SKKN Liên hệ nguồn ngữ liệu văn học ngoài sách giáo khoa để dạy học sinh động môn Ngữ văn 6, tập một

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

Công văn số 5358/BGDĐT- GDTrH ngày 12 tháng 8 năm 2011 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã khẳng định mỗi giáo viên khi thực hiện hoạt động dạy học cần: “… chủ động thiết kế bài giảng khoa học, sắp xếp hợp lí hoạt động của giáo viên và học sinh; khắc phục lối dạy học thuần túy đọc- chép; chú trọng tổ chức cho học sinh làm việc cá nhân và theo nhóm hợp lí (…) phát huy tính tích cực, hứng thú trong học tập của học sinh và vai trò chủ đạo của giáo viên trong tổ chức dạy học (…) Chú trọng việc dạy học thực hành trong giờ chính khóa; bảo đảm cân đối giữa việc truyền tải kiến thức và rèn luyện kĩ năng cho học sinh”. 

Phòng Giáo dục và Đào tạo Yên Định cũng hướng dẫn các trường một số nội dung thực hiện Cuộc thi Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn dành cho học sinh trung học. Mục đích của cuộc thi nhằm: Khuyến khích học sinh vận dụng kiến thức của các môn học khác nhau để giải quyết các tình huống thực tiễn; tăng cường khả năng vận dụng tổng hợp, khả năng tự học, tự nghiên cứu của học sinh; Thúc đẩy việc gắn kiến thức lý thuyết và thực hành trong nhà trường với thực tiễn đời sống; đẩy mạnh thực hiện dạy học theo phương châm “học đi đôi với hành”; Góp phần đổi mới hình thức, phương pháp dạy học và đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập; thúc đẩy sự tham gia của gia đình, cộng đồng vào công tác giáo dục.

Từ thực tiễn dạy học bộ môn Ngữ văn 6 ở bậc THCS và tầm quan trọng được nêu ra trong nhiệm vụ năm học của ngành, tôi nhận thấy việc vận dụng nguồn văn học ngoài sách giáo khoa để dạy học trong nhà trường là hướng làm phù hợp, tác động tích cực tới bản thân giáo viên và ảnh hưởng tốt đối với học sinh, nhất là hứng thú học tập cũng như khả năng hoạt động và mức độ nhận thức của các em; có hiệu quả thiết thực nhằm tăng cường tính thực hành, giảm lí thuyết, gắn học với hành, gắn kiến thức với thực tiễn hết sức phong phú, sinh động của cuộc sống. Các nguồn ngữ liệu trên chỉ tận dụng các từ khóa để tạo nên mối liên hệ lô- gíc nên học sinh có thể khái quát kiến thức bằng một vài dòng thơ, câu văn, ghi nhớ bằng những câu đố gợi mở. Cách làm này là một phương pháp ghi nhớ hiệu quả, nhanh chóng bởi thông qua nó, chúng ta sẽ giúp học sinh sáng tạo hơn, tiết kiệm thời gian hơn, ghi nhớ tốt hơn và có cái nhìn tổng thể về những đơn vị kiến thức cũng như các mối liên hệ của nó. Với ý nghĩa đó, tôi xin được góp  một  tiếng  nói  nhỏ  về “Liên hệ nguồn ngữ liệu văn học ngoài sách giáo khoa để dạy học sinh động môn Ngữ văn 6, tập một”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Sáng kiến kinh nghiệm này tập trung nghiên cứu để đạt những mục đích cụ thể sau:

– Gợi ý một cách làm, giải pháp thích hợp để giúp công việc dạy học có hướng đi mới mẻ hơn.

– Khai thác những nguồn ngữ liệu văn học ngoài sách giáo khoa để đưa vào làm phong phú thêm nội dung bài dạy học cụ thể.

– Nghiên cứu và thực hiện nội dung sáng kiến để tự bản thân rút kinh nghiệm, tích lũy kĩ năng nghiệp vụ để ngày càng đóng góp được nhiều hơn vào sự nghiệp của ngành.

– Đóng góp một tiếng nói, trao đổi một kinh nghiệm của cá nhân cùng với các đồng nghiệp để được chia sẻ, góp ý trong công việc.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

   Liên quan đến nội dung đề tài đã lựa chọn, sáng kiến kinh nghiệm hướng đến những đối tượng sau:

– Học sinh khối lớp 6, trường THCS Quý Lộc.

– Môn Ngữ văn 6 THCS (tập trung ở học kì I).

– Các văn bản trong phân môn Văn và các đơn vị kiến thức của phân môn Tiếng Việt, Tập làm văn.

– Một số nguồn ngữ liệu văn học của đồng nghiệp, nguồn từ mạng Internet, nguồn ngữ liệu của bản thân sưu tầm được và tự làm.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành bản sáng kiến kinh nghiệm, tôi sử dụng những phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:

– Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết (thực hiện khi nghiên cứu về các hướng dẫn của ngành về hướng dẫn công tác viết sáng kiến kinh nghiệm và nghiên cứu khoa học).

