LVTS DẠY HỌC YẾU TỐ HÌNH HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TOÁN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 4, 5

1. Lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu
Xã hội của chúng ta không ngừng phát triển, bất cứ một lĩnh vực nào cũng
cần có tư duy để tạo nên sự đột phá và khác biệt. Ngành giáo dục cũng luôn
phải thay đổi để phù hợp với sự phát triển của xã hội. Mục tiêu giáo dục của
Việt Nam là đào tạo con người phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức
khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ
nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của
công dân; phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân để
đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc cùng hội nhập
quốc tế.
Trong thời đại mới, đứng trước sự đòi hỏi của xã hội, giáo dục và đào
tạo đã có những bước chuyển mình rõ rệt, hướng đến mục tiêu hình thành,
phát triển năng lực phẩm chất của người học. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày
4
tháng 11 năm 2013 của Ban chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn
bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại
hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội
nhập quốc tế đã chỉ đạo mục tiêu cụ thể của giáo dục phổ thông là tập trung
phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện
và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS [1].
Trong xu hướng đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta, ngày 26 tháng
1
2 năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình giáo dục
phổ thông môn Toán kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT [3]. Chương
trình môn Toán với mục tiêu giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực
toán học bao gồm 5 thành tố cốt lõi: năng lực tư duy và lập luận toán học;
năng lực mô hình hoá toán học; năng lực giải quyết vấn đề toán học; năng lực
giao tiếp toán học; năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán. Như vậy,

2
có thể thấy mục tiêu giáo dục trong nhà trường không chỉ nhằm trang bị kiến
thức cho học sinh (học để biết) mà điều quan trọng là dạy cho học sinh cách
học, học để làm, học để chung sống và học để sáng tạo.
Chương trình môn Toán thực hiện tích hợp nội môn xoay quanh ba mạch
kiến thức: Số, Đại số và Một số yếu tố giải tích; Hình học và Đo lường;
Thống kê và Xác suất; thực hiện tích hợp liên môn thông qua các nội dung,
chủ đề liên quan hoặc các kiến thức toán học được khai thác, sử dụng trong
các môn học khác như Vật lí, Hoá học, Sinh học, Địa lí, Tin học, Công nghệ,
Lịch sử, Nghệ thuật,…; thực hiện tích hợp nội môn và liên môn thông qua các
hoạt động thực hành và trải nghiệm trong giáo dục toán học. Đồng thời,
chương trình môn Toán bảo đảm yêu cầu phân hoá. Đối với tất cả các cấp
học, môn Toán quán triệt tinh thần dạy học theo hướng cá thể hoá người học
trên cơ sở bảo đảm đa số học sinh (trên tất cả các vùng miền của cả nước) đáp
ứng được yêu cầu cần đạt của chương trình; đồng thời chú ý tới các đối tượng
chuyên biệt (học sinh giỏi, học sinh khuyết tật, học sinh có hoàn cảnh khó
khăn,…).
Môn Toán ở Tiểu học là môn học thống nhất về cơ sở khoa học và cấu
trúc nội dung. Chương trình môn Toán ở Tiểu học được chia làm 3 mạch kiến
thức: Số và Phép tính – Hình học và Đo lường – Yếu tố Thống kê và Xác suất
(trong đó, mạch Yếu tố Thống kê và Xác suất bắt đầu xuất hiện trong chương
trình Toán lớp 2). Chương trình môn Toán được xây dựng theo quan điểm
lồng ghép, tích hợp. Các mạch kiến thức được sắp xếp xen kẽ và bổ trợ cho
nhau. Các bài học được sắp xếp phù hợp với mỗi giai đoạn nhận thức của học
sinh tiểu học. Các kiến thức, kĩ năng của môn Toán tiểu học được hình thành
chủ yếu bằng thực hành luyện tập và thường xuyên được ôn tập.
Trong ba mạch kiến thức toán ở tiểu học, yếu tố hình học là mảng kiến
thức mang tính trừu tượng, khái quát cao đòi hỏi học sinh cần có óc tưởng

