SKKN Giúp học sinh lớp 4 giải những bài toán được mở rộng từ bài toán cơ bản, điển hình dạng Tìm hai số biết tổng và tỉ số của hai số đó

1. MỞ ĐẦU

1.1 Lí do chọn đề tài:

Trước ngưỡng cửa của thế kỷ 21- thế kỷ của nền công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ngành giáo dục nói chung và giáo dục tiểu học nói riêng rất quan tâm đến mục đích nâng cao trí tuệ cho học sinh. Không những thế mà còn phải giáo dục học sinh thành những con người phát triển toàn diện về đức – trí – thể – mỹ, chuẩn bị hành trang cho thế hệ trẻ vững bước vào tương lai. Chính vì thế mà nhiệm vụ trồng người của giáo viên cũng nặng nề hơn rất nhiều. Giờ đây, nhiệm vụ đó không chỉ dừng lại ở đào tạo những em học sinh ngoan, chăm học, có lòng yêu nước mà cần phải hình thành và phát triển ở các em những phẩm chất và năng lực của một công dân Việt Nam trong thời kì mới: năng động, sáng tạo, tự chủ và có ý chí vươn lên, có năng lực tự học và có thói quen học tập suốt đời, ham hiểu biết và có niềm tự hào dân tộc. Ngoài mục tiêu chủ yếu là bồi dưỡng kĩ năng tính toán thì giờ đây, môn toán tiểu học còn phải chú ý phát triển tư duy, bồi dưỡng phương pháp suy luận cho các em, tạo cho các em niềm say mê hứng thú trong học tập, tích lũy kiến thức để tương lai có thể tiếp nhận được những thành tựu khoa học kĩ thuật mới nhất đang được sáng tạo hàng ngày, hàng giờ của thế kỉ XXI, thế kỉ mở đầu cho thiên niên kỉ thứ ba. 

          Toán là một môn học khó, tưởng chừng như khô khan nặng nề, khó tiếp nhận nhưng cũng khá lí thú và không kém phần hấp dẫn đối với những ai đã say mê nó. Sự say mê học môn Toán của học sinh thường được tạo ra bởi nhiều cách khác nhau và có một lí do không thể phủ nhận đó chính là từ người thầy trực tiếp giảng dạy các em. Chính những bài giảng hấp dẫn của thầy, cách hướng dẫn của cô làm cho các em thích thú và tạo dần cho các em niềm say mê học tập. Từ sự say mê, hứng thú đó, các em sẽ cố gắng tập trung vào việc học nhiều hơn, như vậy việc học trở nên tự nhiên và cũng nhờ đó mà chất lượng học tập của các em ngày một nâng cao.

          Với học sinh lớp 4, tuy khả năng nhận thức của các em đã được hình thành và phát triển hơn các lớp trước, nhưng vẫn là thời kì đầu của giai đoạn phát triển tư duy. Các em đang được tiếp cận với toán học của lớp 2, 3 rất dễ. Lên lớp 4, kiến thức nhiều hơn, khó hơn, đòi hỏi phải có sự tư duy, suy luận và sáng tạo. Vốn sống thực tế bước đầu có những hiểu biết nhất định song vẫn còn nặng về tư duy cụ thể. Con đường để các em lĩnh hội kiến thức nhanh nhất vẫn là trực quan sinh động. Chính vì thế việc hướng các em tới những bài toán mới, được sáng tạo từ bài toán cơ bản để các em làm quen là hết sức quan trọng, vừa giúp học sinh có thêm kiến thức vừa làm cho khả năng tư duy của các em phát triển thêm một bậc, đồng thời tạo hứng thú học tập cho các em trong môn toán – một môn học được coi là khô khan và “hóc búa”. Khi làm toán, các dạng bài thuộc về kĩ năng thì em làm rất nhanh và chính xác nhưng lại không biết khai thác bài toán cơ bản thành một chuỗi bài toán có liên quan. Vì thế với một bài toán mới, nhiều học sinh không biết phải bắt đầu từ đâu? Vận dụng những kiến thức nào? Bài toán có liên quan đến những kiến thức nào đã học?…

         Để giúp các em phát hiện được dạng và giải được một số bài toán nâng cao từ bài toán cơ bản đã học, tôi đã chọn đề tài “Giúp học sinh lớp 4 giải những bài toán được mở rộng từ bài toán cơ bản, điển hình dạng Tìm hai số biết tổng và tỉ số của hai số đó”

1.2 Mục đích nghiên cứu:

     Đưa ra một số biện pháp giúp học sinh năng khiếu môn toán lớp 4 phát hiện và giải tốt các bài toán được mở rộng từ bài toán cơ bản, điển hình dạng Tìm hai số biết tổng và tỉ số của hai số đó.

