LVTS Hoàn thiện lập báo cáo tài chính hợp nhất tại tổng công ty xăng dầu quân đội

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

Hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay là một xu thế tất yếu của toàn thế giới, cùng với đó là sự xuất hiện ngày càng phổ biến của các tập đoàn, tổng công ty theo mô hình mẹ – công ty con. Lập báo cáo tài chính hợp nhất là một yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp có cơ cấu tổ chức theo mô hình này, quy định tại Chuẩn mực Kế toán Việt Nam số 25- “BCTC hợp nhất và kế toán các khoản đầu tư vào công ty con”. Dù đã trải qua một thời gian thực hành tương đối, tuy nhiên đến nay công tác lập báo cáo tài chính hợp nhất tại Việt Nam vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế và khó khăn. Quy định, hướng dẫn cho công tác lập báo cáo tài chính hợp nhất vẫn chưa rõ ràng và cụ thể, vẫn còn rất nhiều trường hợp các doanh nghiệp chưa thực sự có thể lập báo cáo tài chính hợp nhất một cách chính xác và hợp lý.

Tổng công ty Xăng dầu Quân đội đang được tổ chức hoạt động theo mô hình công ty mẹ – công ty con. Theo quy định, Tổng công ty là doanh nghiệp bắt buộc phải lập BCTC hợp nhất vào cuối năm tài chính. Với vai trò quan trọng của Tổng công ty trong việc điều tiết và phát triển ngành xăng dầu Việt Nam, cũng như sự quan tâm của các bên liên quan đối với thông tin tài chính của Tổng công ty, hệ thống BCTC, đặc biệt BCTC hợp nhất cần được bổ sung hoàn chỉnh.

Công ty mẹ – Tổng công ty Xăng dầu Quân đội là công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên trực thuộc Bộ Quốc phòng, nhưng lại chịu sự quản lý hành chính quân sự của Tổng Công ty VAXUCO và là đơn vị doanh nghiệp quân đội kinh doanh xuất nhập khẩu, sản xuất cơ khí, vận tải xăng dầu trong Quân đội. Trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, Tổng công ty là một trong những doanh nghiệp giữ vai trò chủ đạo trên thị trường xăng dầu nội địa, cung ứng bảo đảm đầy đủ và kịp thời các chủng loại xăng dầu, mỡ nhờn cho quốc phòng và kinh tế. Ngoài các mục tiêu phát triển kinh tế, Tổng công ty còn giữ vai trò điều tiết quan trọng việc cung ứng xăng dầu cho quốc phòng, Tổng công ty là đơn vị phân phối và cung cấp xăng dầu cho các đơn vị trong toàn quân. Mục tiêu của chủ sở hữu ở Tổng công ty, ngoài mục tiêu lợi nhuận, còn gắn với các mục tiêu kinh tế xã hội quốc phòng khác, và BCTC hợp nhất là công cụ quan trọng và hữu hiệu giúp kiểm soát và quản lý các mục tiêu đã đặt ra.

Tổng Công ty Xăng dầu Quân đội là một trong những đầu mối lớn trong lĩnh vực hạ nguồn xăng dầu, tham gia vào quá trình nhập khẩu xăng dầu thành phẩm từ nhà cung cấp nước ngoài, thực hiện các thủ tục hải quan và tiêu thụ hàng hóa trong nội địa. Nhu cầu huy động nguồn vốn tài trợ kinh doanh và sử dụng các dịch vụ ngân hàng như thanh toán quốc tế, bảo lãnh thanh toán, mở thư tín dụng là điều thiết yếu. Báo cáo tài chính hợp nhất của đơn vị là tài liệu cần thiết cho các ngân hàng và tổ chức tín dụng thẩm định hồ sơ vay vốn. Thực tế, Tổng Công ty Xăng dầu Quân đội có các khoản vay tín chấp; thế chấp bằng hàng tồn kho, quyền thực hiện các khoản phải thu từ các ngân hàng. Việc lập báo cáo tài chính hợp nhất và các báo cáo tổng hợp hàng tồn kho, khoản công nợ giúp đơn vị hoàn thiện bộ hồ sơ vay vốn, đủ điều kiện sử dụng các dịch vụ tín chấp, thế chấp của ngân hàng.

Trong Tổng công ty, các công ty con nhập hàng hóa từ công ty mẹ hoặc nhà cung cấp bên ngoài, tùy thuộc vào tình hình nguồn hàng nội bộ và các đầu mối khác. Doanh thu nội bộ phát sinh từ giao dịch giữa công ty mẹ và công ty con, hoặc giữa các công ty con. Khi trình bày số liệu lên báo cáo tài chính hợp nhất, các giao dịch nội bộ cần được loại trừ để thể hiện đúng bức tranh tài chính của doanh nghiệp, cung cấp thông tin kịp thời về tài chính, kết quả kinh doanh và khả năng tạo tiền của doanh nghiệp trong kỳ kế toán đã qua và dự đoán trong tương lai, là cơ cở cho ban lãnh đạo của Tổng công ty trong quá trình ra quyết định về quản lý, điều hành hoạt động kinh doanh.

