SKKN Linh hoạt tổ chức các trò chơi học tập nhằm cải thiện hứng thú và nâng cao chất lượng môn Lịch sử 8 (Bộ sách Chân trời sáng tạo)

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài 

Trong chương trình GDPT 2018 thì việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và bộ môn lịch sử nói riêng là vấn đề cấp bách và là một yêu cầu bắt buộc đối với giáo viên. Trong quá trình đó các nhà giáo dục, các thầy cô giáo đã không ngừng trăn trở, tìm tòi những cách dạy mới nhằm nâng cao chất lượng dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới giáo dục. Hiệu quả học tập của học sinh là điều mong muốn của tất cả các thầy cô giáo. Để đạt được kết quả như mong muốn thì trước hết giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy và học sinh cũng phải đổi mới phương pháp học tập của mình. 

Phương châm đổi mới hiện nay là lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực, sáng tạo, chủ động của học sinh trong việc tìm hiểu, tiếp cận và lĩnh hội tri thức. Vậy làm thế nào để phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong dạy và học Lịch sử? Bộ sách Chân trời sáng tạo đã thiết kế phân môn Lịch sử theo trình tự thời gian với những đơn vị kiến thức trọng tâm để học sinh dễ xâu chuỗi các sự việc với nhau. 

Bên cạnh đó, thực tế dạy và học có rất nhiều phương pháp được áp dụng như phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan, phương pháp hướng dẫn học sinh ghi nhớ sự kiện lịch sử, nắm vững và sử dụng sách giáo khoa, vở bài tập, tiến hành công tác ngoại khóa. Là giáo viên giảng dạy môn lịch sử, trong quá trình giảng dạy bản thân tôi nhận thấy việc tổ chức trò chơi trong quá trình dạy học có sức hấp dẫn kì lạ, nó không đơn thuần là phương tiện giải trí bổ ích mà qua đó giúp học sinh dễ hiểu, dễ khắc sâu kiến thức, nắm được một số kĩ năng  quan trọng như  kĩ năng giao tiếp, kĩ năng vận động nhanh nhẹn, khéo léo, kĩ năng hợp tác, kĩ năng làm việc nhóm v.v điều đặc biệt hơn là qua tổ chức trò chơi sẽ kích thích học sinh học tập, các em sẽ lĩnh hội tri thức một cách dễ dàng, củng cố kiến thức một cách vững vàng, tạo được niềm say mê và hứng thú trong giờ học lịch sử.  Để góp phần đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, bản thân tôi đã chọn đề tài “Linh hoạt tổ chức các trò chơi học tập nhằm cải thiện hứng thú và nâng cao chất lượng môn Lịch sử 8 (Bộ sách Chân trời sáng tạo)”.

2. Mục đích nghiên cứu

– Giúp học sinh có ý thức học tập đối với bộ môn lịch sử.

– Giúp học sinh có được kĩ năng phân tích đánh giá, nhận biết các sự kiện lịch sử.

– Tạo cho học sinh có sự hứng thú, thích học tập đối với bộ môn Lịch sử.

– Góp phần thực hiện việc nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập đối với bộ môn Lịch sử.

3. Phạm vi nghiên cứu

– Học sinh lớp 8 trường THCS…

4. Đối tượng nghiên cứu 

– Các trò chơi hiệu quả và phù hợp để cải thiện và nâng cao chất lượng môn Lịch sử cho học sinh lớp 8.

