SKKN Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính

1. PHẦN MỞ ĐẦU

1) Lí do chọn đề tài: 

Trong việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng bộ môn nói riêng, việc cải tiến phương pháp dạy học là một yếu tố quan trọng cùng với việc bồi dưỡng kiến thức bộ môn. Bởi vì, xét cho cùng công việc dạy học phải 

được tiến hành trên cơ sở tự nhận thức, tự hành động, việc khơi dậy phát triển ý thức năng lực tư duy, bồi dưỡng phương pháp tự học là con đường phát triển tối ưu của giáo dục. Cũng như trong học tập các bộ môn khác, học Vật lý lại càng cần phát triển năng lực tích cực, năng lực tư duy của học sinh để không phải chỉ biết mà còn phải hiểu để giải thích hiện tượng Vật lý cũng như áp dụng kiến thức và kỹ năng vào các hoạt động trong cuộc sống gia đình và cộng đồng.

Trong quá trình dạy học môn Vật lý, các bài tập có tầm quan trọng đặc biệt. Hiện nay, việc hướng dẫn học sinh biết phân loại, nắm vững phương pháp và làm tốt các bài tập trong chương trình sách giáo khoa đã góp phần không nhỏ trong việc thực hiện thành công công tác dạy học theo phương pháp đổi mới.

Chương trình Vật lý 9 thuộc giai đoạn hai của chương trình Vật lý THCS nên tạo điều kiện phát triển các năng lực của học sinh ở mức cao hơn. Trên cơ sở những kiến thức, kĩ năng, ý thức và thái độ học tập học sinh đã đạt được qua các lớp 6, 7 và 8, chương trình Vật lý 9 đã làm tăng khả năng phân tích, tổng hợp các thông tin và dữ liệu thu nhập được để vận dụng vào việc giải bài tập. Trong SGK Vật lý 9 yêu cầu về mặt định lượng được nâng cao hơn trong việc trình bày kiến thức cũng như trong việc vận dụng kiến thức để giải các bài tập định lượng. Ngoài SGK học sinh còn có thêm quyển sách bài tập giúp cho học sinh có điều kiện hệ thống lại các kiến thức đã học, rèn luyện kĩ năng trả lời câu hỏi và khả năng giải toán Vật lý một cách có hệ thống.

Trong chương trình Vật lý 9, phần quang học (thấu kính) có bài tập rất đa dạng và khó đối với học sinh. Hơn nữa, trong phân phối chương trình lại ít có tiết bài tập để luyện tập. Do đó, học sinh rất lúng túng khi giải các bài tập.

Qua nhiều năm công tác với những hiểu biết và chút kinh nghiệm của bản thân, tôi mạnh dạng nêu lên một số suy nghĩ của mình và viết nên đề tài “Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.” với mong muốn giúp học sinh sẽ vận dụng và làm tốt hơn các dạng bài tập của phần này. 

2) Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:

* Mục tiêu của đề tài : 

Bài viết này phân ra từng dạng bài tập cụ thể và với mỗi dạng bài tập thì có phương pháp giải đặc trưng. Do vậy, đề tài này giúp cho học sinh gặp bài tập nào cũng có thể giải được, với yêu cầu là học sinh biết được bài tập đó thuộc dạng nào thì sẽ dễ dàng giải được ngay. Vậy nên, tôi mong chuyên đề này có thể cung cấp một nguồn tham khảo nâng cao thêm cho cả giáo viên và học sinh.

* Nhiệm vụ của đề tài : 

– Phát hiện ra những hạn chế của học sinh khi giải bài tập về thấu kính. 

– Nghiên cứu chương trình Vật lý (thấu kính) để cung cấp đủ kiến thức cơ bản và 

mở rộng, bổ sung các đơn vị kiến thức nâng cao.

– Nghiên cứu phương pháp dạy học và kinh nghiệm giảng dạy giúp học sinh khắc phục hạn chế khi giải bài tập về thấu kính.

– Phân loại bài tập và hướng dẫn học sinh thực hành tốt các bước giải bài tập Vật lý vào giải bài tập thấu kính.

– Mở rộng, nâng cao năng lực giải bài tập thấu kính cho học sinh.

3) Đối tượng nghiên cứu:

– Học sinh học môn Vật lý 9.

– Giáo viên dạy môn Vật lý 9.

4) Giới hạn phạm vi nghiên cứu:

– Chương trình cơ bản và nâng cao dành cho học sinh môn Vật lý 9

–  Phân loại và hướng dẫn học sinh giải bài tập vật lý lớp 9 chương III: Quang học (về các dạng bài tập thấu kính).

– Những điểm cần lưu ý khi giải bài tập thấu kính.

5) Phương pháp nghiên cứu: 

– Phương pháp quan sát sư phạm

– Phương pháp thống kê, tổng hợp, so sánh

– Phương pháp trải nghiệm thực tế

– Thu thập ý kiến từ phía giáo viên trong nhóm, tổ, trường đặc biệt là giáo viên dạy môn Vật lý 9.

1. PHẦN NỘI DUNG

1) Cơ sở lí luận: 

Đối với môn Vật lý ở trường phổ thông, bài tập đóng một vai trò hết sức quan trọng, việc hướng dẫn học sinh làm bài tập là một hoạt động dạy học, là một công việc khó khăn, ở đó bộc lộ rõ nhất trình độ của người giáo viên Vật lý trong việc hướng dẫn hoạt động trí tuệ của học sinh. Vì thế, đòi hỏi người giáo viên và cả học sinh phải học tập và lao động không ngừng. Bài tập Vật lý sẽ giúp học sinh hiểu sâu hơn những qui luật, những hiện tượng Vật lý. Thông qua các bài tập ở các dạng khác nhau tạo điều kiện cho học sinh vận dụng linh hoạt những kiến thức để tự lực giải quyết thành công những tình huống cụ thể khác nhau thì những kiến thức đó mới trở nên sâu sắc hoàn thiện và trở thành vốn riêng của học sinh. 

2) Thực trạng:

a/ Thuận lợi – khó khăn: 

* Thuận lợi:

– Ứng dụng công nghệ thông tin, thầy cô giáo và các em học sinh có rất nhiều thuận lợi trong việc thu thập tài liệu học tập và tham khảo nói chung, môn Vật lý nói riêng.

– Ngày càng có nhiều em học sinh quan tâm, lựa chọn môn Vật lý là môn học ưa thích và cần thiết cho mình vì đây sẽ là cơ sở để các em trước mắt vượt qua các kì thi, góp phần định hướng nghề nghiệp cho các em.

– Đời sống của nhân dân ngày càng nâng cao nên đa số các gia đình đã có điều kiện để đầu tư cho con em mình học tập cũng như quan tâm đến việc học tập của con em mình tốt hơn.

* Khó khăn: 

– Thiết bị dạy và học, đặc biệt là thiết bị thí nghiệm ở một số trường còn thiếu, bị hư hỏng nhiều, các nguồn tham khảo cho học sinh trong nhà trường như sách, tài liệu tham khảo còn ít, chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu.

– Nhiều trường chưa có phòng chức năng môn Vật lí.

– Khi dạy và kiểm tra, bài tập thường là ra chung cho tất cả các đối tượng học sinh. Chính vì vậy mà dẫn đến tình trạng học sinh giỏi không hứng thú trong việc giải bài tập, còn học sinh yếu thường e ngại khi gặp các bài tập vượt quá khả năng của mình.

– Bài tập phần này rất nhiều nhưng chương trình không có nhiều tiết bài tập để giáo viên hướng dẫn cho học sinh thực hiện.

– Đa số các em chưa có định hướng chung về phương pháp học lý thuyết, chưa vận dụng được kiến thức toán học, hay phương pháp giải một bài toán vật lý, ý thức tự học, tự rèn luyện của phần lớn học sinh chưa tốt.

b/ Thành công – Hạn chế:

–  Khơi dậy niềm say mê khám phá – phát huy tính độc lập – sáng tạo ở học sinh.

– Học sinh học tập hứng thú, tích cực và đã tự tin hơn trong làm bài vì học sinh đã nắm chắc các dạng bài tập và phương pháp giải bài tập nên cứ tự tin phân tích và làm bài theo các phương pháp đã học.

– Từ việc hướng dẫn học sinh phương pháp giải một bài tập vật lý nêu trên, trong những năm học gần đây tôi thấy đa số học sinh đã vận dụng một cách linh hoạt