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin (sử dụng chủ yếu khi khảo sát, thu thập thông tin về học sinh để có căn cứ tìm giải pháp, khai thác thích hợp khi dạy học môn Ngữ văn 6 tại trường THCS Quý Lộc).

– Phương pháp thống kê, xử lý số liệu (thực hiện trước, trong và sau khi thực nghiệm sáng kiến kinh nghiệm. Từ đó có cơ sở để vận dụng hoặc điều chỉnh nội dung sáng kiến một cách phù hợp).

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lí luận

Lao động hăng say, tích cực luôn đưa chúng ta đến những sáng tạo bất ngờ- dù những phát minh từ những sáng tạo ấy có thể là rất nhỏ. Kinh nghiệm của bản thân tôi và thực tế cuộc sống chỉ ra rằng: ta dễ thuộc những lời bài hát hơn là câu hội thoại trong vở kịch nói nào đó; cùng là truyện nhưng Truyện Kiều của Nguyễn Du- một tác phẩm truyện thơ- khiến người ta say mê hơn, thích ngâm ngợi hơn là tác phẩm truyện văn xuôi Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân; hoặc ngay bản thân những học sinh đang hằng ngày gần gũi bên chúng ta, các em có thể thuộc rất nhanh một bài thơ dài hơn là phải ghi nhớ một đoạn văn có dung lượng ngắn, v.v… Điều đó xuất phát từ quy luật tư duy của trí não: ghi nhớ chủ động một cách lô- gic và có vần điệu, nhịp điệu những đơn vị kiến thức.

Nắm bắt được xu thế, rất nhiều cách làm tích cực được đề xuất để phục vụ mục đích ấy như: sử dụng tranh ảnh trực quan; tạo tình huống đặc biệt để ghi nhớ; dùng sơ đồ tư duy để khái quát, v.v… Rất nhiều đồng nghiệp giáo viên của chúng ta cũng có những cách làm thú vị, rất sáng tạo. Tôi đã vô cùng thích thú khi bắt gặp bài thơ sau của thầy giáo Đào Xuân Thắng (trường THCS Nghĩa Dân, huyện Kim Động, Hưng Yên) chia sẻ trên internet:

48 “Làng” mới ra đời,

“Đồng chí” xuất hiện cùng thời gian trên.

58 đánh cá ban đêm,

62 mẹ hát êm êm  “Con cò”.

63 “Bếp lửa” tuổi thơ,

66 “Chiếc lược ngà” từ đạn bom.

69 xe kính không còn,

70 vẻ đẹp tâm hồn Sa Pa.

71 khúc hát thiết tha,

Ngôi sao lấp lánh nhưng mà xa xôi.

76 viếng Bác, Bác ơi!

77 vẻ đẹp đất trời “Sang thu”.

78 đẹp “Ánh trăng” thơ,

80 xứ Huế đợi chờ mùa xuân.

85 cha dặn ân cần,

“Bến quê” lưu giữ nhiều vần thơ vui.

Tiếng nói văn nghệ em ơi,

Nguyễn Đình Thi chính là người viết ra.

Phong cách của Lê Anh Trà.

Hành trang thế kỉ chắc là Vũ Khoan.

Để cho học sinh dễ dàng ghi nhớ năm sáng tác và một số tác giả của các văn bản trong chương trình Ngữ văn 9, thầy Đào Xuân Thắng đã làm bài thơ như trên. Không chỉ gói gém đầy đủ thông tin bằng hệ thống từ khóa được sắp xếp khoa học mà thơ của thầy còn khá hay, gợi mở được vài ý tứ liên quan đến giá trị, nội dung tư tưởng của tác phẩm. Chẳng hạn, đọc bài thơ ta có thể hiểu nhanh: 

71 khúc hát thiết tha,

Ngôi sao lấp lánh nhưng mà xa xôi.

Tức là truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi” của nữ nhà văn Lê Minh Khuê ra đời năm 1971. Hình ảnh “những ngôi sao xa xôi” tượng trưng cho vẻ đẹp lấp lánh, còn lẩn khuất đâu đó giữa cuộc đời rất đỗi bình thường này mà chúng ta chưa bao giờ khám phá hết. Có thể nói đây là cách làm sáng tạo, thông minh và chắc chắn học sinh sẽ vô cùng ấn tượng, thích thú.

Từ một số căn cứ của thực tế và gợi ý ấy, tôi nghĩ mỗi giáo viên và cả bản thân mình nếu cố gắng, chịu khó tìm tòi, có năng khiếu một chút cũng sẽ làm được điều độc đáo tương tự. Sáng kiến “Liên hệ nguồn ngữ liệu văn học ngoài sách giáo khoa để dạy học sinh động môn Ngữ văn 6, tập một” được hình thành từ cơ sở ấy.