SKKN Kinh nghiệm sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực hiệu quả trong môn Lịch Sử lớp 10 THPT

1. MỞ ĐẦU

1.1. LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI

       Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, giáo dục luôn được xem là một hoạt động đặc biệt. Bởi lẽ, giáo dục thực hiện chức năng truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm, lịch sử xã hội, giúp cá nhân tích lũy kiến thức, phát triển trí tuệ, hình thành văn hóa, đạo đức; giúp cho xã hội bảo tồn và phát triển nền văn minh nhân loại. Giáo dục tham gia đào tạo nguồn nhân lực, tái sản xuất sức lao động xã hội, phát triển tiềm năng trí tuệ và khả năng sáng tạo của con người.

        Nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục, Đảng ta luôn xác định: “Giáo dục-đào tạo là quốc sách hàng đầu”, “Giáo dục đóng vai trò then chốt trong toàn bộ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc”.

       Trong những năm qua, việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đã thu được những kết quả đáng khích lệ, góp phần thực hiện mục tiêu chung của sự nghiệp giáo dục là “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện”. Tuy nhiên , bên cạnh đó vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế cần phải tiếp tục đổi mới, bổ sung. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 BCH TW Đảng khóa VIII đã chỉ rõ con đường đổi mới giáo dục và đào tạo phải bằng: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học”.

      Điều đó đặt ra yêu cầu cho việc dạy học cần phải tăng cường nhiều hơn nữa việc đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học, cần phải nghiên cứu và triển khai việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề.

      Lịch Sử là một môn học ở trường phổ thông nên việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, sáng tạo, lấy học sinh trung tâm là một yêu cầu cấp thiết đặt ra đối với các nhà làm công tác giáo dục nói chung với giáo viên giảng dạy môn Lịch Sử  nói riêng. Thực trạng việc dạy học môn Lịch Sử ở trường phổ thông hiện nay đang còn gặp nhiều khó khăn:

      Thứ nhất, các loại sách, tài liệu phục vụ cho việc dạy học bộ môn còn rất thiếu và không đa dạng. Thứ hai, đa số học sinh còn lơ là trong học tập, phụ huynh và xã hội chưa quan tâm nhiều và cho đây là “môn phụ” nên các em học một cách đối phó. Tất cả những điều đó thực sự là nỗi trăn trở lớn cho những người làm công tác giảng dạy bộ môn Lịch Sử.

       Bản thân tôi là giáo viên giảng dạy bộ môn Lịch Sử , nên tôi không  ngừng tìm tòi, học hỏi nâng cao kiến thức, đổi mới phương pháp để tạo ra sự hứng thú , đam mê cho các em trong học tập và đạt được kết quả tốt nhất.

       Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn, nghiên cứu đề tài: “Kinh nghiệm sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực hiệu quả trong môn Lịch Sử  lớp 10 THPT”.

1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 

       Thực hiện đề tài này, tôi mong muốn được gửi đến đồng nghiệp một vài kinh nghiệm nhỏ trong việc vận dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực vào bộ môn Lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh, nâng cao chất lượng học tập bộ môn.Từ đó, các em có tình cảm yêu mến thực sự đối với môn học, chủ động hơn trong việc tiếp nhận thông tin và có kĩ năng xử lý đúng đắn các tình huống, vấn đề nảy sinh trong thực tiễn cuộc sống.

1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

      Phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực được áp dụng với bộ môn Lịch sử lớp 10 trường THPT Trần Ân Chiêm  và được vận dụng cụ thể vào tiết 15 – Bài 11: Tây Âu thời hậu kì trung đại.

1.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

     – Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Các Văn kiện, Chỉ thị của Đảng, Nhà nước về đổi mới phương pháp dạy học, Luật Giáo dục  năm 2005…

     – Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Quan sát, dự giờ, trao đổi, đàm thoại, điều tra…

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

       Giáo dục phổ thông nước ta, đang thực hiện bước chuyển, từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung, sang tiếp cận năng lực của người học. Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho học sinh năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức.

