Một số biện pháp tổ chức trò chơi tạo hứng thú học tập trong phân môn Tự nhiên – Xã hội ở lớp 2 (Bộ sách Chân trời sáng tạo)

1.1 Lý do chọn đề tài: 

Trong những năm gần đây, phong trào đổi mới phương pháp dạy học trong trường Tiểu học đang được quan tâm và đẩy mạnh không ngừng. Việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực đặc biệt được coi trọng. Vì chỉ có phương pháp dạy học tích cực mới tạo ra những con người chủ động, sáng tạo đáp ứng với mục tiêu chung của cấp học và phù hợp với yêu cầu phát triển chung của đất nước.

Mỗi môn học có một sắc thái riêng, môn Tự nhiên và Xã hội cũng vậy. Nội dung kiến thức được phát triển nguyên tắc từ gần đến xa. Tuy bản chất là cung cấp những kiến thức Tự nhiên – Xã hội có xung quanh chúng ta song trong sách giáo khoa lớp 2 không đưa ra kiến thức đóng khung có sẵn mà là một hệ thống các hình ảnh bên cạnh các lệnh yêu cầu học sinh thực hiện. Học sinh muốn chiếm lĩnh tri thức không thể khác là thực hiện tốt các lệnh trong sách giáo khoa. Vậy một giờ học Tự nhiên – Xã hội ở lớp 2 được tiến hành ra sao?

Hiện nay, trong mỗi nhà trường, mặc dù giáo viên đã có ý thức tích cực đổi mới phương pháp dạy học thì một giờ Tự nhiên – Xã hội vẫn diễn ra trầm lắng với các hoạt động cho học sinh đó là quan sát, đàm thoại và tổng hợp. Với rất nhiều tranh ảnh đẹp, giàu màu sắc, các em được lôi cuốn vào xem một cách rất hồn nhiên. Nhưng yêu cầu quan sát tập trung đưa ra một vấn đề trọng tâm, nhằm đạt được mục tiêu của bài học thì các em rất dễ nản. Nếu tiết Tự nhiên – Xã hội nào cũng lặp lại các lệnh: quan sát, đàm thoại, mô tả…thì rất nhàm chán dễ làm các em mệt mỏi. Điều đó đòi hỏi giáo viên cần có sự thay đổi linh hoạt các hình thức tổ chức dạy học.

Đối với học sinh lớp 2, ở lứa tuổi này các em rất hồn nhiên, sự chú ý chưa cao. Bên cạnh hoạt động học là chủ đạo thì nhu cầu chơi, giao tiếp với bạn bè vẫn tồn tại, cần được thoả mãn. Nếu người giáo viên biết phối hợp nhịp nhàng giữa nhiệm vụ của hoạt động học với sự thoả mãn nhu cầu chơi, giao tiếp của các em “Học mà chơi, chơi mà học” thì các em sẽ hăng hái say mê học tập và tất yếu kết quả của việc dạy học cũng đạt kết quả cao. Dạy học bằng phương pháp trò chơi là đưa học sinh đến với các hoạt động vui chơi giải trí nhưng có nội dung gắn liền với bài học. Trò chơi trong học tập có tác dụng giúp học sinh thay đổi động hình, chống mệt mỏi. Tăng cường khả năng thực hành kiến thức của bài học. “Phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học tự rèn luyện, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,hứng thú học tập cho học sinh”[1].

Trong thời kỳ đổi mới và hội nhập,  nhiệm vụ học của học sinh không chỉ đơn thuần tiếp thu kiến thức cơ bản mà hầu hết tâm lý phụ huynh muốn con mình có được kỹ năng giao tiếp thành thạo, tính cách tự nhiên, hòa đồng với tập thể thông qua việc vui chơi và học tập trên lớp. Từ đó các em tự tin hơn trong cuộc sống.

Cũng chính vì thế, áp dụng phương pháp trò chơi vào dạy học môn Tự nhiên – Xã hội là đưa học sinh vào thế giới tự nhiên các em được khám phá và lĩnh hội tri thức trong từng giờ học.

