SKKN Một số biện pháp làm giàu vốn từ cho học sinh lớp 4

1. MỞ ĐẦU

1.Lý do chọn đề tài

Trong các môn học ở cấp tiểu học hiện nay, cùng với môn Toán, Tiếng Việt là một môn học có vị trí rất quan trọng. Nó góp phần đặc biệt vào nhiệm vụ hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh. Trong đó, phân môn Luyện từ và câu của Tiếng Việt có vai trò đặc biệt quan trọng. Bởi nó cung cấp cho học sinh Tiểu học một vốn từ nhất định, không có vốn từ đầy đủ thì học sinh không thể nắm ngôn ngữ như là một phương tiện giao tiếp. Việc học từ, hiểu nghĩa từ, có vốn từ phong phú ở giai đoạn đầu sẽ giúp các em nắm được tiếng “mẹ đẻ”, tạo điều kiện để các em học tốt tất cả các môn học của cấp học, của các cấp tiếp theo và giúp các em phát triển toàn diện. Từ đó giúp học sinh nói và viết theo đúng chuẩn mực, phù hợp với mục đích và môi trường giao tiếp, đồng thời góp phần rèn luyện tư duy và giáo dục thẩm mỹ cho học sinh.

Mặc dù nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu quan trọng như vậy song việc dạy học hiện nay còn nhiều hạn chế, học sinh chưa có những kiến thức, kĩ năng đáp ứng yêu cầu đặt ra, vốn từ của các em còn hạn chế, hiểu nghĩa từ và việc sử dụng từ ngữ còn gặp nhiều khó khăn, kĩ năng dùng từ đặt câu để diễn đạt thành câu, trọn ý, thành đoạn, thành bài chưa được mạch lạc, rõ ràng; đoạn văn, bài văn viết còn rời rạc, thiếu cảm xúc. Tình trạng bí từ, đặt câu, xây dựng đoạn văn, bài văn chưa đạt yêu cầu ở học sinh còn nhiều. 

Ngoài ra, việc nắm bắt, thông hiểu và vận dụng các vấn đề liên quan đến đổi mới nội dung và phương pháp dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học của một số giáo viên cũng còn hạn chế. Từ các vấn đề nêu trên đã dẫn đến thực trạng là trong những năm học vừa qua, hiệu quả giảng dạy phân môn Luyện từ và câu chưa đạt được theo yêu cầu đặt ra. 

Chính vì vậy, đầu năm học ……, tôi đã lựa chọn đề tài: “Một số biện pháp làm giàu vốn từ cho học sinh lớp 4” để làm đề tài nghiên cứu của mình… Và đến năm học ……, tôi tiến hành áp dụng những biện pháp đã tìm tòi nghiên cứu vào quá trình giảng dạy của mình. Cụ thể là áp dụng vào việc giảng dạy lớp 4B – Trường Tiểu học với mong muốn giúp học sinh yêu thích môn học hơn, có vốn từ phong phú hơn để học tập và giao tiếp tốt, góp phần vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy phân môn Luyện từ và câu nói riêng, các môn học khác nói chung ở trường Tiểu học.

2. Mục đích nghiên cứu

Dạy Luyện từ và câu ở trường Tiểu học có nhiệm vụ hình thành và phát triển cho học sinh một vốn từ phong phú, chính xác theo hướng tích cực hóa, làm thế nào để hình thành ở học sinh một sự chú ý thường xuyên đến nghĩa của từ, hiểu nghĩa những từ mới, chính xác hóa nghĩa của những từ đã biết hiểu những sắc thái nghĩa khác nhau của từ trong từng văn cảnh. Từ đó xây dựng được một kho từ ngữ phong phú, luôn thường trực và có hệ thống trong trí nhớ của các em để tạo điều kiện đi vào hoạt động ngôn ngữ được thuận lợi. Bên cạnh đó, môn học còn rèn cho học sinh kỹ năng sử dụng từ trong học tập và trong giao tiếp, kỹ năng đưa từ vào trong vốn từ các em dùng thường xuyên đồng thời biết loại ra khỏi vốn từ tích cực đó những từ ngữ không văn hóa. Đây chính là nhiệm vụ chủ yếu của việc dạy Luyện từ và câu ở Tiểu học. Tóm lại, nhiệm vụ của việc rèn Luyện từ và câu ở Tiểu học nói chung là thông qua các hoạt động thực hành giúp học sinh hệ thống lại những kiến thức về từ và câu mà các em đã tích lũy trong vốn sống của mình, dần dần hình thành quy tắc dùng từ, đặt câu và tạo lập văn bản trong giao tiếp.

3. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là thực trạng dạy luyện từ và câu của lớp 4 ở trường tiểu học hiện nay.

4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng những phương pháp sau :

– Phương pháp thu nhận tài liệu.

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế.

– Dạy thực nghiệm.

– Trao đổi, toạ đàm với đồng nghiệp.

1. NỘI DUNG SKKN
2. Cơ sở lý luận của SKKN:

Để giúp học sinh “giàu vốn từ”, sử dụng linh hoạt vốn từ đó để nói và viết chính xác, giàu cảm xúc là cả một quá trình (từ lớp 3 đến lớp 4, lớp 5) rèn luyện kiên trì, bền bỉ. Vốn từ không thể giàu được nếu học sinh chưa có hứng thú học, chưa có ý thức trau dồi ngôn ngữ nói, viết và chưa có phương pháp học tập tốt. Theo đó, việc rèn kĩ năng làm giàu vốn từ vừa nhằm mục đích nâng cao năng lực giao tiếp vừa nâng cao ý thức tự rèn luyện ở mỗi học sinh. 

Mặt khác, để nói năng lưu loát, diễn đạt rõ ý trọn lời, viết được bài văn hay học sinh cần phải giàu vốn từ, có kĩ năng sử dụng vốn từ sẵn có một cách thành thạo. Sau đó cần có sự chọn lựa từ ngữ một cách sáng tạo, linh hoạt; kết hợp với kĩ năng sử dụng ngôn ngữ, các biện pháp tu từ để sản sinh ra những văn bản nói và văn bản viết chính xác, đúng nội dung, giàu cảm xúc và thấm đượm tâm hồn tuổi thơ của các em. Đặc biệt, để lời nói của các em rõ ràng, mạch lạc, diễn đạt được điều muốn trình bày, để lời giải trong bài toán có lời văn được gọn và đủ ý, để bài viết của các em giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, mang đậm màu sắc của cuộc sống xung quanh và hấp dẫn người đọc; khiến cho các sự vật thiên nhiên trở nên sống động, có tâm hồn như con người thì phương tiện “truyền tải” quan trọng là từ ngữ với vốn từ phong phú. Nhờ có kĩ năng sử dụng, chọn lựa từ trong vốn từ có sẵn một cách linh hoạt, sáng tạo mà trong văn học, chúng ta gặp một số đoạn văn của các nhà văn khiến cho tâm hồn ta rung động mãi.

Do vậy, làm giàu vốn từ cho các em học sinh là chúng ta đã làm giàu sự nhận thức, mở rộng tầm mắt cho các em, giúp các em thấy vẻ đẹp Tiếng Việt, vẻ đẹp của quê hương đất nước, của con người Việt Nam. Từ đó giúp tâm hồn của các em thêm phong phú và phát triển toàn diện. 

Nhưng đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học vẫn còn thích chơi hơn thích học, các em học nhanh nhớ song cũng chóng quên. Đặc biệt, khi áp đặt hoặc bắt buộc các em phải hiểu nghĩa từ, giải nghĩa từ một cách khô khan, cứng nhắc thì các em dễ nhàm chán, dẫn đến không thích học, chán ghét môn học. Vì vậy, giáo viên cần tìm tòi, học hỏi để có phương pháp và hình thức tổ chức dạy học thích hợp giúp các em học tập một cách tích cực, sáng tạo và chủ động nhằm đạt kết quả tốt nhất trong mỗi giờ dạy. Từ đó, các em yêu thích môn học, có hứng thú khi học và có ý thức tự làm giàu vốn từ của mình trong môi trường học tập cũng như trong cuộc sống hằng ngày. 