Tại Tổng Công ty Xăng dầu Quân đội, việc lâp BCTC hợp nhất là vấn đề cấp thiết và có tính quan trọng. Tuy nhiên, công tác lập BCTC hợp nhất của Tổng công ty chưa thực sự đáp ứng nhu cầu do nhiều chỉ tiêu trên BCTC hợp nhất hiện nay chưa phản ánh đúng tình hình tài chính của Tổng công ty. Từ thực tế này, tác giả lựa chọn đề tài “Hoàn thiện lập BCTC hợp nhất tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội” làm đề tài luận văn.

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Công tác lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất luôn đã và đang là một đề tài có tính ứng dụng cao trong thực tế, đặc biệt trong giai đoạn mô hình công ty mẹ – công ty con trở nên phổ biến trong quá trình phát triển của nền kinh tế Việt Nam.

Do tính cấp thiết của việc lập BCTC hợp nhất đối với mô hình công ty mẹ – công ty con, đã có một số công trình, đề tài nghiên cứu liên quan đến lập BCTC hợp nhất. Một số đề tài, công trình nghiên cứu đó là:

Luận văn thạc sỹ của tác giả Bùi Phạm Tú Uyên năm 2012 “Hoàn thiện lập BCTC hợp nhất tại Tổng Công ty Pisico” đã phân tích được thực trạng lập trình bày BCTC hợp nhất tại công ty Pisico và đưa ra được một số giải pháp hoàn thiện.

Đề tài luận văn thạc sỹ của tác giả Ngô Thị Minh Yến năm 2013 về “Lập BCTC hợp nhất tại Công ty cổ phần Vật tư Nông nghiệp Thừa Thiên Huế” trên cơ sở thực trạng lập BCTC hợp nhất tại công ty cổ phần Vật tư Nông nghiệp Thừa Thiên Huế đã đề xuất được các giải pháp hoàn thiện công tác lập BCTC hợp nhất.

Luận văn thạc sỹ của tác giả Phan Thị Mỹ Ngần năm 2015 “Lập BCTC hợp nhất tại Công ty Cổ phần Thương mại Gia Lai” đã nêu ra lý luận chung và các vấn đề liên quan BCTC hợp nhất, làm rõ thực trạng lập và trình bày BCTC hợp nhất, nêu ra được một số thành tựu cũng như các điểm còn hạn chế, từ đó đề xuất các phương hướng hoàn thiện công tác lập BCTC hợp nhất. Tuy nhiên, luận văn chưa có phương hướng giải quyết thực trạng khi lập BCTC hợp nhất cho trường hợp là Tổng công ty kinh tế.

Luận văn thạc sỹ của Mai Thị Kim Dung năm 2017 “Lập và trình bày Báo cáo tài chính hợp nhất tại Công ty cổ phần đầu tư và thương mại dầu khí Sông Đà” đã chỉ ra một số nghiệp vụ, chỉ tiêu hợp nhất và loại bỏ giao dịch nội bộ tại công ty mẹ, công ty con và công ty liên kết. Từ đó, đề cập và phân tích những ưu, nhược điểm của công tác lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất tại doanh nghiệp.

Luận văn thạc sỹ của tác giả Trần Thị Huệ năm 2019 “Hoàn thiện lập báo cáo tài chính hợp nhất tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam” nêu bật thực trạng lập báo cáo tài chính hợp nhất của đơn vị Tập đoàn nhà nước, chỉ ra hạn chế liên quan đến chính sách phân bổ công tơ điện, các nghiệp vụ chưa được loại trừ đúng bản chất nghiệp vụ. Từ việc phân tích thực trạng, tác giả đề xuất giải pháp cho việc hoàn thiện quy định về chính sách kế toán, quy định phân bổ chi phí, lợi nhuận và phương pháp thiết lập hệ thống tài khoản để tối ưu quá trình đối chiếu dữ liệu.

Ngoài các đề tài nghiên cứu được được đề cập trên, còn rất nhiều bài viết trên các tạp chí liên quan đến chủ đề công tác lập BCTC hợp nhất, có thể kể đến như nghiên cứu của tác giả Nguyễn Đức Trí – “ Bàn về phương pháp hợp nhất báo cáo tài chính” năm 2019, bài viết “Bàn về kỹ thuật lập báo cáo tài chính hợp nhất” năm 2021 của tác giả Lê Ngọc Trâm.

Trong phạm vi nghiên cứu của mình, tác giả đã lựa chọn đề tài “Hoàn thiện lập Báo cáo tài chính hợp nhất tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội” làm đề tài nghiên cứu của mình, đây là đề tài lần đầu tiên được nghiên cứu tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội nhằm đưa ra những phương hướng, giải pháp lập BCTC hợp nhất tại Tổng công ty theo hướng tuân thủ các nguyên tắc và chuẩn mực chung về lập BCTC hợp nhất.

1.3. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu tổng quát:

Nghiên cứu công tác lập BCTC hợp nhất tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội hiện nay.