Là người giáo viên đứng lớp tôi luôn trăn trở: Làm thế nào để giờ học Tự nhiên và Xã hội ở Lớp 2 đạt hiệu quả cao nhất? Từ những suy nghĩ trên tôi đã mạnh dạn chọn kinh nghiệm này áp dụng vào thực tế ở lớp 2A: “Một số biện pháp tổ chức trò chơi tạo hứng thú học tập trong phân môn Tự nhiên – Xã hội ở lớp 2 (Bộ sách Chân trời sáng tạo)”.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

– Nghiên cứu nội dung chương trình môn Tự nhiên và xã hội, hệ thống thành các dạng bài, từ đó lựa chọn một số trò chơi phù hợp vào giảng dạy, nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh, từ đó nâng cao chất lượng học tập giúp học sinh có khả năng chiếm lĩnh kiến thức về tự nhiên và xã hội một cách vững vàng nhằm áp dụng vào thực tế đời sống của mỗi học sinh.Từ mỗi trò chơi học sinh còn chiếm lĩnh kiến thức như một công cụ giao tiếp, học tập.

– Tạo phong trào đổi mới PPDH trong nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường.

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:

– Nghiên cứu thực tế giảng dạy và học tập phân môn Tự nhiên và xã hội khối 2 trường tiểu học …….

– Nghiên cứu về các trò chơi, cách vận dụng các trò chơi trong dạy học Tự nhiên và xã hội lớp 2.

– Thực trạng học môn TNXH  lớp 2A trường Tiểu học …….

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

1.4.1.  Phương pháp nghiên cứu lý luận:

– Đọc các tài liệu liên quan đến đề tài: Sách hướng dẫn giảng dạy Tự nhiên và xã hội lớp 2.

–  Nghiên cứu chương trình Tự nhiên và xã hội lớp 2, tài liệu hướng dẫn về đổi mới nội dung – phương pháp dạy học ở Tiểu học, chương trình bồi dưỡng thường xuyên.

– Tài liệu hướng dẫn trò chơi Tự nhiên và xã hội lớp 2.

– Nghiên cứu tài liệu chuẩn kiến thức kĩ năng, nghị quyết số 29 của TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục.

1.4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

– Dự giờ đồng nghiệp .

– Sinh hoạt chuyên môn

– Khảo sát chất lượng học sinh.

1.4.3. Phương pháp thực nghiệm:

– Tiến hành dạy thực nghiệm, đối chứng, trao đổi rút kinh nghiệm, đánh giá  của việc vận dụng đổi mới nội dung – phương pháp dạy học vào lớp 2A trường Tiểu học …….

– Quan sát việc học tập Tự nhiên và xã hội của học sinh.

– Thống kê: Qua báo cáo chất lượng cuối kì, cuối năm của học sinh.

 2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận của việc dạy và học môn Tự nhiên và xã hội:

2.1.1. Vị trí, vai trò của môn Tự nhiên và xã hội

Ở lớp 2, môn tự nhiên và xã hội là môn học chính khóa trong chương trình. Tuy số tiết học không nhiều nhưng đây là môn học nhằm đưa các em làm quen và chiếm lĩnh dần kiến thức khoa học của đời sống. Chính vì đó ngoài việc dạy học kiến thức đơn thuần Vui chơi là một hoạt động không thể thiếu được của con người ở mọi lứa tuổi, đặc biệt ở lứa tuổi Tiểu học. Bởi lẽ, nó phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi này. Bởi vậy: Một số biện pháp tổ chức trò chơi tạo hứng thú học tập trong phân môn Tự nhiên – Xã hội ở lớp 2  (Bộ sách Chân trời sáng tạo trường Tiểu học ……“được đánh giá cao trong giảng dạy.

2.1.2. Trò chơi học tập: 

Trò chơi học tập là hình thức học tập thông qua trò chơi Trò chơi không chỉ là một “công cụ” dạy học mà nó còn là con đường sáng tạo xuyên suốt quá trình học tập của học sinh. Phương pháp tổ chức trò chơi không chỉ là sự đánh giá trong quá trình dạy và học của thầy và trò mà nó còn tạo cho ta cảm giác thoải mái, tự tin, có sự sáng tạo, nhanh trí, có óc tư duy, tưởng tượng của học sinh. Dạy kết hợp với tổ chức trò chơi chính là việc giáo viên hướng dẫn học sinh hoàn thành tốt phẩm chất của con người mới: Con người xã hội chủ nghĩa.

2.1.3. Môi trường học tập: 

Môi trường học tập có một vai trò rất lớn trong mỗi tiết học vì:

+ Chơi làm thay đổi không khí lớp học.

+ Chơi làm cá nhân, tập thể lớp có được bầu không khí vui vẻ, thân ái, thông cảm.

+ Chơi làm cho quá trình học tập còn trở thành một hình thức vui chơi hấp dẫn.

+ Học sinh thấy nhanh nhẹn cởi mở hơn, tiếp thu bài tự giác, tích cực hơn.

+ Học sinh được hệ thống và củng cố kiến thức đã học thông qua các trò chơi.

+ Chơi là được hóa trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của trò chơi đóng vai.[2]

Tổ chức trò chơi là một hình thức tổ chức dạy học, chơi là một biện pháp học tập có hiệu quả của học sinh. Thông qua trò chơi, học sinh được tập luyện, làm việc cá nhân, làm việc theo đơn vị tập thể theo sự phân công với tinh thần hợp tác. Đó là những việc làm thuộc phương pháp học tập mới mà mỗi trường Tiểu học cần hình thành ở người học.

2.2.Thực trạng của vấn đề nghiên cứu.

2.2.1. Về việc dạy của giáo viên.

Trường Tiểu học …… là một trường luôn dẫn đầu về phong trào dạy tốt trong khối tiểu học của huyện Nga Sơn. Trường có đội ngũ giáo viên vững về chuyên môn, nghiệp vụ, trường có 100% giáo viên của nhà trường có trình độ trên chuẩn, có rất nhiều đồng chí có năng lực vững vàng, phương pháp dạy học linh hoạt đã lôi cuốn được học sinh vào học tập.

Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy, qua dự giờ thao giảng, kiến tập của giáo viên trong trường, đặc biệt là giáo viên khối 2 (qua một số tiết TNXH) bản thân tôi và đồng nghiệp vẫn còn một số tồn tại:

– Một số tiết dạy chưa có sự đầu tư: đổi mới PPDH chưa triệt để, các hình thức tổ chức hoạt động trong giờ học Tự nhiên và xã hội còn đơn điệu, nghèo nàn, phương tiện, đồ dùng dạy học chuẩn bị thiếu chu đáo.

– Nhiều tiết dạy Tự nhiên và xã hội giáo viên đã sử dụng phương pháp : trò chơi học tập, tuy nhiên chủ yếu chỉ ở những tiết thao giảng, dự giờ. Còn những tiết dạy hàng ngày trên lớp giáo viên còn ngại tổ chức trò chơi cho học sinh. Việc sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học chưa thực sự được chú trọng và chưa mang lại hiệu quả. Sở dĩ có tình trạng trên là do mỗi đồng chí giáo viên chưa thấy hết ý nghĩa tác dụng của trò chơi trong giờ học Tự nhiên và xã hội, lệ thuộc nhiều vào hướng dẫn của sách giáo viên.

– Do quan niệm phân môn Tự nhiên và Xã hội là môn phụ trong chương trình nên ngại dạy, hoặc dạy cắt xén thời gian, việc lựa chọn các phương pháp và hình thức dạy học còn đơn điệu chưa có sự đầu tư nhiều đặc biệt là trò chơi học tập.

– Tài liệu nói về hình thức tổ chức trò chơi học tập còn hạn chế, một số tài liệu có đưa ra các hình thức trò chơi phong phú song chưa sát thực, không mang tính khả thi.

2.2.2. Về việc học tập của học sinh.

Trường tiểu học …… là một trong những trường chuẩn quốc gia mức độ 2 tốp đầu tiên của tỉnh Thanh Hóa. Học sinh Trường Tiểu học …… vốn có truyền thống hiếu học và có bề dày trong thành tích về học tập. Học sinh chủ yếu là con gia đình cán bộ, được các bậc phụ huynh quan tâm, tạo điều kiện về vật chất, tinh thần cho các em học tập tốt. Vì vậy đai đa số học sinh của nhà trường tự tin, giao tiếp tốt, chất lượng học tập khả quan.

Bên cạnh những học sinh chăm học, vẫn còn một số em đang còn rất thờ ơ với việc học Tự nhiên và xã hội vì có rất nhiều học sinh cho rằng đây là môn học phụ không cần đầu tư học nhiều, chỉ cần giỏi Toán, Tiếng Việt, Tiếng Anh mà không chú ý đến học phân môn Tự nhiên và Xã hội. Một số học sinh đến tiết Tự nhiên và xã hội còn không mang sách học cũng như đồ dùng học tập điển hình ở lớp 2A như em (Hưng, Lộc, Chi, Minh) điều này ảnh hưởng lớn đến chất lượng học tập của các em nói chung.