1. 3 Đối tượng nghiên cứu:

Giáo viên, học sinh lớp 4 trong việc dạy, học toán nâng cao dạng Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó.

1.4 Phương pháp nghiên cứu: 

+  Phương pháp đọc sách: 

Tìm đọc, phân tích các tài liệu, sách báo, sáng kiến về giải bài toán về tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó.

+  Phương pháp Trò chuyện:

Trò chuyện trực tiếp với giáo viên, học sinh khi học các tiết toán của buổi thứ 2 và các buổi sinh hoạt Câu lạc bộ Toán tuổi thơ.

+  Phương pháp điều tra:

Điều tra cách dạy, học bằng hệ thống câu hỏi, bài tập đối với giáo viên và học sinh về dạng toán tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó.

   + Phương pháp thống kê: 

Sử dụng thống kê để xử lí các tài liệu, số liệu thu thập được.

2. NỘI DUNG

2.1 Cơ sở lí luận:

           Toán điển hình là gì? Là những bài toán cùng dạng, đơn giản có dữ kiện rõ ràng, có thể giải dựa vào công thức hoặc các bước tính đã được cụ thể hóa. 

Ở lớp 4, học sinh được học một số dạng toán điển hình như: Tìm hai số biết tổng (hiệu) và tỉ số của hai số đó; Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó; …

           Bài toán cơ bản là gì? Là những bài toán được hướng dẫn cụ thể cách giải trong sách giáo khoa thuộc chương trình quy định của Bộ GD&ĐT.

           Những bài toán được mở rộng từ bài toán cơ bản là gì? 

Là những bài toán không hiển thị cụ thể dữ kiện bài toán mà được ngụy trang bằng cách này hay cách khác để phát triển tư duy và kích thích khả năng nhận biết của học sinh.

Dạng toán Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó được học trong chương trình lớp 4 vào giữa học kì II. Chương trình giới thiệu một bài về Tìm hai số biết tổng và tỉ số của hai số đó. Trước đó, học sinh được học một bài Giới thiệu về tỉ số. Tỉ số của hai số được giới thiệu như sau:  

Tỉ số của hai số a và b là a : b hay (b khác 0).

          Những bài toán được mở rộng từ bài toán cơ bản thường là những bài toán  rút ra từ thực tế cuộc sống. Nội dung bài toán được thông qua những câu văn nói về những mối quan hệ, sự tương quan và phụ thuộc, có liên quan đến những vấn đề thường xảy ra hàng ngày xung quanh các em. Cái khó đối với học sinh là phải biết lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán, phát hiện ra các mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số bài toán. Giải những bài toán được mở rộng từ bài toán cơ bản vừa giúp các em tư duy nhanh hơn vừa cung cấp cho các em một số hiểu biết nhất định trong thực tế cuộc sống, từ đó giúp các em có khả năng thích ứng tốt hơn trong những vấn đề xã hội. 

Để đạt được mục tiêu đó, giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt các phương pháp và hình thức dạy học để vừa phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi tiểu học và trình độ nhận thức của học sinh vừa nâng cao hiệu quả cho học sinh, đáp ứng với công cuộc đổi mới của đất nước nói chung và của ngành giáo dục tiểu học nói riêng. 

2.2. Thực trạng của việc dạy học sinh về dạng toán được mở rộng từ dạng cơ bản đã học:

          Khi bồi dưỡng cho học sinh năng khiếu về môn Toán, nhận thấy:

          – Khả năng nhận dạng toán của học sinh còn hạn chế: các em còn khá lúng túng trong việc phát hiện dạng toán khi gặp một bài toán lạ.

          –  Hầu hết các em chỉ làm được những bài toán giống mẫu, nếu thay đổi câu, từ trong đề bài hoặc dữ kiện bài toán cho không tường minh là các em không giải được. Số ít học sinh tìm ra cách làm nhưng trình bày bài giải không rõ ràng, ít có cơ sở.