SKKN Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn lịch sử lớp 4 theo mô hình trường học mới

1. PHẦN MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn sáng kiến kinh nghiệm.

Như chúng ta đã biết, nội dung của môn Lịch sử lớp 4 cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản giúp học sinh lĩnh hội được một số tri thức ban đầu về các sự kiện, nhân vật lịch sử tiêu biểu theo dòng lịch sử của Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho tới nửa đầu thế kỉ XIX. Từ đó hình thành và rèn luyện ở học sinh các kĩ năng quan sát, mô tả, phân tích, so sánh đánh giá mối quan hệ giữa các sự kiện trong xã hội. Giúp học sinh vận dụng những tri thức đã học vào nhận thức và giải quyết các vấn đề của thực tiễn cuộc sống. Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào về những truyền thống quý báu của dân tộc, giữ gìn và phát huy những giá trị lịch sử, văn hóa của dân tộc.

Chính vì lẽ đó mà môn Lịch sử ngày càng được chú trọng trong nội dung chương trình giáo dục lớp 4. Để nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử lớp 4, đòi hỏi chúng ta phải đổi mới phương pháp dạy học. Từ năm học ……..trường Tiểu học Thạch Sơn đã áp dụng Mô hình trường học mới (VNEN) vào việc dạy học đối với các môn học và Hoạt động giáo dục lớp 2 và lớp 3. Năm học …….. áp dụng với lớp 4 và phân môn Lịch sử cũng được áp dụng phương pháp dạy học này. Qua ba năm thực hiện dạy học phân môn  Lịch sử lớp 4 theo mô hình VNEN, tôi thấy rằng việc đổi mới phương pháp dạy học ban đầu gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là với phân môn Lịch sử – một môn học lâu nay được đánh giá là khó đối với giáo viên và học sinh tiểu học. Bản thân tôi luôn trăn trở băn khoăn làm thế nào để áp dụng tốt phương pháp dạy học mới này vào thực tiễn dạy học của mình. Qua quá trình dạy học, tôi không ngừng nghiên cứu tìm tòi cách thực hiện, đúc rút các kinh nghiệm dạy học qua đợt thao giảng tại trường, cụm trường và tiếp thu các ý kiến chia sẻ và kinh nghiệm dạy học theo Mô hình VNEN của đoàn tư vấn cấp tỉnh, cấp huyện để nâng cao hiệu quả dạy học, đặc biệt đối với phân môn Lịch sử. Qua quá trình thực hiện, áp dụng những kinh nghiệm mà bản thân có được, tôi thấy từ chỗ học sinh ngại học phân môn Lịch sử, chưa nắm vững các kiến thức và sự kiện lịch sử, chưa chủ động trong việc tiếp thu kiến thức bài học thì giờ đây các em đã cảm thấy giờ học Lịch sử hứng thú hơn rất nhiều, các em đã thực sự mạnh dạn, tự tin, tích cực chủ động trong học tâp, chất lượng dạy học phân môn Lịch sử đã được nâng lên rõ rệt. Vì vậy, tôi mạnh dạn lựa chọn sáng kiến kinh nghiệm: “Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 theo Mô hình VNEN.” nhằm chia sẻ với đồng nghiệp những hiểu biết và kinh nghiệm dạy học phân môn Lịch sử mà bản thân có được sau ba năm thực hiện mô hình này.

1. Mục đích nghiên cứu

– Tìm ra những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 theo Mô hình VNEN.

– Góp phần thực hiện thành công dạy học theo Mô hình VNEN tại trường Tiểu học Thạch Sơn, huyện Thạch Thành.

III. Đối tượng nghiên cứu.

– Thực trạng dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 theo mô hình VNEN tại trường Tiểu học Thạch Sơn, huyện Thạch Thành.

– Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 theo mô hình VNEN.

1. Phương pháp nghiên cứu.

– Phương pháp nghiên cứu trên cơ sở lí luận về Mô hình trường học mới (VNEN).

– Phương pháp khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

1. NỘI DUNG

I.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

Về cơ bản, nội dung phần Lịch sử lớp 4 trong sách Hướng dẫn học theo Mô hình VNEN giống như nội dung phần Lịch sử lớp 4 của sách giáo khoa hiện hành. Tuy nhiên, khác với sách giáo khoa môn Lịch sử và Địa lí 4 của chương trình hiện hành, tài liệu Hướng dẫn học Lịch sử và Địa lí 4 được thiết kế mỗi bài học 2 hoặc 3 tiết. Ngoài 4 tiết của phần mở đầu thì phần Lịch sử gồm 11 bài với 27 tiết, các bài học đã có sự phân chia giai đoạn theo thời gian và đã có điều chỉnh về cấu trúc nội dung, phương pháp và hình thức dạy học phù hợp với Mô hình VNEN. 

