SKKN Ứng dụng bản đồ tư duy trong bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học 8

Phần thứ nhất: ĐẶT VẤN ĐỀ

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1.1. Cơ sở lí luận:

Ngày nay khối lượng tri thức khoa học trên thế giới khám phá ra ngày càng tăng như vũ bão nên chúng ta không thể hi vọng rằng trong thời gian nhất định ở trường phổ thông có thể cung cấp cho học sinh một kho tàng tri thức khổng lồ mà loài người đã tích luỹ được. Vì vậy nhiệm vụ của người giáo viên ngày nay không những phải cung cấp cho học sinh một vốn tri thức cơ bản mà điều quan trọng là còn phải trang bị cho học sinh khả năng tự làm việc, tự nghiên cứu để tìm hiểu và nắm bắt tri thức và phát huy năng lực. Nếu chúng ta sử dụng phương pháp “thầy đọc – trò chép” tóm tắt sách giáo khoa để dạy học thì mục tiêu trên khó có thể đạt được.

Như chúng ta đã biết phương pháp dạy học ngày nay là phải phát huy tính tích cực, chủ động, tư duy sáng tạo, năng lực của người học; thầy là người chỉ đạo, trọng tài, tổ chức hướng dẫn người học giúp người học tìm ra kiến thức.

Mặt khác Sinh học là một bộ môn khó và mang tính chất trừu tượng cao vì nó nghiên cứu về các cơ thể sống, các quá trình sống và đặc biệt nó gắn liền với hoạt động thực tiễn của con người. Vì vậy nắm bắt tốt các kiến thức Sinh học sẽ góp phần nâng cao đời sống loài người. Do đó việc tìm ra phương pháp nâng cao chất lượng dạy học là một vấn đề cực kì quan trọng.

Có rất nhiều phương pháp dạy học, tuy nhiên tuỳ nội dung chương trình mà áp dụng phương pháp giảng dạy cho phù hợp. Thông thường trong giảng dạy các môn học đặc biệt là những bài hệ thống hoá kiến thức hoặc tổng kết được sử dụng kĩ thuật dạy học sơ đồ hoá (Sơ đồ tư duy). Phương pháp này có ưu thế giúp học sinh nhanh chóng thực hiện các thao tác và quá trình phân tích tổng hợp để lĩnh hội tri thức mới. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp cho việc phát triển trí tuệ, năng lực của học sinh; rèn luyện trí nhớ tạo điều kiện cho học sinh học tập sáng tạo tích cực.

1.2. Cơ sở thực tiễn:

Sinh học là môn khoa học tự nhiên nghiên cứu về cơ thể sinh vật – đó là những cơ thể sống. Qua chương trình Sinh học lớp 6, lớp 7 các em học sinh đã được nghiên cứu, tìm hiểu về cấu tạo và đời sống của cơ thể thực vật, động vật; thấy được tính đa dạng và phong phú của thực vật, động vật cũng như sự thích nghi kì diệu của chúng với môi trường sống. Đồng thời các em cũng thấy được sự tiến hoá của cơ thể từ đơn giản đến phức tạp và có cấu tạo ngày càng phù hợp với chức năng, ngày càng hoàn thiện đã phải trải qua quá trình lịch sử lâu dài.

Bước sang Sinh học 8, các em sẽ được tìm hiểu sâu về một loài động vật cao nhất trên bậc thang tiến hóa – con người, về những điều bí ẩn trong chính bản thân các em. Khi đã hiểu rõ và nắm chắc các kiến thức Cơ thể người và vệ sinh, các em sẽ có cơ sở áp dụng các biện pháp vệ sinh, rèn luyện thân thể khoẻ mạnh, tạo điều kiện cho học tập và lao động có hiệu suất và chất lượng. 

Chương trình Sinh học 8 giúp các em tìm hiểu đặc điểm cấu tạo và chức năng của cơ thể từ cấp độ tế bào đến cơ quan, hệ cơ quan và cơ thể trong mối quan hệ với môi trường và những cơ chế điều hòa các quá trình sống. Từ đó, đề ra các biện pháp rèn luyện thân thể, bảo vệ sức khỏe, giúp học sinh có hiểu biết khoa học để có ý thức và hành vi bảo vệ môi trường. Như vậy kiến thức trong Sinh học 8 là những kiến thức về giải phẫu, sinh lý và vệ sinh rất trừu tượng và khó nhớ. Do đó nếu sử dụng phương pháp dạy cũ đó là giảng giải, minh hoạ thì học sinh nhớ máy móc kiến thức, ít nghiên cứu tài liệu, không sáng tạo trong giờ học, không phát huy được năng lực, kiến thức thu được rời rạc không có tính hệ thống, không biết vận dụng vào thực tế. Đặc biệt với đối tượng học sinh giỏi thì chúng ta càng không thể sử dụng phương pháp dạy đó.

