SKKN Giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh thpt miền núi

PHẦN 1. MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài 

Văn hóa được coi nguồn cội, là nguồn lực và sức mạnh trong phát triển đất nước. Nghị quyết Ðại hội XIII của Ðảng đã xác định nhiều quan điểm, chủ trương lớn để phát huy sức mạnh nền văn hóa Việt Nam. Trong đó bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. 

Nhiều chủ trương, đường lối, chính sách lớn có liên quan đến bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đã được Đảng, Nhà nước đầu tư nguồn lực, tổ chức thực hiện trong thực tiễn. Nhờ vậy mà bản sắc văn hóa các dân tộc không những được gìn giữ, bảo tồn mà còn được phát huy, chuyển hóa thành các nguồn lực cho phát triển kinh tế-xã hội.  

Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc vô cùng quan trọng. Bởi vì bản sắc văn hóa dân tộc là một trong những giá trị tạo nên vị thế, nét đặc sắc của một dân tộc mà không một quốc gia nào giống nhau. Đứng trước sự thay đổi của thời đại, đòi hỏi chúng ta phải có những giải pháp đồng bộ, toàn diện và tiên tiến nhằm tiếp tục thực hiện chính sách bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số hiệu quả hơn nữa. Giáo dục cũng đóng góp vai trò to lớn trong công tác giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ.  

Bằng con đường giáo dục và thông qua giáo dục, các giá trị về vật chất và tinh thần, các kinh nghiệm hoạt động thực tiễn, kinh nghiệm ứng xử, lối sống, ngôn ngữ, phong tục, tập quán… của các dân tộc được lưu truyền, tồn tích, vận hành nối liền các thế hệ. Giáo dục giúp cho học sinh hiểu biết về truyền thống, bản sắc VHDT, tôn trọng, giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống văn hóa của dân tộc mình, tôn trọng bản sắc văn hóa của các dân tộc anh em. 

Bên cạnh những kết quả tích cực, văn hoá các DTTS ở nước ta cũng đang đứng trước những biến đổi rất sâu sắc, bị mai một, đặt ra những thách thức to lớn trong bảo tồn và phát huy giá trị. Có thể nhận diện một số thách thức, biến đổi như: Sự mai một, biến mất của một số thành tố vốn là bản sắc văn hóa tộc người. Quá trình tiếp biến văn hoá đã làm xuất hiện quan niệm, lối sống và nhiều yếu tố văn hóa lai căng, không lành mạnh trong các DTTS, đặc biệt là ở giới trẻ. Yêu cầu giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp các DTTS ngày càng trở nên cấp bách trong bối cảnh giao lưu và hội nhập quốc tế. 

Học sinh THPT ở huyện miền núi Tương Dương, thuộc vùng kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn, phần lớn là con em đồng bào dân tộc thiểu số. Các em có sự hạn chế về giao tiếp, thiếu hụt kỹ năng sống cơ bản. Đứng trước sự bùng nổ công nghệ thông tin, sự giao lưu, mở rộng của các nền văn hóa, HS DTTS miền núi không khỏi cảm thấy hoang mang trong vấn đề lựa chọn giữa hội nhập và giữ gìn bản sắc. Các em gặp khó khăn trong việc định hình cho mình một lối sống phù hợp. Tình trạng HS DTTS quên mất nguồn cội, lai căng văn hóa, đánh mất các giá trị, vẻ đẹp truyền thống dân tộc, tiêm nhiễm các tệ nạn xã hội do thiếu hiểu biết đã trở nên phổ biến trong các trường THPT miền núi. Chính vì thế, việc giáo dục cho HS miền núi ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc là vô cùng cần thiết. 

Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài: Giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh THPT miền núi. 

II. Mục đích của đề tài 

Giáo dục cho HS trường THPT Tương Dương 1 ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. 

III. Đối tượng nghiên cứu 

Tìm hiểu, nghiên cứu về bản sắc văn hóa dân tộc, thực trạng và những biện pháp hữu hiệu giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho HS trường THPT Tương Dương 1. 

IV. Phương pháp nghiên cứu 

• Nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến bản sắc VHDT và vấn đề giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT cho HS trường THPT Tương Dương 1. 
• Điều tra, phỏng vấn, khảo sát, phân tích, thực nghiệm, kiểm tra đánh giá, đối chiếu kết quả. 
• Tổ chức các hoạt động giáo dục bằng các hình thức phong phú: Thông qua Mạng xã hội Facebook, sinh hoạt lớp, chào cờ, các hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa, tổ chức các cuộc thi, gặp gỡ chuyên gia, nghệ nhân… 

V. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn về bản sắc văn hóa DTTS. 
• Khảo sát thực trạng về bản sắc VHDT Tương Dương, ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT của HS trường THPT Tương Dương 1, vấn đề giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT cho HS ở trường THPT Tương Dương 1. 
• Thiết kế, tổ chức các hoạt động giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT cho học sinh trường THPT Tương Dương 1. 
• Tiến hành thực nghiệm sư phạm, phân tích kết quả thu được. Đánh giá hiệu quả hoạt động giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT cho học sinh THPT miền núi. 

