SKKN Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong môn Khoa học lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1 LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

 Lứa tuổi học sinh Tiểu học là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích tìm tòi khám phá song lại thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo, kích động…. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, thế hệ trẻ thường xuyên chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực, luôn được đặt vào hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị, phải đương đầu với những thách thức, áp lực…. Nếu thiếu kĩ năng sống, các em dễ có lối sống ích kỉ, thực dụng, dễ bị phát triển lệch lạc về nhân cách. Thực tế thời gian gần đây đã có không ít các hiện tượng trẻ em bị lợi dụng, học sinh phổ thông mắc phải các tệ nạn xã hội, thậm chí vướng vào vòng lao lí khi đang còn mặc đồng phục nhà trường … Chính vì thế việc giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ cần được thực hiện ở mọi nơi, mọi lúc và thực hiện càng sớm càng tốt để giúp các em sớm biết tự bảo vệ, được rèn luyện hành vi có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng, Tổ quốc; giúp các em có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống.

Bên cạnh đó, Đảng ta đã xác định: Để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, cần có những người lao động mới phát triển toàn diện. Do vậy giáo dục phổ thông đã và đang được đổi mới mạnh mẽ theo bốn trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI: Học để biết, Học để làm; Học để tự khẳng định mình và học để cùng chung sống. Mục tiêu của Giáo dục phổ thông cũng đã chuyển từ chủ yếu là trang bị kiến thức cho học sinh sang trang bị những năng lực cần thiết cho các em, đặc biệt là năng lực hành dộng, năng lực thực tiễn. Điều đó đã khẳng định vai trò, trách nhiệm của nhà trường trong việc kết hợp dạy chữ với dạy người.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong trường phổ thông trong việc đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông vừa góp phần thúc đẩy sự phát triển của xã hội, đáp ứng nguồn nhân lực của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nên tôi đã chọn đề tài “ Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong môn Khoa Học lớp 5”  để nghiên cứu.

1.2  MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở trường phổ thông phải được tiến hành thường xuyên và bằng nhiều hình thức như:

+ Giáo dục lồng ghép, tích hợp trong các môn học chính khoá.

+  Giáo dục thông qua các sinh hoạt tập thể.

+ Giáo dục trong hoạt động ngoài giờ lên lớp v. v….  

Với mong muốn trang bị cho học sinh những kĩ năng cần thiết, giúp các em rèn luyện những hành vi có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình cộng đồng, Tổ quốc; Giúp các em có khả năng ứng phó tích cực với các tình huống trong cuộc sống, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với mọi người xung quanh… nên tôi đã chú trọng hơn trong việc bồi dưỡng kĩ năng sống cho học sinh thông qua các hoạt động giáo dục ở nhà trường. Trong bản sáng kiến kinh nghiệm này tôi chỉ trình bày một số kinh nghiệm nhỏ của bản thân trong việc lồng ghép, tích hợp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh thông qua việc giảng dạy môn Khoa Học lớp 5.

1. 3 ĐÓI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

–  Tâm sinh lí lứa tuổi

–  Những kĩ năng sống thiết yếu.

–  Các kĩ thuật dạy học tích cực.

–  Các hình thức tổ chức dạy học

1.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

–  Nghiên cứu tài liệu về tâm lí lứa tuổi và kĩ năng sống

–  Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin

–  Phương pháp thực nghiệm.

2.   NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

Môn Khoa học ở Tiểu học giúp học sinh tìm hiểu những kiến thức khoa học đơn giản, cơ bản về Con người và sức khoẻ; về tự nhiên. Bước đầu hình thành và phát triển một số kĩ năng quan sát, dự đoán, tìm kiếm thông tin, …  và vận dụng kiến thức khoa học vào cuộc sống. Đặc biệt, trong chương trình môn Khoa học lớp 5 , chủ đề Con người và sức khỏe  trang bị cho các em những hiểu biết cơ bản về sự sinh sản, về giới tính và những thay đổi về thể chất, tinh thần trong từng giai đoạn của cuộc đời mỗi con người. Với những đặc điểm trên, môn Khoa học ở Tiểu học có khả năng lớn trong giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. Thực hiện tốt giáo dục kĩ năng sống trong dạy học môn Khoa học sẽ góp phần chuyển các kiến thức môn học thành hành vi, thái độ tích cực, phù hợp giúp học sinh có thể xử trí hiệu quả  các tình huống thực tế. Điều đó làm cho việc học tập môn Khoa học trở nên có ý nghĩa đồng thời giúp các em nắm vững, khắc sâu kiến thức.