       Trong một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học có: Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống; Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học; Vận dụng dạy học định hướng hành động; Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và công nghệ thông tin hợp lí hỗ trợ dạy học; Sử dụng các kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo … 

       Kĩ thuật dạy học là những cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kĩ thuật dạy học là đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Có những kĩ thuật dạy học chung, có những kĩ thuật đặc thù của từng phương pháp dạy học. Ngày nay người ta chú trọng phát triển và sử dụng các kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực.Một trong những kĩ thuật dạy học tích cực không quá khó để thực hiện và đạt được hiệu quả cao trong vận dụng là kĩ thuật mảnh ghép và kĩ thuật khăn phủ bàn 

2.2.THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

       Xuất phát từ yêu cầu đổi mới nội dung chương trình giáo dục phổ thông và đổi mới phương pháp dạy học do Bộ, Sở giáo dục và đào tạo triển khai thực hiện. Trong những năm qua, bản thân tôi luôn tìm tòi, suy nghĩ vận dụng những kinh nghiệm từ thực tiễn, phương pháp, cách thức để công việc giảng dạy đạt kết quả cao nhất, đem lại hứng thú học tập cho học sinh nhằm giúp các em khắc sâu kiến thức đã học và biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.Môn lịch sử là một môn học vô cùng quan trọng trong việc trang bị cho học sinh những tri thức cần thiết, hữu ích về đời sống xã hội qua các thời kì lịch sử, qua đó góp phần không nhỏ vào việc hình thành nhân cách cho người học. Tuy vậy, việc giảng dạy và học tập môn học này trong nhà trường phổ thông trung học hiện nay còn nhiều vấn đề cần suy ngẫm. Thực tế hiện nay, nhiều học sinh ngại học, thậm chí là chán học lịch sử, nhiều giáo viên dạy lịch sử ngại đổi mới phương pháp. Vì vậy mà một trong những vấn đề nổi cộm là làm thế nào đưa môn lịch sử về đúng vị trí và vai trò của nó- là một môn học khoa học xã hội và nhân văn hấp dẫn. 

       Qua thực tế quá trình giảng dạy của bản thân và dự giờ một số đồng nghiệp, tôi thấy rằng, với các tiết học chỉ sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống và đồ dùng dạy học thông thường, có rất nhiều học sinh tỏ ra không mấy hứng thú với bài học, từ đó các em thiếu sự tập trung, tìm tòi, sáng tạo và hiệu quả học tập không cao, nội dung bài học đơn điệu, giáo viên ít quan tâm đến phát triển năng lực cá nhân. Đầu năm học ……… tôi đã tiến hành khảo sát tình trạng học tập của học sinh lớp 10B3 và thu được kết quả như sau:

Kết quả khảo sát của lớp 10B3 (Sĩ số:39)

Từ kết quả kiểm tra trên cho thấy: Mức độ chú ý nghe giảng còn hạn chế. Học sinh tham gia trả lời câu hỏi, nhận xét ý kiến của bạn còn ít. Đồng thời, ở nhiều học sinh, kỹ năng giao tiếp còn hạn chế, chưa mạnh dạn nêu chính kiến của mình, không dám tranh luận nhất là với thầy cô giáo, chưa có thói quen hợp tác tích cực trong các hoạt động học tập…Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là do phương pháp dạy học. Vì vậy, việc “làm mới” tiết học và tạo hứng thú cho học sinh là rất cần thiết.

