SKKN Công tác chủ nhiệm trong Mô hình trường học mới VNEN

I. Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Mô hình dạy học VNEN hiện nay đã và đang áp dụng khắp các tỉnh thành trên cả nước, đặc biệt ở các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, hải đảo xa xôi… Mô hình Trường học mới tại Việt Nam được triển khai trên toàn quốc là một bước đột phá trong việc đổi mới, cải cách giáo dục, hy vọng mở ra cho nền giáo dục Việt Nam một lối đi đúng hướng để cùng hòa nhập với nền giáo dục tiên tiến, hiện đại trên thế giới, đáp ứng với sự phát triển chung của xã hội, là một nỗ lực trong việc hình thành thế hệ trẻ Việt Nam là những công dân toàn cầu. Có thể nói, mô hình này đã trở thành yêu cầu cấp thiết của toàn xã hội, đòi hỏi sự chung tay của các cấp, các ngành.
Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi đã áp dụng Mô hình trường học mới gần 3 năm và đã gặt hái được nhiều thành tích được các cấp, các ngành ghi nhận. Đối với bản thân tôi cũng tham gia thực hiện dạy học theo mô hình này gần 2 năm nên đã dần quen với việc đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức lớp học theo tinh thần VNEN.
Qua thời gian thực hiện dạy học theo Mô hình trường học mới, tôi nhận thấy để công tác dạy học theo hướng đổi mới thành công thì vai trò của người giáo viên chủ nhiệm là hết sức quan trọng. Chính vì những lẽ đó mà tôi đã dành khá nhiều thời gian, tâm sức cho công tác chủ nhiệm lớp mình. Hôm nay tôi mạnh dạn trình bày đề tài “Công tác chủ nhiệm trong Mô hình trường học mới VNEN” đúc kết từ hai năm qua để cùng trao đổi với bạn bè đồng nghiệp.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Tôi viết sáng kiến kinh nghiệm này với mong muốn
Ghi lại những biện pháp mình đã làm để suy ngẫm, để chọn lọc và đúc kết thành kinh nghiệm của bản thân.
Được chia sẻ với đồng nghiệp những việc đã làm và đã thành công trong công tác chủ nhiệm lớp.
Nhận được những lời góp ý, nhận xét từ cán bộ quản lí nhà trường, từ Ban Giám khảo của Phòng Giáo dục và từ các bạn đồng nghiệp, để tôi phát huy những mặt mạnh, điều chỉnh, khắc phục những thiếu sót cho hoàn thiện hơn.
Rèn luyện tinh thần năng động, giữ lửa lòng say mê, sáng tạo; cố gắng học tập, tự cải tạo mình để theo kịp sự tiến bộ của thời đại.
3. Đối tượng nghiên cứu
Công tác chủ nhiệm trong Mô hình trường học mới VNEN.
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là tập thể học sinh, phụ huynh lớp 4D năm học , tập thể học sinh, phụ huynh lớp 5D năm học Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, xã Quảng Điền.
5. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp thực hành Phương pháp điều tra
Phương pháp thống kê, tổng hợp
II. Phần nội dung
1. Cơ sở lý luận
Trường học mới VNEN là nơi học sinh cùng học tập để lĩnh hội những kiến thức liên quan mật thiết đến cuộc sống của các em. Ở đó giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn và khích lệ các em trong việc tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức, hình thành phát triển kĩ năng giao tiếp, ứng xử dân chủ bình đẳng. Ở đó, phụ huynh và cộng đồng cùng tham gia tích cực vào việc chăm sóc và giáo dục con em mình.
Mô hình trường học mới tập trung vào đổi mới sư phạm: đổi mới phương pháp dạy, đổi mới phương pháp học, đổi mới phương pháp đánh giá, đổi mới phương pháp tổ chức lớp học.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ trên thì vai trò của người giáo viên chủ nhiệm là hết sức quan trọng quyết định thành công của quá trình dạy học theo mô hình này.