2.2  THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ

Mặc dù phòng trào thi đua “ Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” đã được hưởng ứng rộng khắp và được đẩy mạnh trong các nhà trường , tuy nhiên việc thực hiện vẫn còn gặp nhiều khó khăn và hiệu quả còn hạn chế. Có nhiều nguyên nhân:

 Về phía giáo viên: Do áp lực về chất lượng văn hóa, chất lượng Vở sạch chữ đẹp, áp lực từ các hoạt động chuyên môn, hồ sơ sổ sách v. v.   nên có phần xem nhẹ việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. Chưa chú trọng đến việc tìm tòi những phương pháp, hình thức tổ chức phù hợp tạo hứng thú cho học sinh trong việc rèn luyện kĩ năng sống nên hiệu quả giáo dục chưa cao.

 Về phía phụ huynh: Cũng chỉ quan tâm nhiều tới việc học tập các môn Toán, Tiếng Việt, Tiếng Anh chứ ít để ý đến việc trang bị cho con những kĩ năng cần thiết để các em có được những hành vi, thói quen tích cực trong hoạt động hàng ngày.

  Về phía học sinh:  Do chưa được rèn luyện thường xuyên nên thường thiếu tự tin, kĩ năng giáo tiếp hạn chế, đặc biệt kĩ năng ứng phó với tình huống chưa linh hoạt và tích cực. Vì vậy hiện tượng nói tục, chửi bậy, gây gổ, cãi lộn…, thói quen bừa bãi, lãng phí, thiếu trách nhiệm .v.v …vẫn còn phổ biến.

2.3.  CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ SỬ DỤNG ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. Tìm hiểu nội dung và địa chỉ giáo dục kĩ năng sống trong môn Khoa Học lớp 5.  

     Dựa trên cơ sở nghiên cứu kĩ nội dung kiến thức của từng chủ đề trong môn Khoa học lớp 5, tôi xác định những kĩ năng sống cần hình thành và phát triển cho học sinh sau khi học xong chủ đề đó là gì.

   Ví dụ : Trong chủ đề “ Con người và sức khoẻ”  Cần giáo dục cho học sinh những kĩ năng cơ bản, thiết yếu sau :

   –  Kĩ năng tự nhận thức:  Học sinh nhận thức được vai trò, vị trí của bản thân trong gia đình, nhà trường, xã hội. Nhận thức rõ về bản thân, học sinh sẽ tự tin trong mối quan hệ với bạn bè cùng trang lứa, với người lớn; biết đặt ra kế hoạch, mục tiêu phấn đấu phù hợp; chủ động đón đợi những thay đổi ở tuổi dậy thì ….

   –  Kĩ năng xác định giá trị :  HS xác định được sức khoẻ là vốn quý của mỗi người , phải biết bảo vệ, giữ gìn ….

  –  Kĩ năng ra quyết định:  Tự giác thực hiện vệ sinh cá nhân, chủ động phòng tránh các bệnh truyền nhiễm; phòng tránh bị xâm hại; Kiên quyết nói “không” với các chất gây nghiện ….

   –  Kĩ năng thể hiện sự cảm thông, chia sẻ:  Không phân biệt, kì thị đối với người bị nhiễm  HIV / AIDS ….

   –  Kĩ năng tìm kiếm sự trợ giúp , ứng phó với tình huống …..

     Hay:

     Trong chủ đề  “ Vật chất và năng lượng”  Học sinh cần được rèn luyện một số kĩ năng cơ bản như :

  –  Kĩ năng ra quyết định và đảm nhận trách nhiệm:  Tích cực bảo vệ môi trường không khí, môi trường nước …;  Thực hiện tiết kiệm năng lượng chất đốt, năng lượng điện …

  –  Kĩ năng giải quyết vấn đề : Biết tìm kiếm và xử lí thông tin; biết quan sát, giải thích hiện tượng; Biết vận dụng kiến thức khoa học vào thực tế như giữ gìn bảo vệ các vật dụng, biết giữ an toàn khi sử dụng năng lượng chất đốt, sử dụng điện …

 Tiếp đó, tôi tìm các địa chỉ cụ thể để tích hợp các kĩ năng sống cơ bản cần giáo dục cho học sinh. Việc này có thể tham khảo trong Tài liệu dành cho giáo viên “ Giáo dục kĩ năng sống trong các môn học”.  Tuy nhiên còn phải căn cứ vào từng điều kiện cụ thể, thực tế của mỗi lớp học, mỗi địa phương để lồng ghép sao cho việc giáo dục kĩ năng sống trở nên tự nhiên, nhẹ nhàng  không gượng ép và làm quá tải nội dung bài học.