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Trong quá trình dạy- học nói chung và dạy học bộ môn Lịch sử nói riêng ở trường THCS thì việc tổ chức các trò chơi cho học sinh đóng vai trò quan trọng nhưng ít khi giáo viên chú ý. “Tổ chức trò chơi trong giờ học Lịch sử cho học sinh” được sử dụng để củng cố bài học, áp dụng để dạy các bài ôn tập, sơ kết, tổng kết một bài hoặc một chương, bài tập lịch sử hay hay tổ chức ngoại khóa và có tác dụng thiết thực đối với học sinh. Tổ chức trò chơi cho học sinh không nhằm mục đích cung cấp kiến thức mới cho học sinh mà nhằm củng cố kiến thức cũ, hệ thống hóa, khái quát hóa kiến thức đã học, rèn luyện cho học sinh kĩ năng tư duy, phân tích tổng hợp. Dựa vào kiến thức cơ bản về các sự kiện, các mặt hoạt động chính của từng giai đoạn hay quá trình lịch sử đã biết, giáo viên thiết kế và tổ chức trò chơi trong dạy học lịch sử nên hướng dẫn học sinh phân tích nắm vững bản chất nhiều mối quan hệ, giải thích sâu hơn những khái niệm phức tạp đã được hình thành. Vì vậy khi tiến hành giáo viên phải cẩn thận sâu sắc về nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục, nội dung và cách thức tiến hành.

Tổ chức các trò chơi trong dạy học Lịch sử là yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng kiến thức của học sinh, hình thành cho các em nhiều hiểu biết khoa học về lịch sử và tính quy luật của sự phát triển xã hội, bồi dưỡng và rèn luyện kĩ năng thông qua việc học bộ môn Lịch sử, đồng thời là “món ăn tinh thần” cổ vũ và thúc đẩy các em học tập. Bác Hồ chúng ta đã từng nói: “Dân ta phải biết sử ta. Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” Đó là lời căn dặn và cũng là tâm huyết của Bác luôn mong muốn thế hệ trẻ không chỉ hiểu Lịch sử mà còn phải “tường” hiểu sâu sắc Lịch sử truyền thống của ông cha ta. Tuy nhiên việc dạy và học bộ môn Lịch sử ở  trường phổ thông  của nước ta hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu của người học, cũng như chưa làm tròn trách nhiệm của một bộ môn tưởng chừng như đơn giản nhưng rất quan trọng đối với học sinh. Trong quá trình giảng dạy giáo viên chưa mạnh dạn trong việc đổi mới phương pháp dạy học chính vì vậy mà giờ học luôn cứng nhắc, khô khan. Giáo viên luôn có tâm lí làm sao cho hết được nội dung bài học, chưa hướng học sinh đến việc chủ động học tập mà học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động. Giáo viên cũng không dám mạnh dạn tổ chức trò chơi trong dạy học Lịch sử hoặc trong các tiết bài tập Lịch sử hoặc nếu có thì hiệu quả chưa cao. Chính vì vậy mà trong những năm gần đây chất lượng bộ môn Lịch sử rất thấp.

2. Cơ sở thực tiễn

2.1. Thuận lợi, khó khăn

* Thuận lợi:  

Trong quá trình thực hiện đề tài này cũng có nhiều thuận lợi như đa số học  sinh rất thích thú, tham gia học tập một cách hăng say và sôi nổi, biết nhận định, phân tích, hệ thống các sự kiện lịch sử, xâu chuỗi các sự kiện lịch sử một cách logic có hệ thống. Đặc biệt với việc tổ chức các trò chơi này học sinh đã giải tỏa được tâm lý căng thẳng trong giờ học, đặc biệt hơn nữa là hiện nay với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin thì việc tổ chức trò chơi ô chữ này trong tiết học có sử dụng hình ảnh minh họa làm cho các em học sinh ngày càng thích thú.

Ban lãnh đạo nhà trường, tổ trưởng chuyên môn cũng như đa số các đồng nghiệp cũng đã hổ trợ, giúp đỡ tạo điều kiện cho bản thân tôi và học sinh  dạy và học đạt hiệu quả cao nhất.

* Khó khăn:

Bên cạnh những thuận lợi có được trong quá trình thực hiện đề tài này thì bản thân tôi còn gặp phải một số khó khăn nhất định đó là ý thức học tập của một số học sinh còn hạn chế, các em chưa quan tâm đến việc học tập của mình, việc nắm kiến thức cơ bản đối với các em đã khó, việc hệ thống lại toàn bộ kiến thức đã học, phân tích tổng hợp các sự kiện để tìm ra lời giải đáp cho các sự kiện lịch sử lại còn khó hơn. Bên cạnh đó một số học sinh là đồng bào dân tộc thiểu số, việc tiếp thu kiến thức của các em cũng còn hạn chế.