Mục tiêu cụ thể:

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: (1) Hệ thống hóa các các cơ sở lý luận về lập BCTC hợp nhất; (2) Dựa trên các cơ sở lý luận đó đánh giá được thực trạng công tác lập BCTC hợp nhất tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội, phân tích những kết quả đã đạt được và những hạn chế còn tồn tại, tìm hiểu nguyên nhân của những hạn chế đó; và (3) đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác lập BCTC hợp nhất của Tổng công ty.

1.4. Câu hỏi nghiên cứu

Luận văn sẽ trả lời các câu hỏi nghiên cứu:

Thứ nhất, những quy định và hướng dẫn lập báo cáo tài chính hợp nhất của Việt Nam là gì ? Điểm khác biệt trọng yếu giữa quy định của Việt Nam và Quốc tế ?

Thứ hai, cơ cấu tổ chức và mối quan hệ của các công ty thành viên trong Tổng công ty được thể hiện như thế nào ?

Thứ ba, Tổng công ty Xăng dầu Quân đội đã áp dụng các cơ sở lý luận, nguyên tắc và phương pháp lập báo cáo tài chính hợp nhất nào ?

Thứ tư, công tác lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất của Tổng công ty Xăng dầu Quân đội có ưu, nhược điểm gì ?

Thứ năm, Tổng công ty có thể khắc phục những hạn chế trong công tác lập báo cáo tài chính bằng cách nào ?

1.5. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu

Công tác lập BCTC hợp nhất theo năm tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội.

Phạm vi nghiên cứu

Về nội dung: Nghiên cứu công tác lập BCTC hợp nhất tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội.

Về không gian: Nghiên cứu tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội.

Về thời gian: Nghiên cứu trong khoảng thời gian năm từ năm 2019-2021.

1.6. Phương pháp nghiên cứu

Để có góc nhìn khách quan về công tác lập báo cáo tài chính hợp nhất tại Tổng công ty Xăng dầu Quân đội, tác giả đã sử dụng linh hoạt nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau. Mỗi phương pháp nhằm vào một nhóm đối tượng cụ thể và cung cấp các thông tin khác nhau.

1.6.1. Phương pháp thu thập dữ liệu

Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp

Dữ liệu sơ cấp được sử dụng trong luận văn là dữ liệu thực trạng khung pháp lý kế toán về BCTC hợp nhất của Việt Nam. Để thu thập được nguồn tài liệu này, tác giả đã chọn mẫu, phỏng vấn hiện trạng khung pháp lý kế toán về BCTC hợp nhất của Việt Nam. Đối tượng được phỏng vấn là kế toán tổng hợp, trưởng, phó phòng tài chính – kế toán, kế toán trưởng của các tập đoàn, tổng công ty hoạt động theo mô hình công ty mẹ – công ty con.

Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp

Dữ liệu thứ cấp gồm các tài liệu liên quan đến cơ cấu tổ chức của Tổng công ty Xăng dầu quân đội, ngành nghề kinh doanh, báo cáo tài chính riêng của từng đơn vị, báo cáo theo dõi giao dịch nội bộ, dữ liệu về chính sách kế toán áp dụng tại Tổng công ty; chuẩn mực toán Việt Nam, tài liệu văn bản trong khung pháp lý hiện hành của Việt Nam hướng dẫn về BCTC hợp nhất,… Các tài liệu, dữ liệu này được Tổng công ty Xăng dầu Quân đội cung cấp hoặc được tác giả thu thập và khai thác từ các công trình nghiên cứu trước đó như luận văn, bài báo, tạp chí, mạng internet.

1.6.2. Phương pháp xử lý dữ liệu

Sau khi tập hợp các tài liệu, dữ liệu đầu vào, tác giả đã lựa chọn, phân loại, sắp xếp một cách có hệ thống, sử dụng các công cụ hỗ trợ như Excel, ngôn ngữ lập trình VBA trong việc tính toán xử lý dữ liệu phục vụ cho việc phân tích, khái quát các vấn đề nghiên cứu sau này.

1.6.3. Phương pháp phân tích dữ liệu

Tác giả đã tiến hành so sánh khung pháp lý về BCTC hợp nhất của Việt Nam với quan điểm của các nhà nghiên cứu, người ban hành chính sách chế độ đồng thời so sánh khung pháp lý về BCTC hợp nhất của Việt Nam với thực trạng BCTC hợp nhất của Tổng công ty. Luận văn cũng chỉ ra thực trạng công tác lập báo cáo tài chính hợp nhất của Tổng công ty Xăng dầu Quân đội, các ưu, nhược điểm và đưa ra đề xuất nhằm hoàn thiện công tác lập báo cáo hợp nhất của đơn vị.

Trong quá trình phân tích, tác giả sử dụng các luận điểm của cá nhân để nhận định và đánh giá về thực trạng nghiên cứu, qua đó phát hiện tồn tại trong hệ thống BCTC hợp nhất của Tổng công ty trên hai góc độ thực tế thực hiện và điều kiện thực hiện.