SKKN Khai thác và phát triển kết quả một số bài toán trong tiết ôn luyện Toán 8

1- MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài:

Như chúng ta đã biết môn Toán trong trường phổ thông là một trong những môn được phân phối thời lượng dạy học tương đối cao (4 tiết/ tuần), ngoài ra trong nhà trường phổ thông môn Toán còn được Ban giám hiệu và tổ chuyên môn phân phối thêm thời lượng để bồi dưỡng cho học sinh như: Dạy học tự chọn, bồi dưỡng học sinh giỏi, bồi dưỡng học sinh yếu kém … Bởi lẽ môn Toán là một môn học có tính trừu tượng cao độ và tính thực tiễn phổ dụng. Không những thế môn Toán còn có tính lôgic và thực nghiệm, nó có một vị trí rất quan trọng trong nhà trường phổ thông đó là môn học công cụ, môn học có tiềm năng phát triển năng lực trí tuệ và hình thành các phẩm chất trí tuệ cho học sinh.

 Trong quá trình giảng dạy việc định hướng, liên kết, mở rộng, khai thác và phát triển kết quả  một số bài toán là một vấn đề rất quan trọng, nó không chỉ giúp cho học sinh nắm bắt kĩ kiến thức của một dạng toán cơ bản mà còn nâng cao tính khái quát hoá, đặc biệt hoá một bài toán để từ đó phát triển tư duy, nâng cao tính sáng tạo cho các em học sinh. Hơn nữa, việc liên kết, mở rộng và áp dụng kết quả của các bài toán khác nhau, tìm mối liên hệ chung giữa chúng sẽ giúp cho học sinh hứng thú và phát triển năng lực tự học một cách khoa học khi học toán. Qua nhiều năm giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi tôi được tiếp xúc với rất nhiều đối tượng học sinh và thấy rằng đa số học sinh không nhớ những bài đã làm, không biết cách khai thác kết quả của một số bài đã  chí có những bài chỉ khác nhau bởi lời văn nhưng nội dung lại hoàn giống với bài toán cũ. Đặc biệt là các bài toán đảo và bài toán tổng quát học sinh thường không có kỷ năng nhận ra. Chính vì vậy, để giúp học sinh dễ dàng nhận ra các bài toán cũ, bài toán đảo, bài toán tổng quát…đồng thời góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và bồi dưỡng năng lực học toán cho học sinh, rèn luyện khả năng sáng tạo trong học toán cho học sinh cũng như muốn góp phần vào công tác bồi dưỡng đội ngũ học sinh giỏi Toán trường THCS Lê Lợi

Hầu hết các học sinh được hỏi đều có chung một ý kiến môn Toán là một môn học “khó” nên dẫn tới rất ít học sinh có hứng thú say mê nghiên cứu sâu môn Toán hoặc các em chỉ học một cách thụ động mà không biết cách khai thác vận dung để giải quyết các bài toán khác – vấn đề Toán học khác. Từ thực tế như thế mà người giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Toán trong nhà trường phổ thông không khéo léo biết cách lồng ghép, khai thác trong quá trình giảng dạy của mình để tạo ra hứng thú và sự say mê nghiên cứu Toán học cho học sinh, thì càng làm cho các em xa dời môn Toán. Như vậy hoạt động dạy học môn Toán trong trường phổ thông không đáp ứng được mục tiêu giáo dục của nó.

Chính vì lẽ đó tôi xin được trình bày một kinh nghiệm nhỏ của mình về dạy học giải bài tập Toán trong trường THCS : “Khai thác và phát triển kết quả  một số bài toán trong tiết ôn luyện Toán 8” trường THCS Nga An. 

1.2. Mục đích nghiên cứu:

     * Trong quá trình dạy học toán để giúp HS khối THCS học tốt môn Toán và biết cách khai thác kết quả của một bài tập Toán thì người giáo viên ngoài việc không ngừng tìm tòi và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với đặc trưng bộ môn mà ngoài ra còn phải truyền đạt được cho các em phương pháp giải bài tập Toán bằng cách khai thác và sáng tác bài tập tương tự.