Nội dung của mỗi bài học đều có kênh hình, kênh chữ đa dạng với màu sắc tươi sáng hấp dẫn học sinh học tập. Hệ thống kênh chữ bao gồm: Mục tiêu của bài học, chỉ dẫn các hoạt động học tập, hệ thống các câu hỏi, các nguồn thông tin dưới dạng hội thoại …để học sinh đọc, suy nghĩ phát hiện ra kiến thức của bài học. Tài liệu Hướng dẫn học Lịch sử và Địa lí 4 được thiết kế cho học sinh, giáo viên và phụ huynh. Căn cứ vào các ngữ liệu trong sách hướng dẫn, học sinh chủ động các hoạt động học tập dưới sự giám sát, hỗ trợ của giáo viên. Mặt khác nội dung trình bày trong chương trình còn chú trọng đến các hoạt động học tập thực hiện ở nhà của học sinh, tạo điều kiện thuận lợi cho cha mẹ học sinh và cộng đồng tham gia vào quá trình học tập của các em qua việc giúp đỡ, hướng dẫn bổ sung kiến thức, kĩ năng cần thiết cho các em.

II.Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

1. Nhà trường.

Trường Tiểu học Thạch Sơn là một trường nằm cách trung tâm huyện Thạch Thành khoảng 15 km, có 15 lớp, 415 học sinh với 30 cán bộ giáo viên. 100% cán bộ giáo viên đạt trình độ chuẩn và trên chuẩn, có lòng yêu nghề mến trẻ tận tuỵ với công việc của mình. Luôn trau dồi kiến thức chuyên môn, có tinh thần học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ. Từ năm học ……..trường đã áp dụng việc dạy học theo mô hình VNEN. Nhà trường được cung cấp máy quay phim, máy chiếu, máy tính, máy phô tô và các thiết bị khác phục vụ cho công tác giảng dạy.

2. Địa phương: Là một xã miền núi, đời sống của nhân dân trong vùng đa phần còn gặp nhiều khó khăn. Nghề nghiệp chính là trồng trọt, chăn nuôi, thu nhập thấp. Một số hộ gia đình do điều kiện kinh tế eo hẹp phải đi làm ăn xa phó mặc con cái ở nhà cho ông bà, chú bác…dẫn đến thiếu quan tâm tới việc học của các em.

     Mặt khác, do đặc điểm vùng miền nên trình độ dân trí và hiểu biết về lịch sử dân tộc của phụ huynh còn hạn chế. Phụ huynh học sinh cho rằng môn Lịch sử là môn phụ nên chưa quan tâm nhiều, chưa hiểu hết tầm quan trọng của việc học phân môn Lịch sử.   

    3.Tình hình dạy học Lịch sử:

   * Về phía học sinh:

Sau 3 năm áp dụng Mô hình trường học mới VNEN vào trong dạy học phân môn Lịch sử, tôi nhận thấy về kĩ năng giao tiếp của học sinh đã có sự tiến bộ rõ rệt, học sinh tích cực chủ động hơn trong việc chiếm lĩnh kiến thức lịch sử, nhớ được các nhân vật và sự kiện lịch sử tiêu biểu trong chương trình, biết liên hệ các kiến thức đã học vào thực tiễn. 

Tuy nhiên, vẫn còn một số học sinh chưa hứng thú với môn học này, khả năng nắm bắt kiến thức, kĩ năng quan sát, ghi nhớ kiến thức lịch sử còn hạn chế, nhất là chưa có tinh thần hợp tác trong nhóm, chưa có tinh thần tự học, còn rụt rè, nhút nhát, chưa biết liên hệ các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống. Một số học sinh chưa nhận được sự hỗ trợ của cộng đồng trong việc thực hiện Hoạt động ứng dụng.

* Về giáo viên:

Giáo viên đã được tham gia các đợt tập huấn cấp tỉnh, cấp huyện về dạy học theo Mô hình VNEN. Được tiếp thu các kinh nghiệm và kĩ năng dạy học qua các đợt tiếp xúc với đoàn tư vấn cấp tỉnh về Mô hình VNEN. Thông qua các buổi thao giảng cấp trường, cụm trường giúp giáo viên học hỏi được nhiều kinh nghiệm trong việc dạy học.