2. Thực trạng
a. Thuận lợi- khó khăn Thuận lợi
Mô hình trường học mới đã được triển khai và áp dụng ở Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi đã gần 3 năm nên cả giáo viên và học sinh đã quen với hoạt động dạy – học theo mô hình VNEN.
Đại đa số học sinh trong lớp là con em của người dân trong địa bàn ( 1 em ở huyện Lắk), không có dân tộc thiểu số, là một thuận lợi lớn trong quá trình dạy học của thầy trò chúng tôi.
Được sự chỉ đạo sát sao của các cấp và sự ủng hộ của đa số cha mẹ học sinh cũng như cộng đồng xã hội là động lực giúp cho công tác dạy học và giáo dục của nhà trường nói chung và cá nhân tôi nói riêng mang lại nhiều thành công đáng kể.
Khó khăn
Học sinh thuộc vùng địa bàn là nông thôn nên khả năng giao tiếp, các kĩ năng xã hội để đáp ứng yêu cầu vẫn còn hạn chế.
Việc trang trí lớp học, đồ dùng học tập theo mô hình này cũng đòi hỏi giáo viên chủ nhiệm phải đầu tư nhiều thời gian hơn so với các lớp học bình thường.
Phòng học còn chật chưa đáp ứng được yêu cầu các hoạt động dạy học.
Việc chuyển đổi từ phương pháp dạy học chung cả lớp sang phương pháp học tập tích cực (chủ yếu theo nhóm) lúc đầu đã không khỏi gây nhiều khó khăn cho những giáo viên chủ nhiệm như tôi trong việc khắc phục hiện tượng giảng giải, thuyết trình nhiều trước lớp. Học sinh chưa làm quen với việc tự quản, tự chiếm lĩnh kiến thức,… Phụ huynh học sinh cũng mang một tâm lý hoang mang, sợ con em mình không tiếp thu được kiến thức bài học, nhất là đối tượng học sinh còn hạn chế về năng lực học tập.
Một số bộ phân cha mẹ học sinh còn chưa nhiệt tình ủng hộ mô hình dạy học này. Một số gia đình học sinh còn “khoán trắng” công tác dạy học và giáo dục cho nhà trường.
b. Thành công – hạn chế Thành công
Qua thời gian áp dụng Mô hình trường học mới tôi nhận thấy học sinh của tôi đã phát huy tính tự học, sáng tạo, tính tự giác, tự quản, sự tự tin, hứng thú trong học tập. Các em còn phát huy tốt các kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác, kỹ năng tự đánh giá lẫn nhau trong giờ học, ngoài ra còn giúp các em có tinh thần trách nhiệm và biết phấn đấu làm chủ quá trình học tập của mình.
Còn đối với giáo viên chủ nhiệm như tôi cũng không còn vất vả trong việc thuyết trình, giảng giải trước lớp. Vai trò của tôi chỉ còn là người quan sát, hỗ trợ các em học tập.
Đối với cha mẹ học sinh và cộng đồng thì họ đã có trách nhiệm hơn trong việc phối hợp, hỗ trợ nhà trường và giáo viên chủ nhiệm trong việc dạy học, giáo dục con em mình. Đồng thời cha mẹ học sinh còn được tiếp nhận, bổ sung tri thức từ nhà trường thông qua học sinh.
Nhiều phụ huynh học sinh khá hài lòng về kết quả của con em mình khi theo học Mô hình VNEN.
Hạn chế
Trong công tác chủ nhiệm tôi cũng còn thấy một số hoạt động còn chưa hiệu quả như:
Học sinh sử dụng các công cụ hỗ trợ dạy học trong lớp còn hình thức, chưa thật sự hiệu quả.
Việc ngồi học theo nhóm trong suốt buổi học là điều kiện cho một bộ phận học sinh có cơ hội nói chuyện riêng và còn ỷ lại vào những bạn khá, giỏi.
c. Mặt mạnh- mặt yếu
Mặt mạnh
Mô hình trường học mới tôi nhận thấy bản thân mình đã dần khắc phục được cách dạy học áp đặt một chiều và lối học thụ động của học sinh.