Hệ thống máy chiếu để phục vụ cho việc dạy học của trường còn ít nên việc tổ chức thường xuyên còn hạn chế, đôi khi chồng chéo với các giáo viên khác nên cũng khó khăn. Do đó việc cho học sinh tiếp cận thường xuyên với công nghệ thông tin còn hạn chế.

2.2. Thành công, hạn chế

* Thành công:

Vận dụng đề tài này vào việc giảng dạy lịch sử tại trường THCS Nguyễn Trãi bản thân tôi đã có những thành công nhất định, học sinh giờ đây đã biết phân tích, hệ thống hóa, xâu chuỗi các sự kiện lịch sử một cách có hệ thống, khoa học và chính xác chứ không phải là tiếp nhận một cách máy móc như trước đây. Đối với học sinh khối 8 và 9 thì việc tổ chức trò chơi  này các em tiếp cận nhanh hơn, các em học sinh đã mạnh dạn hơn và chủ động hơn.

* Hạn chế: 

Hiện nay đại đa số các em học sinh cho rằng bộ môn lịch sử chỉ là một môn học phụ, các em chỉ cần học tốt những môn như  Toán, Văn, Tiếng Anh hay Lí, Hóa là được, còn những môn học như Địa lí, Lịch sử hay GDCD là môn học phụ nên không cần học nhiều, không cần tìm tòi học hỏi thậm chí không thèm đọc sách nữa. Vì vậy các em còn xem nhẹ  đối với việc học bộ môn này. Do đó kết quả học tập cũng như sự hiểu biết của các em về lịch sử chưa cao.Và thực tế hiện nay chúng ta cũng đã thấy rõ trong kì thi Tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia trong những năm vừa qua có rất ít thí sinh thi môn Lịch sử, thậm chí cả trường gần 1000 học sinh mà chỉ duy nhất có 3 học sinh thi môn sử  và một hội đồng thi 26 người giám thị phục vụ cho một thí sinh…

Đối với bộ môn Lịch sử thì số tiết học trên tuần ít nên để tổ chức trò chơi  cho các em rất khó, chỉ có thể lồng vào tiết học, tiết bài tập hoặc là củng cố bài học sau mỗi tiết học là chủ yếu, do đó không phải lớp nào cũng được vận dụng.

Một số học sinh chưa mạnh dạn trong việc phát biểu ý kiến của mình trước tập thể, các em còn e dè, sợ sệt do đó cũng là hạn chế của đề tài.

2.3. Mặt mạnh, mặt yếu

* Mặt mạnh:  

Đề tài này áp dụng rất thực tế và đạt hiệu quả cao, góp phần xóa đi tư tưởng chán học đối với học sinh, với hình thức chơi mà học, học mà chơi. Từ đó giúp các em có ý thức và mạnh dạn hơn trong học tập.

 * Mặt yếu: 

Đối tượng học sinh đa dạng, không phải em nào cũng có được kĩ năng phân tích, hệ thống các sự kiện, một số em còn lúng túng, một số em đã hiểu vấn đề nhưng không mạnh dạn, còn e dè không mạnh dạn trong việc tự nguyện tham gia trò chơi.

2.4. Các nguyên nhân, yếu tố tác động

Đề tài này thành công cũng nhờ ý thức học tập tốt của đại đa số các em học sinh, các em đã tiếp thu và vận dụng nó một cách nhanh chóng, hiệu quả.

Được sự hỗ trợ từ đồng nghiệp, tổ chuyên môn và ban lãnh đạo nhà trường bản thân tôi đã có điều kiện tốt nhất để thực hiện đề tài đặc biệt là việc sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động, linh hoạt và sáng tạo.