– Một số phụ huynh  còn coi  môn học Tự nhiên và xã hội là môn phụ, không kiểm tra đánh giá bằng điểm số cuối kỳ nên nhiều phụ huynh còn xem nhẹ đôi khi mua sách vở, đồ dùng học tập cho con em chưa đầy đủ như vở bài tập, chuẩn bị đồ dùng, vật thật trong mỗi tiết học cho học sinh còn chưa đầy đủ( không quan trọng) nên kết quả học tập chưa cao.

2. 2.3. Khảo sát hứng thú của học sinh khi học môn Tự nhiên và xã hội.

Sau 2 tuần nhận lớp và giảng dạy trực tiếp tại lớp 2A hai tiết Tự nhiên và xã hội, tôi nhận thấy rằng, số học sinh nắm được bài, tích cực xây dựng bài và hoàn thành bài tập hạn chế. Tôi đã tiến hành khảo sát học sinh và thu được kết quả sau: 

Kết quả đạt được:

Qua bảng khảo sát trên cho thấy chất lượng phân môn Tự nhiên và Xã hội chưa có gì khả quan, số học sinh  không hứng thú học tập vẫn còn 20,7 %, làm gì để tăng hứng thú học tập cho học sinh và nâng cao chất lượng học tập, bản thân tôi đã trăn trở, lựa chọn một số trò chơi học tập sau và đưa vào giảng dạy.

2.3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRONG MÔN TNXH LỚP 2:

Việc áp dụng phương pháp trò chơi để gây hứng thú vào giờ dạy TNXH chính là việc giáo viên khơi dậy hứng thú, niềm say mê học tập, tạo không khí sôi nổi cho một giờ học. Điều đó đòi hỏi giáo viên phải xác định rõ yêu cầu đạt. Trên cơ sở đó xác định cần lựa chọn trò chơi gì?  đưa trò chơi vào lúc nào?  bài tập nào? Cách tổ chức ra sao? Nếu giáo viên không tổ chức tốt thì trò chơi không gặt hái được kết quả như mong muốn mà còn bị phản tác dụng gây sự mất trật tự trong giờ học. Chính vì vậy việc giảng dạy một tiết TNXH ở lớp 2 được tiến hành ra sao để học sinh chủ động, hào hứng lĩnh hội tri thức, đó là điều tôi đã nghiên cứu, nhận biết và tìm hiểu được một số kinh nghiệm về vận dụng một số trò chơi vào tiết dạy TNXH ở lớp 2A trường tiểu học …… mà tôi đang đảm nhiệm:

               Tập thể học sinh lớp 2A trường Tiểu học ……

2.3.1. Giáo viên cần nghiên cứu kĩ chương trình, phân ra các loại hình trò chơi trong môn Tự nhiên và xã hội:

Nắm vững nội dung, chương trình giúp giáo viên  có cái nhìn tổng quát và xác định rõ được mục tiêu cần đạt của môn học. Thông quan hệ thống bài học, giáo viên giúp học sinh hệ thống, khái quát hóa kiến thức trong từng dạng trò chơi  áp dụng cho từng bài cụ thể trong môn tự nhiên xã hội lớp 2 như sau:

 – Dạng trò chơi nhằm khởi động để giới thiệu bài áp dụng dạy các bài: 

Bài 1: Các thế hệ trong gia đình (trang 8 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)

          Bài 6: Một số sự kiện trường em (trang 26 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)                         

        Bài 8: An toàn và giữ vệ sinh khi tham gia các hoạt động ở trường (trang 37 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)

     Bài 19: Cơ quan vận động (trang 76 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)

 – Dạng trò chơi nhằm khai thác nội dung kiến thức bài học áp dụng dạy các bài:

Bài 14: Thực vật sống ở đâu (trang 58 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)

Bài 16: Bảo vệ môi trường sống của thực vật và động vật (trang 66 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)  

Bài 15: Động vật sống ở đâu? (trang 62 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)           

Bài 26: Các mùa trong năm (trang 104 Tự nhiên và xã hội 2 bộ sách Chân trời sáng tạo)