Cách thức tổ chức lớp học theo các nhóm đã tạo điều kiện cho học sinh được trải nghiệm, khám phá, tự lĩnh hội kiến thức. Mối quan hệ, tương tác giữa học sinh với giáo viên, và quan hệ giữa học sinh với nhau được tăng cường.
Việc dạy học phân hóa đối tượng học sinh trong Mô hình trường học mới diễn ra thuận lợi. Tiến độ hoàn thành yêu cầu của những đối tượng học sinh khá giỏi trong lớp so với các bạn khác là nhanh hơn nên các em có thời gian để tìm hiểu khám phá những yêu cầu mới cao hơn so với các bạn thông qua những bài tập nâng cao mà giáo viên đã chuẩn bị.
Phong trào cùng học theo con, cùng dạy cho con ở mỗi gia đình trong địa phương càng phát triển và nhân rộng.
Mặt yếu
Giáo viên giảng dạy và tổ chức lớp học còn theo khuôn mẫu, rập khuôn, thiếu sáng tạo bởi tài liệu dạy học đã được hướng dẫn tỉ mỉ, giáo viên cứ thế mà làm theo.
Ngoài ra, không phải học sinh nào cũng phù hợp để tham gia mô hình này. Với những em có lực học chưa tốt, tiếp thu chậm thì việc để các em tự học để theo kịp các bạn trong nhóm là khá vất vả. Năng lực hướng dẫn, giảng giải bài giúp bạn của các nhóm trưởng cũng như của các thành viên trong nhóm hạn chế thì giáo viên phải tham gia trợ giúp cho những em có lực học chưa tốt ở các nhóm trở nên vất vả bội phần.
d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động
Qua thời gian thực hiện Mô hình trường học mới, tôi nhận thấy các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sự thành công hay thất bại của quá trình dạy học đó là yếu tố người dạy và người học (giáo viên và học sinh).
Đối với người giáo viên, phải không ngại đổi mới, không ngại loại bỏ thói quen dạy theo lối giảng giải, thuyết trình mà phải thật sự coi trọng việc tự chủ, tự học của học sinh; phải khuyến khích học sinh tự chiếm lĩnh tri thức mới thông qua nhóm học tập, cặp đôi hay quá trình tự học của mình.
Đối với học sinh, các em phải rèn luyện tính tự lập, tự chủ, tự tin trong việc chiếm lĩnh tri thức mới; phải nhạy bén hợp tác với bạn bè, thầy cô cũng như gia đình trong quá trình tự học, tự rèn luyện.
Ngoài ra cơ sở vật chất cũng góp phần quan trọng trong mô hình dạy học này. Với cách bố trí các nhóm học tập, các công cụ hỗ trợ trong lớp học thì đòi hỏi
một phòng học đạt chuẩn là vô cùng cần thiết, tạo điều kiện tốt cho quá trình học tập ở lớp diễn ra thuận lợi.
Ngoài ra, yếu tố gia đình và cộng đồng cũng không kém phần quan trọng. Ở gia đình, các bậc phụ huynh có thể hỗ trợ con em mình trong việc ứng dụng các kiến thức được học tại trường thông qua Hoạt động ứng dụng, hay giúp các em bổ sung, kết nối những nét phong tục truyền thống của địa phương với kiến thức sách vở.
e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra
Mặc dù còn gặp những khó khăn, hạn chế cũng như những yếu kém của công tác chủ nhệm trong quá trình thực hiện Mô hình trường học mới như đã nêu ở trên. Tuy nhiên, qua thời gian thực hiện tôi nhận thấy những thành công, những mặt tích cực là chủ yếu.
Học tập theo Mô hình VNEN đã giúp học sinh phát huy tích cực, tính tự học, sáng tạo, tính tự giác, tự quản, sự tự tin, hứng thú trong học tập. Đây là phương pháp dạy học mới, giúp các em phát huy tốt các kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác, kỹ năng tự đánh giá lẫn nhau trong giờ học.