3. Giải pháp thực hiện

3.1. Nguyên tắc tổ chức trò chơi trong giờ học Lịch Sử

Việc tổ chức trò chơi học tập vào bất cứ hoạt động nào của môn Lịch sử đều rất quan trọng nên giáo viên cần lưu ý những nguyên tắc tổ chức trò chơi như sau:

– Chọn trò chơi phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường;

– Xác định phạm vi, mục đích của trò chơi

 – Chọn trò chơi phù hợp với kĩ năng cần rèn luyện cho học sinh

– Tổ chức, biên soạn câu hỏi cho trò chơi phải bám vào “Chuẩn kiến thức – kĩ năng” của bộ môn;

– Tổ chức trò chơi phải xác định được thời gian: Trừ các trò chơi tổ chức ở các tiết ngoại khóa (1 tiết hoặc nhiều hơn), các tiết làm bài tập lịch sử (1 tiết) thì các trò chơi tổ chức trong tiết dạy chỉ dừng ở thời gian là 4 – 5 phút;

– Trò chơi phải có sức hấp dẫn, thu hút được sự tham gia của học sinh, tạo không khí thoải mái, hấp dẫn trong học tập;

– Luôn thay đổi trò chơi để thu hút học sinh, tuy nhiên phải dựa vào dạng bài, kiểu bài để thực hiện;

– Khi tổ chức trò chơi, giáo viên là trọng tài công bằng, chính xác và là cổ động viên tích cực của học sinh tham gia trò chơi, cho điểm hoặc ngợi khen các em trước tập thể của lớp.

3.2. Một số trò chơi được tổ chức trong giờ học Lịch Sử

Với đặc trưng của bộ môn, ở mỗi khối lớp các thầy cô giáo có thể xây dựng được một hệ thống trò chơi phong phú, đa dạng với nhiều tên gọi khác nhau, mục đích khác nhau. Tuy nhiên với phạm vi của một sáng kiến kinh nghiệm tôi xin nêu ra đây một số trò chơi mang tính khái quát chung nhất, quan trọng hơn cả là các trò chơi này đều có thể áp dụng được rộng rãi ở tất cả các khối lớp và trên tất cả các địa bàn. Hình thức tổ chức “ Trò chơi “này có thể vận dụng cho 1 tiết bài tập lịch sử, ngoại khóa, câu lạc bộ, hoặc áp dụng để giáo viên có thể củng cố bài học. Mong rằng trong quá trình giảng dạy mỗi thầy, cô giáo có sự sáng tạo thêm nhiều trò chơi khác nhau, bổ sung làm cho trò chơi lịch sử trở thành một hệ thống ngày càng sinh động hơn, phong phú hơn và được sử dụng nhiều hơn nhằm phục vụ tốt hơn cho công tác dạy – học đối với bộ môn lịch sử. Sau đây là một số trò chơi có thể vận dụng:

3.2.1. Trò chơi 1: Sơ đồ/ Lược đồ hoàn hảo

Mục đích

– Dùng để dạy các bài hình thành kiến thức mới trong môn Lịch sử và địa lý cho học sinh. 

– Có thể sử dụng trong hoạt động củng cố, ôn tập.

– Rèn khả năng đọc lược đồ, bản đồ và phân tích thông tin dựa trên lược đồ, biểu đồ.

– Giúp giáo viên đánh giá được kết quả của học sinh để kịp thời uốn nắn, bổ sung kiến thức cho các em.

– Rèn sự nhanh nhẹn, nhạy bén khi gặp các tình huống.

 * Trò chơi “Điền sơ đồ trống”

Bài áp dụng:

Bài 23 “Việt Nam đầu thế kỉ XX” (trang 90, Lịch sử 8, bộ sách Chân trời sáng tạo)

– Giáo viên chuẩn bị trước sơ đồ trống (vẽ trên 02 tờ giấy Crôki) như sơ đồ phần đáp án.

– Tổ chức bộ máy thống trị của Pháp ở Đông Dương được viết thành từng ô chữ (viết rời ngoài giấy Crôki thành 09 ô) có dán keo 2 mặt như sau: (mỗi 1 ô giáo viên chuẩn bị 2 tờ)

– Lưu ý: Ô giấy viết rời có diện tích khớp với ô trong bảng trống.