1. Những đóng góp của đề tài.

• Trình bày, nghiên cứu lý luận, thực trạng về vấn đề bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT ở trường THPT Tương Dương 1. 
• Nâng cao nhận thức của HS về vấn đề bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT. 
• Đưa ra được các giải pháp giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT cho học sinh THPT miền núi một cách hiệu quả.  
• Nhận thấy được vai trò quan trọng của Nhà trường, giáo viên, các ban ngành, đoàn thể trong việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc VHDT cho học sinh THPT miền núi. 
• Giảm thiểu tình trạng văn hóa bị mai một, lai căng, khơi dậy lòng tự hào, tự tôn dân tộc, giáo dục lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, góp phần xây dựng môi trường học tập thân thiện, hạnh phúc. 

PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 

1.1. Giữ gìn 

Theo từ điển thuật ngữ Tiếng Việt: Giữ gìn có nghĩa là giữ cho được lâu hoặc để chống tai hại, thiệt thòi. 

1.2. Phát huy 

Theo từ điển thuật ngữ Tiếng Việt: Phát huy có nghĩa là làm tỏa ra tác dụng tốt. 

1.3. Bản sắc văn hóa dân tộc 

1.3.1. Khái niệm bản sắc văn hóa dân tộc 

Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là thuật ngữ chỉ sắc thái, vẻ đẹp và tính chất đặc biệt, cái riêng để phân biệt với những nước trên thế giới, bản sắc văn hóa dân tộc là cái gốc của nền văn hóa, những đặc trưng không thể trộn lẫn trong cội nguồn văn hóa dân tộc Việt Nam. Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là những nét đặc trưng đặc biệt làm nên sắc thái, bản lĩnh và dấu ấn riêng của mỗi dân tộc, từ những nét đó để phân biệt dân tộc này với dân tộc khác. 

Như vậy, giữ gìn và phát huy bản sắc VHDT có nghĩa là bảo tồn và phát triển những giá trị văn hoá đặc trưng của một dân tộc, từ các nét văn hóa cổ truyền cho đến các giá trị văn hoá hiện đại. Điều này bao gồm việc bảo vệ và phát triển ngôn ngữ, truyền thống, tập quán, nghệ thuật, văn hóa ẩm thực, trang phục, văn hóa tín ngưỡng, và các hoạt động văn hóa khác của một dân tộc. 

1.3.2. Biểu hiện của bản sắc văn hóa dân tộc 

Biểu hiện bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam rất phong phú với tổng cộng 54 dân tộc khác nhau, những phong tục tập quán, ngôn ngữ, tín ngưỡng, tư tưởng và tôn giáo khác nhau. 

Cụ thể, bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam được biểu hiện với 3 tầng kết cấu khác nhau như sau: 

Biểu hiện 1: Thể hiện qua bản chất văn hóa, nhận thức của con người về cảnh vật và yếu tố nhân sinh quan. Biểu hiện này nằm ở tầng thấp nhất trong kết cấu của bản sắc văn hóa. 

Biểu hiện 2: Thể hiện qua cách tư duy, lối sống, lý tưởng và tính thẩm mỹ của con người. Biểu hiện này nằm ở tầng giữa trong kết cấu của bản sắc văn hóa. Biểu hiện 3: Thể hiện qua phong tục tập quán, ngôn ngữ, trang phục, nghi lễ đặc trưng, kiến trúc, ca dao tục ngữ, kho tàng văn học nghệ thuật… Đây là biểu hiện nằm ở tầng cao nhất trong kết cấu của bản sắc văn hóa. 

1.3.3. Đặc trưng cơ bản của bản sắc dân tộc Việt Nam 

Bản sắc dân tộc Việt Nam thể hiện những đặc trưng của nền văn hóa, là gốc hình thành văn hóa từ lâu đời, từ đó ngày càng phát triển, tạo nên những nét riêng biệt đến nay. 

• Bản sắc văn hóa dân tộc mang tính bền vững với thời gian. Thời gian có thay đổi nhưng nét văn hóa dân tộc Việt Nam vẫn sẽ được gìn giữ, không khác biệt với bản sắc văn hóa dân tộc ban đầu. 
• Đặc trưng cơ bản có thể nhìn nhận từ bên ngoài về bản sắc văn hóa dân tộc là sự tôn kính, thờ cúng tổ tiên, tôn trọng tất cả các giá trị cộng đồng và gia đình, các ngành nghề thủ công mỹ nghệ, người dân lao động cần cù… 
• Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam được hình thành và phát triển phụ thuộc vào đặc điểm của từng dân tộc, điều kiện lịch sử, điều kiện tự nhiên, môi trường cư trú, chế độ chính trị giao lưu với các nền văn hóa khác. 
• Thực tế qua hàng ngàn năm lịch sử chứng minh rằng để bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam được gìn giữ tốt đẹp chính là nhờ vào tinh thần đoàn kết, sự gắn bó chặt chẽ và gìn giữ của mỗi người dân Việt Nam. 

Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc là hành động, việc làm của mỗi người hướng tới mục tiêu bảo vệ, gìn giữ những nét đặc trưng, tài sản vô giá, linh hồn của dân tộc hun đúc qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, biết bao mồ hôi xương máu máu của dân tộc Việt Nam.