    – Từ phương pháp dạy học giải bài tập Toán bằng cách khai thác và sáng tác bài tập tương tự, học sinh sẽ vận dụng vào khai thác kết quả của một bài tập Toán và sáng tác ra các bài tập tương tự, tích luỹ thêm vốn kiến thức giải toán cho bản thân để giải được các bài toán tương tự, tích luỹ và rèn luyện kĩ năng giải toán cho bản thân mình.

    – Chính vì thế mà bản thân tôi mới mạnh dạn nghiên cứu và vận dụng vào trong quá trình dạy học Toán kinh nghiệm hướng dẫn học sinh giải bài tập Toán trong trường THCS thông qua phát triển kết quả của một bài toán trong tiết ôn luyện Toán 8.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

 Phương pháp hình thành tính tích cực, chủ động và năng lực suy luận của học sinh 

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

  – Đọc và nghiên cứu tài liệu

  – Trao đổi với đồng nghiệp từ các buổi sinh hoạt chuyên môn

  – Các phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp suy diễn lôgic, phương pháp vấn đáp gợi mở.

  – Phương pháp chọn lọc và thử nghiệm thực tế.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

       Ở trường THCS, đối với học sinh có thể xem việc giải toán là hình thức chủ yếu của hoạt động toán học. Các bài toán ở trường THCS là một phương tiện rất có hiệu quả và không thể thay thế trong việc giúp học sinh nắm vững tri thức, phát triển năng lực tư duy, hình thành kĩ năng, kĩ xảo ứng dụng Toán học vào thực tiễn. Hoạt động giải bài tập toán là điều kiện để thực hiện tốt các mục đích dạy học Toán ở trường THCS. Vì vậy, tổ chức tốt và có hiệu quả việc dạy giải bài tập toán có vai trò quyết định đối với chất lượng dạy học Toán.

Trong dạy học môn Toán, mỗi bài tập toán được sử dụng với những dụng ý khác nhau, có thể dùng để tạo tiền đề xuất phát, gợi động cơ để làm việc với nội dung mới, để củng cố hoặc kiểm tra …Tất nhiên, việc giải một  bài tập cụ thể thường không chỉ nhằm một dụng ý đơn giản nào đó mà thường bao hàm những ý đồ nhiều mặt như đã nêu.

Mỗi bài tập toán cụ thể được đặt ra ở thời điểm cụ thể nào đó, mỗi bài tập chứa đựng tường minh, hay tiềm ẩn những chức năng khác nhau (chức năng dạy học, chức năng giáo dục, chức năng phát triển, chức năng kiểm tra, …). Những chức năng này đều hướng tới việc thực hiện mục đích dạy học.

Dạy học giải bài tập Toán là quá trình suy luận, nhằm khám phá ra quan hệ lôgíc giữa cái đã cho (giả thiết) với cái phải tìm (kết luận). Nhưng các qui tắc suy luận chưa được dạy tường minh. Do đó, học sinh thường gặp nhiều khó khăn khi giải bài tập. Thực tiễn dạy học cũng cho thấy với những học sinh khá – giỏi thường tự đúc kết những tri thức những phương pháp cần thiết cho mình bằng con đường kinh nghiệm, còn học sinh trung bình hoặc yếu kém còn gặp nhiều lúng túng.

Để có kỹ năng giải bài tập phải qua quá trình luyện tập. Tuy rằng, không phải cứ giải nhiều bài tập là có kỹ năng. Thực tế qua những năm trực tiếp giảng dạy môn Toán ở trường THCS tôi nhận thấy rằng: Việc luyện tập giải bài tập toán sẽ có hiệu quả, nếu như giáo viên biết khéo léo khai thác kết quả của một