SKKN Kinh nghiệm thiết kế và sử dụng đoạn phim khoa học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học ở các chương tuần hoàn, hô hấp và thần kinh trong chương trình Sinh học lớp 8

1. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

Sinh học là môn học khoa học thực nghiệm, kiến thức sinh học được hình thành chủ yếu bằng phương pháp quan sát, mô tả, tìm tòi thực nghiệm…Do đó, dạy học sinh học không chỉ có tranh ảnh, mô hình, vật mẫu, mà còn cần có những giải pháp khác hữu hiệu hơn nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh. 

       Bộ môn Sinh học 8 là một môn khoa học mang tính thực tiễn cao vì đây là  môn học giúp các em khám phá chính cơ thể mình. Môn học giúp các em có những hiểu biết một cách khoa học về cấu tạo cơ thể, hiểu được tầm quan trọng của các biện pháp rèn luyện thân thể, bảo vệ sức khỏe để có ý thức và hành vi đúng đắn về bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, với cách truyền thụ kiến thức là bám sát nội dung sách giáo khoa(SGK), lấy các hình ảnh minh họa trong SGK để học sinh tự hình dung các quá trình sinh lí, sinh hóa xảy ra trong cơ thể, không tạo được ấn tượng sâu sắc trong nhận thức của học sinh. Vì ở độ tuổi từ 13 – 15 tuổi các em có những biến động về tâm lí, mâu thuẫn trong nhận thức. Ở độ tuồi này, học sinh rất thiếu tập trung, thiếu định hướng. Do đó, nếu chỉ sử dụng kênh nghe, quan sát hình ảnh trong SGK thôi thì hiệu quả dạy học sẽ không cao.

Trong xu thế và điều kiện dạy học hiện nay ở Việt Nam cũng như trên thế giới, việc khai thác và ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) vào dạy học là việc làm thường xuyên và cần thiết của mỗi giáo viên, đặc biệt với việc phổ cập mạng Internet trong trường học đã tạo điều kiện cho đội ngũ giáo viên khai thác thêm kênh thông tin phong phú, đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học. 

Việc khai thác, thiết kế và sử dụng đoạn phim khoa học làm cho học sinh hứng thú hơn, làm tăng hiệu quả nhận thức bài học của học sinh. Đồng thời cũng thúc đẩy tính tích cực sáng tạo, yêu thích khoa học ở các em.

Điều đó đã thôi thúc tôi nghiên cứu và thử nghiệm đề tài sáng kiến kinh nghiệm (SKKN): “ Kinh nghiệm thiết kế và sử dụng đoạn phim khoa học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học ở các chương tuần hoàn, hô hấp và thần kinh  trong chương trình sinh học lớp 8 tại trường THCS Tân Trường”.

1. Mục đích nghiên cứu:

      Tôi nguyên cứu đề tài này nhằm giúp các em học sinh có được hình ảnh khoa học, trực quan, sinh động, từ đó các em hứng thú hơn, tiếp thu tốt hơn trong học tập, kích thích sự khám phá khoa học cho học sinh. Nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở chương trình sinh học lớp 8. Đồng thời cũng tăng cường ứng dụng CNTT trong dạy học ở thời đại cuộc cách mạng 4.0.

1. Đối tượng nghiên cứu:  

        Đề tài nguyên cứu và tổng kết việc sử dụng đoạn phim khoa học trong  chương trình sinh học 8; chương III: tuần hoàn; chương IX. Thần kinh và giác quan .

1. Phương pháp nghiên cứu:

      Dùng phương pháp tổng hợp và phân tích dữ liệu về kết quả khảo sát và kết quả học tập để đánh giá mức độ hiệu quả của đề tài.