2.3. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN

2.3.1. Phương pháp dạy học

       Luật Giáo dục – Điều 28 chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

       Có thể nói, cốt lõi của đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Đối với học sinh lớp 10, là năm học đầu tiên của cấp THPT, học sinh phải làm quen với những kiến thức hết sức mới mẻ.Vì vậy, việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong giờ học Lịch sử  là cần thiết hơn bao giờ hết. Qua đó, giúp học sinh giải quyết vấn đề đặt ra theo suy nghĩ của bản thân các em; giúp các em nắm được kiến thức, kĩ năng mới đồng thời nắm được phương pháp “làm ra” kiến thức, kĩ năng đó; không dập khuôn theo những khuôn mẫu sẵn có, học sinh được bộc lộ và phát huy tính sáng tạo trong học tập.

        Những phương pháp dạy học tích cực được sử dụng có hiệu quả trong môn Lịch sử lớp 10: Phương pháp vấn đáp, động não, thảo luận nhóm, đóng vai, nêu vấn đề, giải quyết vấn đề, dự án…

        Lưu ý: Trong quá trình giảng dạy, giáo viên không nên tuyệt đối hóa một phương pháp nào. Vì mỗi phương pháp dạy học đều có những mặt tích cực và hạn chế riêng. Mặt khác, đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là loại trừ những phương pháp dạy học truyền thống ra khỏi giờ học, mà cần phải kế thừa những yếu tố tích cực của phương pháp dạy học truyền thống. Thực hiện kết hợp giữa phương pháp dạy học hiện đại (thảo luận nhóm, đóng vai, tình huống…) với phương pháp dạy học truyền thống (thuyết trình, phân tích, diễn giải…) sẽ làm cho giờ học đạt hiệu quả tốt. Đồng thời để những phương pháp 

dạy học tích cực đạt kết quả tốt thì giáo viên cần sử dụng giáo án điện tử vào giờ dạy của mình.

2.3.2. Kĩ thuật dạy học

       Kĩ thuật dạy học là biện pháp, cách thức tiến hành các hoạt động dạy học dựa vào các phương tiện thiết bị nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả giảng dạy và giáo dưỡng hay có thể nói cách khác đó là cách thức hoạt động dạy học, tổ chức hoạt động giáo dưỡng để bảo đảm hiệu quả, chất lượng giảng dạy. Các kỹ thuật dạy học chưa phải là các phương pháp dạy học độc lập, chúng là những thành phần của phương pháp dạy học. Kỹ thuật dạy học là đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Trong mỗi phương pháp dạy học có nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau, kĩ thuật dạy học khác với phương pháp dạy học. Tuy nhiên, vì đều là cách thức hành động của giáo viên và học sinh, nên kỹ thuật dạy học và phương pháp dạy học có những điểm tương tự nhau, khó phân biệt rõ ràng. 

       Kĩ thuật dạy học tích cực là những kỹ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát huy sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình dạy học, kích thích tư duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của học sinh.    

      Có rất nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau mà người giáo viên có thể sử dụng trong quá trình giảng dạy để phát huy tính tích cực của học sinh. Và trong phạm vi đề tài này, tôi chỉ đề cập đến một số kỹ thuật dạy học tích cực thường xuyên được sử dụng trong giảng dạy môn Lịch sử lớp 10, bao gồm các kĩ thuật: Kĩ thuật các mảnh ghép, kĩ thuật khăn phủ bàn.

*Kĩ thuật các mảnh ghép:

 –Khái niệm:

       Kỹ thuật mảnh ghép là kỹ thuật tổ chức học tập hợp tác kết hợp giữ cá nhân, nhóm và liên kết các nhóm.

– Mục tiêu:

       + Giải quyết một nhiệm vụ phức hợp.

       +Kích thích sự tham gia tích cực của HS trong hoạt động nhóm.

       +Nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác (không chỉ nhận thức hoàn thành nhiệm vụ học tập cá nhân mà còn phải trình bày truyền đạt lại kết quả và thực hiện nhiệm vụ ở mức độ cao hơn).

       + Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm học tập của mỗi cá nhân.

– Tác dụng đối với HS:

       + HS hiểu rõ nội dung kiến thức.