Quản lý lớp học là “Hội đồng tự quản học sinh” do các em bầu ra và đảm nhiệm, đây là một biện pháp giúp học sinh được phát huy quyền làm chủ quá trình học tập. Học sinh còn có điều kiện hiểu rõ quyền và trách nhiệm trong môi trường giáo dục, được rèn luyện các kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng tham gia, kỹ năng hợp tác trong các hoạt động; đồng thời xây dựng không gian lớp học với “Góc học tập”, “Góc cộng đồng”, “Thư viện lớp học”, mở nhiều “Hòm thư vui”, hòm thư “Điều em muốn nói” cũng như trang trí lớp học, tạo ra môi trường giáo dục thân thiện, an toàn.
Bản thân và học sinh của tôi đã thích nghi với môi trường học tập này đã đạt hiệu quả giáo dục khá tích cực. Bởi đây phương pháp dạy học theo nguyên tắc lấy học sinh làm trung tâm, học tập mang tính tương tác và phù hợp với từng cá nhân học sinh; chuyển việc truyền thụ kiến thức của giáo viên thành việc hướng dẫn học sinh tự học. Lớp học do học sinh tự quản và được tổ chức theo các hình thức như làm việc theo cặp, làm việc cá nhân và làm việc theo nhóm, trong đó hình thức học theo nhóm là chủ yếu. Do vậy học sinh cơ bản đã thay đổi thói quen học tập, các em tự nghiên cứu tìm hiểu kiến thức trong bài và qua tài liệu. Những kiến thức khó, các em trao đổi với bạn trong nhóm và mạnh dạn trao đổi vướng mắc với giáo viên. Qua đó, tạo điều kiện thuận lợi để các em phát huy tính độc lập, chủ động tiếp thu kiến thức và hiểu sâu sắc các kiến thức trong bài học; rèn luyện cho các em được nhiều kỹ năng sống, kỹ năng tập thể trong cách hoạt động học theo nhóm. Môi trường học thoải mái, các em rất hào hứng tham gia các bài học.
Mỗi tiết học không tạo áp lực đối với các em. Học sinh được hình thành thói quen làm việc trong môi trường tương tác, được học hỏi bạn để tự hoàn thiện, luôn có ý thức được mình phải bắt đầu và kết thúc hành động như thế nào, không chờ đến sự nhắc nhở của giáo viên, tránh sự thụ động trong dạy và học, góp phần đẩy mạnh sự phát triển trong công tác giáo dục của trường.
Sự tham gia của cha mẹ học sinh có thể giúp trẻ liên hệ nội dung học tập với thực tế cuộc sống. Hơn ai hết, phụ huynh học sinh, những người sinh sống, làm lụng, gắn bó mật thiết với các em và cộng đồng nơi các em sinh sống chính là nguồn kiến thức, kinh nghiệm thực tế vô cùng quý báu giúp các em liên hệ những điều học được ở trường với cuộc sống xung quanh.
3. Giải pháp, biện pháp
a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Giải quyết, khắc phục những hạn chế, điểm yếu trong khi thực hiện Mô hình trường học mới.
Xác định các bước quan trọng trong quá trình dạy học để phát huy vai trò tự học cũng như hình thành những kĩ năng xã hội cần thiết cho trẻ.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
Trong Mô hình trường học mới, vai trò, nhiệm vụ của người giáo viên đặc biệt là người giáo viên chủ nhiệm có sự chuyển đổi rõ rệt so với dạy học truyền thống. Theo tôi để đáp ứng yêu cầu đề ra người giáo viên phải thực sự đổi mới về phương pháp dạy – học.
b.1. Đổi mới về phương pháp dạy
Để đáp ứng yêu cầu dạy học theo Mô hình VNEN, tôi đã thật sự đổi mới phương pháp dạy học. Tôi thật sự đã chuyển đổi vai trò là người truyền thụ kiến thức thành vai trò là người:
Tổ chức lớp học;
Quan sát hoạt động của mỗi cá nhân, của mỗi nhóm; Hỗ trợ học sinh khi cần thiết;
Chốt lại những điều cơ bản nhất của bài học;
Đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh.