3
tượng phong phú, khả năng tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, biết
ứng dụng kiến thức vào trong học tập, đời sống và làm nền tảng cho việc học
Toán ở các lớp cao hơn. Thực tiễn dạy học yếu tố hình học trong môn toán
lớp 4, 5 cho thấy rất nhiều học sinh còn bộc lộ những hạn chế về năng lực giải
quyết vấn đề toán học. Chính vì vậy, việc phát triển năng lực tư duy cho học
sinh thông qua dạy học môn Toán nói chung và năng lực năng lực giải quyết
vấn đề toán học thông qua yếu tố hình học nói riêng là một yêu cầu cần thiết.
Xuất phát từ những lí do trên tôi lựa chọn đề tài: Dạy học yếu tố hình học
nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học cho học sinh lớp 4, 5.
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Trên thế giới, người ta rất quan tâm đến năng lực giải quyết vấn đề của
học sinh qua các môn học, điều này thể hiện rõ nhất ở cách tổ chức, phương
pháp giảng dạy và sự thích ứng của tài liệu đối với mọi đối tượng học sinh.
Trong xu hướng của xã hội hiện đại ngày nay, trường học cần đào tạo ra
những con người có thể giải quyết các vấn đề trong học tập và thực tế cuộc
sống. Việc hình thành, bồi dưỡng và nâng cao năng lực giải quyết vấn đề đã
trở thành một vấn đề cấp thiết đối với tất cả các quốc gia, các cơ sở giáo dục.
Trong đổi mới giáo dục, ở hầu hết các quốc gia có rất nhiều tác giả đã quan
tâm đến việc nghiên cứu nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học
sinh thông qua Toán học nói chung. Tiêu biểu có một số công trình nghiên
cứu của một số tác giả dưới đây:
Raja Roy Singh trong cuốn “Nền giáo dục cho thế kỉ XXI – Những triển
vọng của Châu Á – Thái Bình Dương” [24] đã khẳng định rằng: “Để đáp ứng
được những đòi hỏi mới được đặt ra do sự bùng nổ kiến thức và sáng tạo ra
kiến thức mới, cần thiết phải phát triển năng lực tư duy, năng lực giải quyết
vấn đề sáng tạo… Các năng lực này có thể quy gọn là “năng lực giải quyết vấn

4
đề”. Bộ Trưởng Giáo dục – Đào tạo – Việc làm các bang của Australia
(9/1992) đã đưa ra kiến nghị coi phát hiện và giải quyết vấn đề là một trong
các năng lực then chốt.
Năng lực giải quyết vấn đề là một trong những kỹ năng quan trọng mà
nhiều cá nhân, tổ chức và quốc gia trên thế giới mong muốn tìm kiếm. Chẳng
hạn như G. Polya (1973), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Dự
án đánh giá và giảng dạy kỹ năng thế kỷ 21 (ATC21S),… Một số quốc gia như
Singapore, Australia,… cũng đã nghiên cứu việc lồng ghép năng lực giải quyết
vấn đề vào chương trình giáo dục. Việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề
có thể thực hiện được thông qua nhiều môn học và tình huống dạy học khác
nhau tại các trường phổ thông.
Mặt khác, thuật ngữ “Dạy học nêu vấn đề” xuất phát từ thuật ngữ
“Orixtico” còn được gọi là phương pháp tìm tòi, phát kiến. Điều này đã được
nhiều nhà khoa học nghiên cứu vào những năm 70 của thế kỉ 19 như A. Ja
Ghecđơ, B. E Raicôp,… Các nhà khoa học trên kiếm tri đã nêu lên phương án
phát kiến và tìm tòi trong hoạt động dạy học nhằm hình thành khả năng nhận
thức của HS thông qua việc đưa HS vào hoạt động tìm thức. Học sinh lúc này
chính là chủ thể của hoạt động học. Đây có thể coi là một trong những cơ sở
lý luận của phương pháp dạy học phát hiện – giải quyết vấn đề.
Ở thế kỉ 20 vào khoảng những năm 50, xã hội dần phát triển một cách
mạnh mẽ. Tuy nhiên có đôi lúc cũng nảy sinh một số mâu thuẫn trong nền
giáo dục: Trong khi yêu cầu đối với ngành giáo dục ngày càng cao, khả năng
sáng tạo của học sinh ngày một phát triển thì việc tổ chức dạy học lại khá lạc
hậu, không theo kịp xu thế. Chính lúc đó, phương pháp dạy học phát hiện –
giải quyết vấn đề đã ra đời. Phương pháp này được đặc biệt chú trọng tại Ba
Lan. Khi ấy, V. Okon – một nhà giáo dục học người Ba Lan đã chỉ ra và làm
sáng tỏ phương pháp này thực sự là một phương pháp dạy học tích cực. Tuy