1. NỘI DUNG:

1. Cơ sở lý luận: 

Trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật nói chung và sinh học nói riêng, hàng ngày, hàng giờ đang phát triển với tốc độ nhanh chóng, lượng thông tin, tri thức của nhân loại ngày càng đa dạng, phong phú và vươn tới đỉnh cao của nó. Học sinh không chỉ đơn thuần lĩnh hội kiến thức khoa học thông qua những tiết học trên lớp mà còn được tiếp cận và nắm bắt qua nhiều kênh thông tin khác nhau như: truyền hình, báo, đài và đặc biệt là qua mạng Internet … Đứng trước thực tế đó, nếu giáo viên chỉ lên lớp với phấn trắng, bảng đen và chỉ khai thác kênh chữ, kênh hình trong sách giáo khoa thì tiết học dễ trở nên nhàm chán, khô khan, không kích thích được hứng thú học tập của học sinh. 

    Việc thiết kế và sử dụng đoạn phim khoa học vào dạy học trong thời đại cuộc cách mạng 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ như hiện nay là rất cần thiết, giúp học sinh hiểu được bản chất vấn đề và hứng thú hơn trong học tập, đồng thời giúp giáo viên cập nhập kiến thức thường xuyên, đưa công nghệ thông tin, đặc biệt là Internet vào dạy học, từ đó nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường.

    Môn Sinh học là môn học tìm hiểu về sự sống, môn  học mang tính thực nghiệm cao, các quá trình sinh lý, sinh hóa diễn ra liên tục trong các cơ thể sống. Do đó việc cho học sinh hiểu rõ bản chất của các quá trình đó cần phải có nhiều phương pháp như: sử dụng kết hợp các kênh chữ, kênh hình, thí nghiệm thực hành, trong đó biện pháp mang lại hiệu quả cao là sử dụng đoạn phim khoa học để giảng dạy.

    Môn Sinh học lớp 8 là môn học tìm hiểu về đặc điểm cấu tạo, chức năng của cơ thể người trong mối quan hệ với môi trường. Trong đó có các quá trình sinh lý, sinh hóa xảy ra liên tục trong các hệ cơ quan như tuần hoàn, hô hấp, tiêu hóa, bài tiết, thần kinh…Các quá trình này nếu giáo viên chỉ trình bày trên kênh chữ và hình ảnh có sẵn trong sách giáo khoa thì rất trừu tượng, học sinh rất khó hiểu được bản chất của các quá trình đó, đồng thời cũng không cập nhập được những kiến thức sinh học hiện đại. Việc thiết kế và sử dụng đoạn phim khoa học vào giảng dạy ở môn Sinh học lớp 8 tôi thấy là cần thiết giúp các em học sinh có được hình ảnh đầy đủ và chính xác các quá trình sinh lý, sinh hóa trong cơ thể. 

2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng đề tài:

   Trong quá trình dạy học môn Sinh học lớp 8, tôi nhận thấy học sinh gặp  rất nhiều khó khăn trong lĩnh hội tri thức vì kiến thức tương đối khó và trừu tượng, đặc biệt là diễn biến của các quá trình sinh lý, sinh hóa trong cơ thể, tỉ lệ học sinh điểm yếu và kém chiếm khá cao, nhiều em không có hứng thú với môn học.

   Vào đầu năm học …………tôi đã tiến hành khảo sát 95 học sinh lớp 8 , kết quả thu được như sau: 

                                 Bảng 1: Kết quả khảo sát về học lực 

        Bảng 2: Kết quả khảo sát về mức độ hứng thú trong học tập bộ môn

     Từ bảng 1 và bảng  2 ta thấy có sự tương quan giữa mức độ hứng thú học tập với kết quả học tập của học sinh, đa số học sinh không hứng thú trong học tập bộ môn đều có kết quả học tập kém, như vậy vấn đề đặt ra là làm sao để tăng mức độ hứng thú trong học tập ở bộ môn mình dạy cho học sinh, làm sao để học sinh không phải ghi nhớ một cách máy móc và học thuộc lòng những kiến thức được giáo viên cung cấp, làm sao để học sinh hiểu được bản chất của quá trình sinh lý, sinh hóa đó, khơi dậy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong bản thân