Tuy nhiên, nhiều giáo viên còn chú trọng và dành nhiều thời gian vào hai môn Toán và Tiếng việt mà chưa quan tâm nhiều đến phân môn Lịch sử. Việc đổi mới phương pháp dạy học từ phương pháp dạy học hiện hành sang phương pháp dạy học theo Mô hình VNEN làm cho giáo viên lúng túng, chưa thực sự dạy đúng với tinh thần dạy học VNEN:  còn lệ thuộc nhiều vào sách hướng dẫn học, đôi lúc sa vào giảng giải lí thuyết, chưa phát huy được vai trò hoạt động của Hội đồng tự quản học sinh. Giáo viên chưa dành nhiều thời gian cho việc nghiên cứu bài dạy, thiết kế phiếu học tập, chưa mạnh dạn điều chỉnh nội dung hoạt động dạy học cho phù hợp với điều kiện của học sinh lớp mình.

* Về nội dung chương trình:

Bên cạnh những ưu điểm của nội dung chương trình sách hướng dẫn học phần  Lịch sử lớp 4 thì tài liệu vẫn còn một số hạn chế: Nội dung các bài học còn mang tính khái quát, nhiều kiến thức, đôi chỗ các hình thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh chưa hợp lí.

Trên đây là một số cơ sở lí luận và thực trạng dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 theo Mô hình VNEN tại trường Tiểu học Thạch Sơn. Vậy để áp dụng mô hình này vào việc dạy học phân môn Lịch sử có hiệu quả là điều mà tôi và các đồng nghiệp rất quan tâm.

III.Các giải pháp và biện pháp thực hiện.

1. Giáo viên nắm vững nội dung chương trình, các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo Mô hình trường học mới (VNEN).

1. Giáo viên cần nắm vững cấu trúc bài học.

Với mỗi bài học giáo viên cần tuân thủ theo cấu trúc bài học thông qua trải nghiệm gồm 5 bước:

Bước 1: Gợi động cơ, tạo hứng thú cho học sinh.

Bước 2: Tổ chức cho học sinh trải nghiệm.

Bước 3: Phân tích ,khám phá, rút ra bài học.

Bước 4: Thực hành củng cố bài học.

Bước 5: Ứng dụng.

        Như vậy, ở đây học sinh là trung tâm của mọi hoạt động. Học sinh lĩnh hội kiến thức lịch sử của mỗi bài học không phải do giáo viên giảng giải, truyền thụ mà thông qua quá trình trải nghiệm, phân tích khám phá nội dung bài học, học sinh tìm ra kiến thức mới. Vai trò giáo viên là tổ chức, hướng dẫn, khích lệ các em tìm tòi chiếm lĩnh kiến thức. Học sinh luôn luôn chủ động trong các hoạt động học tập, giáo viên giúp đỡ, hỗ trợ kịp thời khi các em gặp khó khăn. Vì vậy, khi bắt đầu một tiết Lịch sử, giáo viên cần tạo động cơ và hứng thú học tập thông qua việc tổ chức trò chơi khởi động. Sau đó học sinh sẽ được trải nghiệm, phân tích khám phá nội dung kiến thức của bài thông qua các hoạt động được hướng dẫn cụ thể trong tài liệu Hướng dẫn học. Khi học sinh đã nắm được nội dung bài học, học sinh sẽ được thực hành các bài tập để củng cố lại kiến thức. Cuối cùng là hoạt động ứng dụng để liên hệ các kiến thức của bài. Chính vì vậy, việc nắm vững cấu trúc bài học giúp giáo viên chuẩn bị các phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động học tập phù hợp trong quá trình lên lớp.

1. Giáo viên nghiên cứu kĩ nội dung bài học, linh hoạt trong việc điều chỉnh tài liệu.

Quá trình dạy học theo mô hình VNEN không phải là quá trình đóng kín, áp đặt một cách cứng nhắc mà là quá trình hoạt động có tính “mở”. Tài liệu hướng dẫn học phần Lịch sử chỉ có thể nêu ra một phương án cụ thể về kế hoạch bài học cho giáo viên và học sinh. Vì vậy giáo viên cần căn cứ vào đặc điểm của học sinh, điều kiện hoàn cảnh của từng lớp để chủ động lựa chọn hay tiến hành những điều chỉnh thay thế hoặc bổ sung nội dung bài học, hình thức tổ chức dạy học phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh lớp mình.

          Việc nghiên cứu trước bài học giúp giáo viên chủ động được nội dung kiến thức lịch sử của bài học, không bị lúng túng trong quá trình lên lớp. Ngoài