5
nhiên tại thời điểm đó, những nghiên cứu này chỉ dừng lại ở việc ghi lại
những kinh nghiệm thu được từ việc sử dụng phương pháp này. Vào những
năm 70 của thế kỷ 20, nhà lý luận người Nga (M.I Mackmutov) đã cung cấp
đầy đủ cơ sở lý luận toàn diện cho phương pháp dạy học phát hiện và giải
quyết vấn đề. Rất nhiều các nhà giáo dục học cũng đã bắt tay vào việc nghiên
cứu phương pháp này trên thế giới, chẳng hạn như Machiuskin, Lecne,
Xcatkin…
2.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam đã diễn ra cuộc cách mạng về phương pháp giáo dục lấy học
sinh làm trung tâm, rèn luyện và phát triển kỹ năng tư duy, kỹ năng giải quyết
vấn đề một cách năng động, độc lập và sáng tạo trực tiếp trong quá trình học
tập ở các trường phổ thông. Một trong những tác giả đầu tiên đưa phương
pháp này vào Việt Nam là dịch giả Phan Tất Đắc “Dạy học có vấn đề”
(Lecne, 1977). Sau này, nhiều nhà khoa học đã bắt đầu nghiên cứu phương
pháp này như Vũ Văn Tảo, Lê Khánh Bằng, Nguyễn Bá Kim, [17]…. Tuy
nhiên, những nghiên cứu này chủ yếu dành cho các trường phổ thông và
trường đại học. Thời gian mới đây, Nguyễn Kỳ đưa ra phương pháp phát hiện
–
giải quyết vấn đề vào các trường Tiểu học và bắt đầu thực nghiệm đối với
một số môn học như Toán, Đạo đức, Tự nhiên và Xã hội,…
Trong công cuộc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay thì dạy học
phát triển năng lực giải quyết vấn đề là một trong những phương pháp được
sử dụng chủ yếu ở các trường phổ thông nói chung và ở các trường tiểu học
nói riêng. Toán học là môn học có tính khái quát cao, mang tính đặc thù của
khoa học toán học. Do đó, nó chứa đựng tiềm năng rất lớn trong việc hình
thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Toán học tại các nhà trường
phổ thông có thể được coi là một cách học tập để phát hiện và giải quyết các
vấn đề toán học, khám phá suy luận và khái quát hóa các tri thức toán học.

6
Việc dạy học toán, cụ thể là dạy khái niệm, dạy định lí và dạy giải toán đều có
vai trò quan trọng, tầm quan trọng nhất định trong việc góp phần phát triển kĩ
năng, năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.
Những nghiên cứu về năng lực toán học đã tạo nên một bức tranh đầy
màu sắc về năng lực nói chung và năng lực toán học nói riêng. Có thể kể ra
một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: nghiên cứu năng lực tư duy sáng
tạo (Tôn Thân), năng lực Toán học trong lĩnh vực số học (Trần Đình Châu),
năng lực sáng tạo hình học (Trần Luận), năng lực giải toán (Nguyễn Thị
Hương Trang, Lê Thống Nhất), [22]… đều đưa ra những giải pháp giúp học
sinh tự tìm tòi, khám phá tri thức bằng chính khả năng của mình. Việc này sẽ
đem đến cho học sinh những hứng thú khi tham gia các hoạt động học tập.
Tuy nhiên, với một số công trình nghiên cứu đã được đưa ra về dạy học
toán phổ thông hiện nay ở trong và ngoài nước chưa có nhiều những tác giả
đưa ra được các phương pháp dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề
toán học cho học sinh.
Chính vì lẽ đó, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu để đưa ra một số
biện pháp nhằm đáp ứng được phần nào mục tiêu của vấn đề nêu trên; đồng
thời góp phần phát huy hết khả năng của người học, đáp ứng cả những đòi
hỏi cấp thiết của giáo dục: hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất
cho người học.
3. Mục tiêu nghiên cứu
–
Đề xuất được một số biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề
toán học cho học sinh lớp 4, 5 thông qua dạy học nội dung yếu tố hình học,
góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở tiểu học.

7
4
. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
.1. Đối tượng nghiên cứu
4
–
Năng lực giải quyết vấn đề toán học trong dạy học yếu tố hình học cho
học sinh cấp tiểu học.
–
Một số biện pháp dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán
học cho học sinh tiểu học trong dạy học yếu tố hình học.
4
.2. Phạm vi nghiên cứu
Năng lực giải quyết vấn đề toán học của học sinh lớp 4, 5 trong dạy học
yếu tố hình học.
–