 Ví dụ :  Bài 9 – 10 :  Thực hành nói “ không”  với các chất gây nghiện.

     Các kĩ năng sống cơ bản mà học sinh cần được rèn luyện thông qua bài học này cụ thể là :

+  Kĩ năng phân tích, xử lí thông tin từ các tư liệu Sách giáo khoa, từ nguồn cung cấp của giáo viên về tác hại của chất gây nghiện.

+  Kĩ năng giáo tiếp, ứng xử và kĩ năng từ chối sử dụng các chất gây nghiện.

+  Kĩ năng tìm kiếm sự giúp đỡ khi rơi vào hoàn cảnh bị đe doạ phải sử dụng các chất gây nghiện. 

+  Ngoài ra còn cần giúp học sinh có kĩ năng thuyết phục, tuyên truyền, giúp đỡ người thân tránh xa và từ bỏ các chất gây nghiện.

2. Lựa chọn phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực để giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong môn Khoa Học lớp 5.

 Đây là công việc đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian và công sức hơn cả. Việc lựa chọn phương pháp, kĩ thuật dạy học để giáo dục kĩ năng sống cho học sinh được thực hiện trong quá trình lập kế hoạch bài học sao cho vừa đạt được mục tiêu về kiến thức của bài học vừa lồng ghép được giáo dục kĩ năng sống.

   Ví dụ :  Bài  9 – 10 :  Thực hành nói “không “ với các chất gây nghiện.

    Có thể sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như:

    +  Lập sơ đồ tư duy.

    +  Hỏi chuyên gia.

    +  Đóng vai.

                 …….

 Chẳng hạn :  Hoạt động I :  Tìm hiểu về chất gây nghiện.

*  Bước 1:  GV khai thác sự hiểu biết của học sinh về các chất gây nghiện bằng cách nêu câu hỏi :  “ Các em biết gì về các chất gây nghiện ? “

 +  GV ghi tóm tắt những ý kiến học sinh nêu ra lên bảng .

 +  Khen ngợi những hiểu biết của học sinh và chốt lại:  

 “ Chất gây nghiện là những chất khi hấp thụ vào cơ thể sẽ kích thích đến hệ thần kinh, có thể làm thay đổi các chức năng sống thông thường và làm cho người sử dụng bị lệ thuộc vào chất đó. Các chất gây nghiện thường thấy là thuốc lá, thuốc lào , rượu , bia , ma tuý …”

*  Bước 2 :  Tìm hiểu tác hại của chất gây nghiện

– GV chia lớp thành các nhóm 6. Giao cho mỗi nhóm tìm hiểu về một loại chất gây nghiện ( tham khảo thông tin SGK ) và tổng hợp các thông tin về tác hại của chất gây nghiện đó dưới dạng sơ đồ.

 *  Bước 3:  –  Đại diện các nhóm nối tiếp nhau trình bày kết quả thảo luận của nhóm mình ( thuyết minh sơ đồ )

 –  Các nhóm khác bổ sung.

*  Bước 4 : 

 –  GV nhận xét chung, khen ngợi sự tích cực làm việc của các nhóm .

 –  Cuối cùng có thể tổng hợp kết quả làm việc của các nhóm dưới dạng sơ đồ       

   Ví dụ :  

   *  Tiếp đó, để giúp học sinh có hiểu biết sâu sắc, cụ thể hơn về tác hại của các chất gây nghiện giáo viên có thể tổ chức “ Hỏi chuyên gia ”

  –  Các nhóm lần lượt cử các “ chuyên gia ” của nhóm mình  để trả lời, giải đáp các câu hỏi, thắc mắc thuộc lĩnh vực nhóm mình “ nghiên cứu ”

      Kết thúc hoạt động này  giáo viên ( hoặc 1, 2 học sinh ) cần đưa ra kết luận :

 +  Rượu , bia thuốc lá, ma tuý đều là những chất gây nghiện. Riêng ma tuý là chất gây nghiện bị nhà nước cấm. Vì vậy, sử dụng , buôn bán, vận chuyển ma tuý đều là những việc làm vi pham pháp luật.

 + Các chất gây nghiện đều gây hại cho sức khoẻ của người sử dụng và những người xung quanh; làm tiêu hao tiền của, làm mất trật tự an toàn xã hội.

   Hay: