SKKN Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng trực quan nhằm nâng cao tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập các tiết 24, 25, 27, 28 môn Lịch sử lớp 9

1. Mở đầu

        1.1. Lí do chọn đề tài.

         Theo điều 28.2 Luật giáo dục (14/6/2005) đã nêu: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”[1]

         Cũng chính lí do đó mà trong quá trình giảng dạy hiện nay, việc sử dụng các phương pháp dạy học đòi hỏi người thầy luôn phải đặt ra cái đích, đó là giúp HS nắm vững kiến thức cơ bản, hình thành phương pháp, kỹ năng, kỹ xảo, tạo thái độ và động cơ học tập đúng đắn. Để từ đó học sinh có khả năng tiếp cận và chiếm lĩnh những nội dung kiến thức mới theo xu thế của thời đại và giải quyết phù hợp các vấn đề nảy sinh. Tuy nhiên, việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy đòi hỏi người giáo viên phải có sự đầu tư nghiên cứu kĩ các phương pháp đó, vận dụng phù hợp với từng đối tượng học sinh, từng lớp.

         Như chúng ta đã biết môn lịch sử cũng như các môn học khác có một vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người. Thông qua môn học các em được bồi dưỡng, giáo dục về tư tưởng, tình cảm. Qua môn Lịch sử các em thấy được quá trình phát triển của một dân tộc, một đất nước, rộng hơn là cả xã hội loài người.    

       Trong thực tế môn lịch sử là môn học khô khan, phải ghi nhớ nhiều sự kiện lịch sử. Kiến thức lịch sử là kiến thức về quá khứ. Yêu cầu của môn học đòi hỏi học sinh phải tái hiện những sự kiện, hiện tượng lịch sử một cách sống động như đang diễn ra trước mắt mình. Bên cạnh đó khả năng tư duy của học sinh trung học cơ sở còn nhiều hạn chế. Vì thế việc sử dụng đồ dùng trực quan để giúp học sinh tái hiện kiến thức là một nguyên tắc trong dạy học lịch sử. Hơn nữa việc sử dụng phương tiện đồ dùng trực quan phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học là một trong những hướng tích cực nhất, hiệu quả nhất. Trong phương pháp dạy học mới thì đồ dùng dạy học nói chung và hệ thống kênh hình trong SGK nói riêng, không chỉ dừng lại ở giá trị minh hoạ cho hệ thống kênh chữ, mà chính các thiết bị, đồ dùng dạy học này còn là công cụ, là phương tiện cung cấp kiến thức, bởi chính nó cũng là nguồn kiến thức cần phải khai thác. Nhưng trong thực tế hiện nay, việc dạy và học môn Lịch sử ở trường THCS chưa hoàn thành tốt vai trò của mình, nhiều giáo viên vẫn dạy học hoàn toàn bằng phương pháp truyền thống, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động học tập của học sinh, nhiều em vẫn cho rằng môn lịch sử thật khô khan, nhàm chán với những sự kiện đã diễn ra trong quá khứ. Muốn khắc phục được vấn đề này thì việc kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học tích cực với việc sử dụng thường xuyên các thiết bị đồ dùng dạy học trực quan như bản đồ, lược đồ, tranh ảnh… vào giảng dạy là vô cùng cần thiết, để tạo ra những hình ảnh  cụ thể sinh động, chính xác, giúp học sinh dễ hình thành khái niệm lịch sử, hứng thú học tập, nhớ lâu, nhớ kĩ nội dung bài học. 

      Vậy phải làm thế nào để khai thác tốt các đồ dùng trực quan phục vụ cho việc hình thành khái niệm, hình thành biểu tượng lịch sử, khắc sâu kiến thức lịch sử cho học sinh? Phải làm thế nào để học sinh có hứng thú học tập trong giờ học lịch sử? Đó là câu hỏi mà mỗi người làm công tác giảng dạy môn Lịch sử cần phải trăn trở. Để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Lịch sử tôi chọn đề tài: “Kinh nghiệm sử dụng đồ dùng trực quan nhằm nâng cao tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập các tiết 24, 25, 27, 28 môn Lịch sử lớp 9 ở Trường THCS Tân Lập,  huyện Bá Thước ”.

