muốn học sinh phải hoàn thành tốt mọi điều mà mình lập trình sẵn. Có như vậy mới là con ngoan, trò giỏi. Và thế là, giáo viên chủ nhiệm đã dồn tất cả những áp lực ấy lên đôi vai bé nhỏ của học trò lúc nào không hay. Đến khi thực tế học trò không đạt được những kì vọng: học tập không tiến bộ, không chăm chỉ và có thái độ không đúng đắn…khiến cho chúng tôi nhiều lúc cảm thấy chán nản, mệt mỏi, thiếu đam mê, nhiệt huyết với nghề giảm sút.

2.2. Về phía học sinh

Chúng tôi đã tiến hành khảo sát về tâm lý của 43 học sinh ngay sau khi nhận lớp chủ nhiệm với câu hỏi “Các em có hạnh phúc khi đến trường không?”. Kết quả khảo sát được tổng hợp qua bảng sau:

Bảng khảo sát mức độ hạnh phúc của học sinh khi đến trường

Từ bảng kết quả trên, chúng tôi nhận thấy vẫn có 1 học sinh chưa bao giờ hạnh phúc, có 11 học sinh hiếm khi hạnh phúc khi đến trường và tỉ lệ học sinh thỉnh thoảng hạnh phúc cao hơn rất nhiều tỉ lệ học sinh thường xuyên hạnh phúc. Vẫn có học sinh thường xuyên hạnh phúc khi đến trường nhưng tỉ lệ rất thấp. Điều đó chứng tỏ rằng cảm giác được hạnh phúc của học sinh khi đến trường đều không cao.

3. Giải pháp thực hiện

3.1. Biện pháp 1: Nắm bắt chính xác và cụ thể từng đối tượng học sinh của lớp chủ nhiệm

Nội dung: 

Để xây dựng một lớp học hạnh phúc, trước hết chúng tôi phải được học sinh chấp nhận là “người mẹ thứ hai”. Muốn vậy, giáo viên chủ nhiệm phải gần gũi các em, phải có tấm lòng yêu thương chia sẻ cùng các em. Đồng thời, giáo viên chủ nhiệm là chỗ dựa vững chắc để học sinh trao đổi tâm sự cùng hướng những niềm vui và cùng tháo gỡ những vướng mắc trong học tập và sinh hoạt, tạo niềm tin cho các em có ý chí vươn lên và coi tập thể lớp là tổ ấm thứ hai của mình.

Minh chứng:

Khi được Ban giám hiệu phân công lớp chủ nhiệm, trước hết chúng tôi đã tìm hiểu hoàn cảnh, đặc điểm tâm sinh lý, nhân cách, những ưu điểm, hạn chế của từng học sinh thông qua các biện pháp sau :

+ Nghiên cứu tình hình gia đình học sinh như trình độ học vấn, nghề nghiệp của cha mẹ học sinh, hoàn cảnh, mức sống, phương pháp giáo dục và những đặc điểm khác…

+ Nghiên cứu học sinh: chất lượng học tập, đặc điểm cá biệt, thực trạng về tính chuyên cần, về phương pháp học tập, kết quả học tập, ý thức rèn luyện ở các lớp trước…

+ Gặp giáo viên chủ nhiệm cũ để nắm bắt tình hình chung, tình hình của từng học sinh.

Điểm mới của biện pháp:

Điểm mới của biện pháp nằm ở chỗ giáo viên chủ nhiệm thay vì chỉ quản lý lớp theo một nguyên tắc nhất định thì sẽ tìm hiểu và nắm bắt đối tượng học sinh để có hướng quản lý đúng đắn và phù hợp nhất. Việc làm này sẽ giúp cho các em học sinh cảm nhận được sự quan tâm của giáo viên, đồng thời các em sẽ vui vẻ thực hiện theo những quy định của lớp mà giáo viên chủ nhiệm đề ra. 

3.2. Biện pháp 2: Thảo luận dân chủ, công khai trong việc xây dựng nội quy lớp học

Nội dung: 

Ở bất kì đâu, trong hoàn cảnh nào thì đoàn kết vẫn là sức mạnh để tạo nên thành công. Với học sinh của chúng tôi, tinh thần đoàn kết chung sức đồng lòng giữa cô và trò đã giúp chúng tôi tạo nên một diện mạo mới, gặt hái được những thành công mới. Do đó, việc thảo luận dân chủ, công khai trong việc xây dựng nội quy lớp học sẽ giúp các em cảm nhận được sự bình đẳng trong lớp, mọi quy định sẽ được thực hiện dựa trên sự công bằng, nhất trí của toàn thể thành viên trong lớp. 

Minh chứng: 

Đầu năm học chúng tôi chủ động tổ chức xây dựng nội quy lớp học cho các em. Để có được nội quy lớp học, chúng tôi yêu cầu học sinh tìm hiểu, nắm rõ nội quy của nhà trường từ đó xây dựng quy chế riêng phù hợp cho lớp của mình. Các em sẽ tự thảo luận theo tổ. Mỗi một thành viên đều có ít nhất một đề xuất cho nội quy của lớp. Mỗi điều trong nội quy phải được đa số thành viên đồng ý. Nếu không đồng ý, học sinh sẽ phân tích, giải thích rõ lí do. Sau khi nội quy được thống nhất, các em sẽ chép lại, xin ý kiến của bố mẹ và tự giữ bản nội quy đó để thực hiện.