2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng SKKN:

2.1. Đặc điểm tình hình: Năm học ……, tôi được nhà trường phân công dạy lớp 4B, trường Tiểu học. Lớp gồm 25 học sinh, trong đó 17 nam và 8 nữ. 

2.2. Những thuận lợi và khó khăn: Trong quá trình giảng dạy các môn học nói chung và phân môn luyện từ và câu nói riêng, tôi đã gặp những thuận lợi và khó khăn như sau: 

1. Thuận lợi : 

– Đời sống của nhân dân trong xã Ngày một nâng cao, phong trào xã hóa giáo dục được thực hiện có hiệu quả rõ rệt. Vì vậy, các gia đình đã quan tâm, chú trọng đến việc học hành của con em mình. 

– Nhà trường đã có đủ phòng học để học sinh học 2 buổi/ngày với bàn ghế đủ số lượng và đạt tiêu chuẩn theo quy đinh. Ban giám hiệu thực sự quan tâm, tạo mọi điều kiện cho các giáo viên đem hết khả năng của mình để nâng cao chất lượng giảng dạy. 

– Lớp 4B tôi được phân công giảng dạy có 100% học sinh có hạnh kiểm tốt. Đa số các em chăm học, có ý thức vươn lên trong học tập. Do vậy, giáo viên có điều kiện tốt để củng cố kiến thức cơ bản và từng bước nâng cao kiến thức cho các em.

1. Khó khăn: 

– Lớp 4B do tôi chủ nhiệm có đến 100% học sinh là con gia đình nông thôn, trong đó có 2 em thuộc hộ nghèo và 4 em hộ cận nghèo. Đa số bố mẹ các em đi làm từ sáng đến tối mới về. Thậm chí một số em có bố mẹ đi làm ăn xa, việc chăm sóc, nuôi nấng các em đều nhờ vào ông bà đã già yếu. Do vậy, các em thiếu sự quan tâm, kèm cặp của bố mẹ, việc học tập chủ yếu nhờ vào thầy cô ở trên lớp. 

– Qua thời gian 2 tuần trực tiếp giảng dạy, tôi nhận thấy tình trạng thiếu vốn từ có ở nhiều học sinh và phổ biến gần như ở tất cả các môn học. Cụ thể như sau: 

+ Việc diền đạt của các em khi phát biểu ý kiến trong các tiết học chưa lưu loát, chưa rõ ý. Các em cứ ấp úng mãi mà chưa nói được ý mình muốn nói. 

+ Các từ địa phương còn xuất hiện nhiều trong bài viết, trong lời nói của các em, chẳng hạn: tìm kiếm (tìm kím), con trâu (con tru)…

+ Trong phân môn Luyện từ và câu, khi tìm từ cùng nghĩa hoặc trái nghĩa với từ cho trước, nhiều từ giáo viên ví dụ, các em nói chưa nghe từ đó bao giờ.

+ Thậm chí, đặt lời giải các bài toán có lời văn còn chứa cả từ dùng để hỏi. Hoặc lời giải quá dài mà thiếu ý,…

+ Đặc biệt trong bài Tập làm văn khảo sát chất lượng đầu năm, bài viết quá ngắn, cách dùng từ chưa chính xác do vốn từ còn nghèo nàn làm cho các câu văn cụt ngủn, chỉ mang tính chất liệt kê. Bài văn thiếu cảm xúc riêng, chủ yếu là vật phải tả có đặc điểm gì các em kể hết theo kiểu tả sinh vật, rất ít hình ảnh sinh động, gợi cảm.