        1.2. Mục đích nghiên cứu.

        Trong thực tế giảng dạy môn Lịch sử ở trường THCS Tân Lập, nhất là giảng dạy môn lịch sử ở lớp 9 năm học ………., ………., bản thân tôi đã vận dụng nhiều phương pháp dạy học và các phương tiện dạy học, trong đó có sử dụng đồ dùng trực quan nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên và hứng thú học tập của học sinh. Qua tiết học các em có hứng thú học môn lịch sử hơn và hiệu quả học tập của học sinh cũng được nâng lên rõ rệt. Vì thế tôi đề xuất một số kinh nghiệm trong việc sử dụng đồ dùng trực quan nhằm nâng cao tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập các tiết 24, 25, 27, 28 trong môn lịch sử lớp 9.

        1.3. Đối tượng nghiên cứu.

        Nghiên cứu và đưa ra một số kinh nghiệm trong tổ chức dạy học tiết dạy 24, 25, 27, 28 nhằm tái hiện sự kiện, cung cấp kiến thức, tạo hứng thú học tập bộ môn Lịch sử cho học sinh lớp 9 trường THCS Tân Lập.

        1.4. Phương pháp nghiên cứu. 

       – Thu thập thông tin: nghiên cứu bài dạy, tìm hiểu thêm các tài liệu liên quan đến bài dạy.

       – Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết: Tham khảo, nghiên cứu tài liệu hướng dẫn về tổ chức tiết dạy sử dụng đồ dùng trực quan (modul THCS 20). Tham khảo SGK, SGV Lịch sử 9.

       – Phương pháp quan sát sư phạm: Quan sát thái độ, mức độ hứng thú học tập của học sinh.

       – Phương pháp tổng kết, rút kinh nghiệm dạy và học: Tích lũy các giờ dạy trên lớp, dự giờ đồng nghiệp, đồng nghiệp dự giờ góp ý.

       – Phương pháp thực nghiệm, so sánh đối chứng: Lựa chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng; áp dụng dạy thử nghiệm trên lớp.

       – Phương pháp phân tích: So sánh chất lượng giờ dạy, lực học, mức độ tích cực, yêu thích của học sinh khi chưa áp dụng SKKN với khi đã áp dụng SKKN.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

         2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

         Theo nghị quyết 29- NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 của BCH TW tại hội nghị trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có ghi: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. [2]

         Trong hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay là tập trung thiết kế các hoạt động sao cho học sinh có thể tự lực khám phá, chiếm lĩnh các tri thức mới dưới sự hướng dẫn chỉ đạo của thầy. Bởi một đặc điểm cơ bản của hoạt động học là người học hướng vào việc cải biến chính mình, nếu người học không chủ động, tích cực, tự giác, không có phương pháp học tốt thì mọi nỗ lực của người thầy chỉ đem lại những kết quả hạn chế.

        Ở môn học Lịch sử trong nhà trường THCS cũng như tất cả các môn học khác, việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy đã và đang diễn ra. Để việc đánh giá học sinh đạt hiệu quả cao, phát huy được tính thông minh, sáng tạo, khả năng tư duy của học sinh, việc hướng dẫn học sinh  học tập môn học qua việc sử dụng đồ dùng trực quan là hết sức cần thiết. Đồ dùng trực quan vừa là nguồn kiến thức, vừa là phương tiện minh họa. Thông qua đó các em được tiếp cận kiến thức lịch sử một cách sống động, gần với quá khứ hơn. Khi giảng dạy đòi hỏi mỗi giáo viên phải sử dụng đồ dùng trực quan để truyền thụ kiến thức, khắc sâu bài học, kích thích tư duy của học sinh. Từ đó nội dung bài học sẽ được khắc sâu hơn, các em sẽ yêu thích học môn Lịch sử hơn. Sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học môn Lịch sử được xem là một trong những công cụ đem lại hiệu quả tích cực trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy.

        2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

        2.2.1. Thực trạng chung

        Thực tế hiện nay ở các trường phổ thông việc dạy học lịch sử đang là một vấn đề cần phải có sự nghiêm túc nhìn nhận, đánh giá lại. Học sinh  hầu như