Việc đổi mới này thật sự mang lại hiệu quả trong công tác dạy học bủa
mình.

b.2. Đổi mới về phương pháp học
Theo tôi, Mô hình trường học mới, học sinh không tiếp thu thụ động mà chủ
động làm việc độc lập với tài liệu, thao tác với các đồ vật, quan sát trực tiếp, phân
tích, so sánh và tương tác với các bạn trong nhóm, tương tác với giáo viên, với cộng đồng. Chính vì thế nhóm là đơn vị học tập cơ bản trong Mô hình VNEN.
Có thể nói, mọi hoạt động của học sinh diễn ra ở nhóm học tập. Học sinh chủ yếu làm việc với nhóm; làm việc với giáo viên, làm việc chung với cả lớp chỉ khi cần thiết.
Do vậy việc phân nhóm tôi thường thực hiện trên cơ sở đảm bảo sự hợp lí về sức học, về khả năng giao tiếp, sự hợp tác giữa các thành viên và điều hành của nhóm trưởng để đảm bảo tương đối đồng đều giữa các nhóm.
Nhóm trưởng là linh hồn của nhóm học tập, là người điều hành, giám sát hoạt động học của mỗi thành viên trong nhóm. Nhóm trưởng là người hỗ trợ tích cực giáo viên trong việc tổ chức, điều hành các hoạt động và báo cáo với giáo viên kết quả học tập hay những vướng mắc trong học tập của nhóm cần khi hỗ trợ.
Một nhóm trưởng tốt là tạo cơ hội để mọi thành viên tự giác trong học tập, tích cực tham gia các hoạt động nhóm. Đối với các bạn nhút nhát thiếu tự tin, cần được nói nhiều, trao đổi nhiều, thể hiện nhiều trong hoạt động nhóm. Không để tình trạng một số thành viên khá làm thay, làm hộ các thành viên khác trong nhóm.
Do vậy, vào đầu năm học, tôi thường chọn những học sinh khá, giỏi, có khả năng điều hành nhóm làm nhóm trưởng, bồi dưỡng kĩ năng điều hành cho các em. Tôi thường hướng dẫn để các nhóm trưởng có kĩ năng điều hành nhóm, hiểu các bước của quá trình học tập, biết tổ chức để mọi thành viên trong nhóm đều tích cực, tự giác thực hiện các nhiệm vụ học tập. Những học sinh còn hạn chế năng lực học tập cần được quan tâm nhiều hơn để theo kịp nhóm. Việc bồi dưỡng nhóm trưởng tốt thì đã đảm bảo sự thành công của Mô hình trường học mới.
Về thời gian sau tôi mới thực hiện sự luân phiên làm nhóm trưởng; như vậy mới tạo sự bình đẳng giữa các thành viên trong nhóm, giúp tất cả các thành viên trong nhóm tự tin trước mọi người.
Việc hướng dẫn học sinh kĩ năng làm việc nhóm cũng hết sức quan trọng. Tôi thường hướng dẫn kĩ năng làm việc nhóm cho học sinh thông qua các tương tác đa chiều, trực diện trong nhóm. Trong một nhóm phải tạo ra các quan hệ giao tiếp, trao đổi hoặc tranh luận giữa các thành viên khi giải quyết một công việc, một nhiệm vụ học tập cụ thể của nhóm. Hình thành cho học sinh kĩ năng trình bày quan điểm, biết lắng nghe, tôn trọng ý kiến của bạn,…
Ngoài việc đổi mới phương pháp dạy học thì trong Mô hình trường học mới thì mỗi người giáo viên chủ nhiệm như chúng tôi cần thực hiện tốt việc quản lí và tổ chức lớp học. Việc quản lí và tổ chức lớp học được tôi thực hiện như sau.
b.3. Nghiên cứu, nắm vững tình hình học sinh của lớp chủ nhiệm