Các bước thực hiện cụ thể như sau:

Bước 1: Giáo viên tổ chức lấy ý kiến của của học sinh về những nội quy cần có:

+ Chia học sinh thành những nhóm nhỏ và thảo luận theo các câu hỏi:

Mong muốn của bản thân em khi đến trường? Các em mong muốn lớp của mình như thế nào? Em mong muốn gì ở bạn bè, thầy cô?

+ Từng cá nhân nêu ý kiến, sau đó thống nhất và đưa ra ý kiến của nhóm.

Bước 2: Chia sẻ ý kiến giữa các nhóm và thống nhất các ý tưởng

+ Từng nhóm chia sẻ ý kiến cho cả lớp

+ Cả lớp thống nhất ý kiến về những điều các em muốn, về lớp học lý tưởng.

Bước 3: Thống nhất nội quy lớp học

+ Tổ chức thảo luận chung về cả lớp theo câu hỏi:

Để đạt được những mong đợi đó, học sinh nên và không nên làm gì?

+ Từ các ý kiến của học sinh, thống nhất nội quy lớp học.

Bước 4: Cam kết thực hiện

Tất cả mọi thành viên cam kết thực hiện nội quy đã đề ra.

Điểm mới:

Thay vì giáo viên tự xây dựng nội quy lớp học, đưa ra yêu cầu cả lớp thực hiện, ngay từ đầu năm, tôi đã tổ chức cho lớp tự thảo luận xây dựng nội quy lớp. Việc học sinh tham gia vào xây dựng nội quy lớp học sẽ khiến học sinh thực hiện nội quy tốt hơn vì các em đã là học sinh cấp 2 nên hiểu rõ về nội quy và nội quy đó là do chính học sinh đề ra đồng thời có cam kết thực hiện. Qua đó, chúng tôi đã giáo dục học sinh ý thức trách nhiệm với bản thân và với tập thể lớp. Các em được dân chủ và công khai thảo luận – xây dựng nội quy, qui định lớp học. Nội quy lớp chúng tôi, do chính học sinh trong lớp đề ra. Do vậy, trong suốt năm học, phần lớn các em rất tôn trọng nội quy và nghiêm túc thực hiện.

3.3. Biện pháp 3: Giáo viên chủ nhiệm cần đảm bảo nguyên tắc tôn trọng và đối xử công bằng với học sinh lớp chủ nhiệm

Nội dung: 

Trong trường học, việc thực hiện các nguyên tắc không phải chỉ là nghĩa vụ và trách nhiệm của học sinh mà trước hết chính thầy cô giáo phải gương mẫu thực hiện. Với bản thân tôi, nguyên tắc vàng trong ứng xử với học sinh là “Tôn trọng và đối xử công bằng”. Đảm bảo nguyên tắc tôn trọng và đối xử công bằng với học sinh nhằm mục đích xây dựng lớp học hạnh phúc, giúp các em được học tập trong một môi trường công bằng, dân chủ. Từ đó, các em luôn tôn trọng giáo viên, có ý thức trước những việc mình làm và phát triển bản thân một cách toàn diện. 

Minh chứng: 

Để hạn chế vi phạm của học trò, chúng tôi đã cố gắng tuân thủ nguyên tắc trong giáo dục của mình. Luôn tôn trọng, đối xử công bằng, luôn kiểm soát cảm xúc cá nhân tránh xung đột không đáng có. Tuy nhiên, việc mắc lỗi của học sinh là tất yếu trong quá trình học tập và phát triển. Để học sinh nhận ra sai phạm và tự giác sửa chữa rất cần sự chủ động, bình tĩnh và sáng suốt của thầy cô.

Chúng tôi đã áp dụng cách xử lí vi phạm theo 5 bước cũng là cách để các em suy nghĩ và tự giác thay đổi:

Bước 1: Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến sai phạm của học sinh trước khi đưa ra hình thức xử phạt. Luôn có sự bao dung, độ lượng khi nhìn nhận những sai phạm của các em

Bước 2: Để học trò đánh giá hành động của mình bằng cách:

+ Trình bày lại sự việc

+ Phân tích tình huống, nhận xét thái độ của bản thân và người khác lúc đó (tại sao lại có thái độ như thế);

+ Nêu ra cách xử lí tình huống theo hướng khác?

Bước 3: Phân tích đúng/sai; phù hợp/không phù hợp để học sinh hiểu

Bước 4: Để học sinh tự nhận khung hình phạt

Bước 5: Áp dụng linh hoạt hình thức xử phạt đã được tập thể quy định.

Điểm mới:

Đây là cách làm việc khách quan, dân chủ, tôn trọng, không phải khi học sinh mắc sai phạm lỗi hoàn toàn thuộc về các em. Khi học sinh mắc lỗi, giáo viên cần lắng nghe, tìm hiểu xem các em cần gì, nguyên nhân nào dẫn đến sự việc học sinh mắc lỗi. Học sinh muốn nhận được sự cảm thông chia sẻ và bao dung của thầy cô nên tuyệt đối không dùng bạo lực (lời nói, hành động thô bạo) làm tổn thương các em. Từ đó, các em sẽ tự nhận ra lỗi lầm của mình sẽ sửa chữa và hoàn thiện bản thân.