Bản thân tôi là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Sinh học, đặc biệt là Sinh học lớp 8 đã 12 năm và đã tham gia nhiều chuyên đề của Sở, của Bộ GD- ĐT, đồng thời tôi trực tiếp tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi các cấp nhiều năm, tôi nhận thấy: Kĩ năng trả lời câu hỏi Sinh học 8 của học sinh THCS chưa tốt. Học sinh khó nhận dạng, khó hiểu nội dung câu hỏi; chưa biết cách hệ thống hóa kiến thức. Vậy nên tôi luôn trăn trở làm sao để nâng cao chất lượng dạy môn Sinh – phân môn Sinh học 8 cho phù hợp với xu thế đi lên của xã hội, phù hợp với tâm sinh lí học sinh và mang lại sự hứng thú học tập cho học sinh trong mỗi giờ học, để đạt kết quả cao trong các kì thi, đặc biệt là thi học sinh giỏi. 

Qua khảo sát chất lượng học sinh giỏi lớp 8 đang tham gia bồi dưỡng trong đội tuyển Sinh học ở các trường THCS Khánh An, THCS Khánh Hồng, THCS Khánh Nhạc trong huyện Yên Khánh, kết quả khảo sát đầu năm như sau:

Qua nhiều năm giảng dạy ở tất cả các khối lớp, các đối tượng học sinh khác nhau tôi đã vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, học hỏi đồng nghiệp để rút ra được một số kinh nghiệm cho bản thân. Với đề tài ‘Ứng dụng bản đồ tư duy trong bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học lớp 8” Tôi hi vọng có thể đóng góp một phần nhỏ bé để phục vụ cho sự nghiệp giáo dục của tỉnh nhà ngày càng phát triển, phần nào giúp cho giáo viên, học sinh dễ dàng hơn trong việc dạy, học Sinh học, đặc biệt là trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học các cấp.

2. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu:

Chương trình Sinh học lớp 8 trung học cơ sở. 

2.2. Phương pháp nghiên cứu:

– Dựa trên một số tài liệu tham khảo chuyên môn.

– Kinh nghiệm của bản thân.

– Thực trạng lĩnh hội kiến thức của học sinh trước và sau khi áp dụng đề tài.

3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

– Kiến thức Sinh học lớp 8, Chương III – Hệ tuần hoàn.

– Địa điểm: Học sinh lớp 8 trường THCS Khánh An, THCS Khánh Hồng, THCS Khánh nhạc.

4. NỘI DUNG

          Hướng dẫn HS hệ thống hóa kiến thức Cơ thể người và vệ sinh.

Hướng dẫn trả lời các câu hỏi về Cơ thể người và vệ sinh – Sinh học 8: Chương III – Hệ tuần hoàn.

Phần thứ hai: GIẢI QUYÊT VẤN ĐỀ

1. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN

Quá trình dạy học gồm hai hoạt động có liên quan với nhau một cách mật thiết, đó là hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh trong đó học sinh vừa là chủ thể vừa là khách thể của quá trình dạy học.

Học sinh trong quá trình học tập ở trong và ngoài nhà trường cũng như quá trình lớn lên trong gia đình và xã hội đã có vốn sống về con người, về xã hội, về các mối quan hệ giữa cơ thể và môi trường. Học sinh lớp 8 ở lứa tuổi 13 và 14, ở giai đoạn này các em muốn tự khẳng định mình, ưa thích hoạt động tự quản, có năng lực tư duy, phân tích, tổng hợp, có tiềm năng năng động sáng tạo trong học tập. Do đó trên cơ sở của bài giảng đã được nghiên cứu giáo viên có thể nâng cao vai trò của học sinh với những dự kiến có định hướng tạo điều kiện cho học sinh tham gia xây dựng bài, có như vậy hiệu quả giờ dạy mới cao. Để ứng dụng bản đồ tư duy trong bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học 8, trước hết giáo viên phải nắm vững chương trình, cấu trúc của từng chương, từng bài. Trong giờ dạy giáo viên phải biết tạo ra những tình huống có vấn đề để kích thích các em giải quyết vấn đề, đi đúng chủ đề và trả lời đúng câu hỏi, biết kích thích hứng